Przewodnik FIZJOTERAPEUTY Szanowni Państwo! Czasopismo „Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja” ukazuje się w Polsce od 2010 roku. Od wielu lat aktywnie promujemy zawód fizjoterapeuty w kraju i za granicą. Wspieramy wszystkie najważniejsze wydarzenia i konferencje dla fizjoterapeutów. Dzięki naszym autorom i wiernym czytelnikom staliśmy się Numerem Jeden na rynku czasopism dla fizjoterapeutów. „Praktyczną Fizjoterapię i Rehabilitację” tworzymy z praktykującymi fizjoterapeutami, lekarzami oraz wykładowcami akademickimi. Dziś mam przyjemność przekazać w Państwa ręce nasz Przewodnik Fizjoterapeuty. Publikacja, która posłuży Państwu jako wsparcie merytoryczne oraz pomoże w codziennej praktyce. Niniejszy Przewodnik pomoże Państwu odpowiedzieć m.in. na pytania: � Jaki sprzęt wybrać i od kogo go kupić? � Jak wyposażyć gabinet i gdzie najlepiej wyposażenie zakupić? � Jak właściwie wykorzystać wszechobecne zaopatrzenie ortopedyczne? � Które suplementy naprawdę działają oraz które warto polecać pacjentowi? � Jakie metody pracy z pacjentem sprawdzają się najbardziej? Mam nadzieję, że nasz Przewodnik przysłuży się rozwojowi Państwa gabinetu oraz niejednokrotnie przyda się we właściwym doborze wyposażenia i sprzętu. Gorąco zachęcam do lektury. Marta Golon Redaktor Naczelna „Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja” Przewodnik 2016/2017 FIZJOTERAPEUTY Szanowni Państwo! Czasopismo „Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja” ukazuje się w Polsce od 2010 roku. Od tego czasu zbudowało wyjątkowo mocną markę, początkowo z dr Marią Jarugą, a teraz z drem Jarosławem Ciechomskim jako redaktorem prowadzącym na czele. Od wielu lat aktywnie promujemy zawód fizjoterapeuty w kraju i za granicą. Wspieramy wszystkie najważniejsze wydarzenia i konferencje dla fizjoterapeutów. Dzięki naszym autorom i wiernym czytelnikom staliśmy się Numerem Jeden na rynku czasopism dla fizjoterapeutów. „Praktyczną Fizjoterapię i Rehabilitację” tworzymy z praktykującymi fizjoterapeutami, lekarzami oraz wykładowcami akademickimi. Dziś mam przyjemność przekazać w Państwa ręce nasz Przewodnik Fizjoterapeuty 2016/2017. Publikacja, która posłuży Państwu jako wsparcie merytoryczne oraz pomoże w codziennej praktyce. Niniejszy Przewodnik pomoże Państwu odpowiedzieć m.in. na pytania: ƒ Jaki sprzęt wybrać i od kogo go kupić? ƒ Jak wyposażyć gabinet i gdzie najlepiej wyposażenie zakupić? ƒ Jak właściwie wykorzystać wszechobecne zaopatrzenie ortopedyczne? ƒ Które suplementy naprawdę działają oraz które warto polecać pacjentowi? ƒ Jakie metody pracy z pacjentem sprawdzają się najbardziej? Mam nadzieję, że nasz Przewodnik przysłuży się rozwojowi Państwa gabinetu oraz niejednokrotnie przyda się we właściwym doborze wyposażenia i sprzętu. Gorąco zachęcam do lektury. Marcin Kondziela Menedżer Produktu Forum Media Polska

4 Przewodnik Fizjoterapeuty ZESPÓŁ AUTORSKI Emilia Bień, dr n.k.f. Dariusz Czaprowski, dr Piotr Godek, lek. med. Joanna Gładczak, Kamil Iwańczyk, mgr Marta Jabłońska- -Kowalska, mgr Daniel Kowalski, Katarzyna Kucharska, dr Emilia Mikołajewska, Grzegorz Lemiesz, mgr Justyna Leszczewska, Łukasz Polit, Agnieszka Poniatowska, Marcin Rosiński, dr n. med. Marek Wiecheć, dr Piotr Zamojcin MENEDŻER PRODUKTU Marta Golon NADZÓR WYDAWNICZY Adrian Sprysak BIURO REKLAMY Ewa Mokrzycka Brand Manager tel. 61 66 83 103 ewa.mokrzycka@forum-media.pl DTP TOGRAM: dtp@togram.pl, Justyna Nowaczyk SERWIS ZDJĘCIOWY dreamstime.com WYDAWCA Forum Media Polska Sp. z o.o. ul. Polska 13, 60-595 Poznań e-mail: bok@forum-media.pl tel.: 61 66 55 800 www.e-forum.pl © by Forum Media Polska Sp. z o.o., Poznań 2024 Wszystkie prawa zastrzeżone Art. nr 86880 Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych oraz zastrzega sobie prawo do skrótów, adiustacji i redakcyjnego opracowania tekstów zaakceptowanych do druku. Materiały nadesłane do redakcji nie mogą być obciążone prawami osób trzecich. FIZJOTERAPEUTY www.e-forum.pl Spis treści Przewodnik Rozdział 1. Diagnostyka Wprowadzenie do diagnostyki obrazowej 6 Rozdział 2. Kinezyterapia Podfazy funkcjonalne, badanie i ocena cyklu chodu w warunkach klinicznych 14 Sprzęt do chodzenia – kryteria doboru 18 Wózki dla osób niepełnosprawnych – kryteria doboru 20 Rozdział 3. Fizykoterapia Zabiegi fizykoterapeutyczne – fakty i mity 24 Wykorzystanie krioterapii w leczeniu chorób narządu ruchu 33 Rozdział 4. Masaż Postępowanie przeciwobrzękowe po urazie kończyny górnej 38 Stoły terapeutyczne – kryteria doboru 44 Rozdział 5. Suplementacja, maści, plastry Co fizjoterapeuta powinien wiedzieć o lekach przeciwbólowych 48 Choroba zwyrodnieniowa stawów a suplement diety – UC-II, ASU, boswellia serrata 51 Rozdział 6. Zaopatrzenie ortopedyczne Ortezy – Kryteria doboru 56 Rozdział 7. Nowoczesny gabinet Rola sekretarki medycznej – w prywatnym gabinecie fizjoterapeutycznym posiadającym certyfikat giodo 60 Rozdział 8. Podologia Stopy płaskie – efekt czy przyczyna funkcjonalnych zaburzeń w obrębie kończyn dolnych u dzieci? 66 Stopa wydrążona – obraz kliniczny oraz postępowanie diagnostyczne 72 Rozdział 9. Fizjoterapia w sporcie Rolka i jej szerokie możliwości zastosowań w sporcie i rehabilitacji 81

ROZDZIAŁ 1. DIAGNOSTYKA

6 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. Diagnostyka WPROWADZENIE DO DIAGNOSTYKI OBRAZOWEJ Rodzaje badań obrazowych ƒ RTG (klasyczne, ew. z kontrastem, cyfrowe, warstwowe) ƒ MRI ew. z kontrastem ƒ Scyntygrafia ƒ Mielografia ƒ Artrografia ƒ Arteriografia ƒ USG ƒ CT ew. z kontrastem RTG Zastosowanie promieniowania X w badaniu obrazowym: ƒ Układ kostny kończyn – podstawowe badanie do oceny złamań i zwichnięć oraz kierunku przemieszczenia (urazy), zmian struktury kostnej (pourazowe, nowotwory, martwica kości, infekcje, zmiany metaboliczne, zwyrodnieniowe), ocena wad wrodzonych i rozwojowych, ocena zrostu kostnego, wykrywanie ciał obcych, pozycja i stan implantu. ƒ Kręgosłup – ocena deformacji, wad wrodzonych, struktura kręgu, łuku kręgowego, ocena stabilności i korektywności czynnościowe, orientacyjnie kanał kręgowy i krążek. ƒ Czaszka – podstawowe w urazach czaszki, diagnostyka przerzutów i nowotworów pierwotnych, ocena zatok, uzębienia i inne. RTG klasyczne: ƒ ZALETY – tanie, szybkie, dostępne, łatwe do interpretacji. ƒ WADY – promieniowanie X, konieczne dokładne projekcje, niemożliwa obróbka obrazu po nieprawidłowej ekspozycji (twarda i miękka), możliwe przysłonięcie struktury przez implant, złóg, gazy itp. RTG cyfrowe: możliwa obróbka obrazu po ekspozycji: kontrast, rozjaśnienie, pomiary, obroty itp. Zdj. 1. RTG – minimum 2 projekcje, aby wyciągnąć wnioski

7 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. Diagnostyka Zdj. 2. Ocena stawów biodrowych niemowląt – złoty standard Ultrasonografia USG ƒ Dedykowane do oceny tkanek miękkich (uszkodzenia mięśni, ścięgien więzadeł, zbiorników płynu, wysięków stawowych, ucisków i obrzęków nerwu obwodowego, uszkodzeń struktur śródstawowych). ƒ Pozwala na uwidocznienie tylko zewnętrznego obrysu kości – skuteczne w diagnostyce wątpliwych złamań tam, gdzie dociera fala ultradźwiękowa, tj. powierzchownie położone struktury kostne (złamania kompresyjne, awulsyjne, zmęczeniowe), zmiany wytwórcze i erozyjne. ƒ Guzy tkanek miękkich. ƒ Ciała obce niekontrastujące (np. drzazga drewniana, szklana). ƒ Ocena unaczynienia zmiany tkankowej, przepływu w dużych naczyniach, możliwe badanie czynnościowe, np. TOS. ƒ Daje możliwość interwencji – nakłucia, biopsje, zabiegi miniinwazyjne. Zalety: ƒ tanie ƒ szybkie ƒ dostępne ƒ bezpieczne ƒ badanie w czasie rzeczywistym – dynamiczne ƒ możliwość interwencji, badania palpacyjnego pod kontrolą USG Wady: ƒ zależne od obserwatora ƒ zależne od jakości sprzętu ƒ konieczne dokładne przekroje ƒ konieczny dobry zakres ruchu w stawie ƒ anizotropia ƒ głębokość penetracji wiązki ƒ możliwe przysłonięcie struktury przez implant, złóg, gazy itp. Tomografia komputerowa ƒ Pozwala na uwidocznienie przekrojów kostnych, obraz wnętrza kości i jej otoczenia – w diagnostyce guzów, urazów czaszkowych, kręgosłupa, zwłaszcza złamań z uciskiem kanału kręgowego, przetok, ciał wolnych, tzw. trudno dostępnych miejsc (k. krzyżowa, łopatka).

8 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. Diagnostyka ƒ Umożliwia rekonstrukcję 3D, np. w skomplikowanych urazach miednicy, złamaniach powierzchni stawowych, zawężeniach kanału kręgowego kręgosłupa. ƒ W wersji spiralnej zasadniczo skraca czas obrazowania – bardzo przydatne w ramach ostrego dyżuru – skan całego ciała w 1 min. (konwencjonalny maks. 12 skanów/min.). ƒ W badaniu z kontrastem pozwala na odróżnienie guzów tkanek miękkich, uwidocznienie uszkodzeń struktur śródstawowych (TFCC, obrąbek). Rezonans magnetyczny MRI Zasada działania polega na komputerowej analizie spinu jąder wodoru w polu magnetycznym. Uwidacznia: ƒ struktury śródstawowe (obrąbek, łąkotki, więzadła) ƒ kręgosłup − kanał kręgowy, krążek, struktura kręgu ƒ ścięgna, mięśnie, nerwy obwodowe ƒ zmiany śródkostne nawet na wczesnych etapach tworzenia (nowotwory, martwica, infekcje) ƒ czaszka – krwiaki, nowotwory, tętniaki W badaniu z kontrastem dożylnym wskazuje miejsca przekrwienia, destrukcji, blizny (Gadolinum), przy podaniu dostawowym pozwala na precyzyjne obrazowanie uszkodzeń struktur śródstawowych (TFCC, obrąbek). Zalety: ƒ dokładna analiza miejsc trudno dostępnych, schowanych pod warstwami struktur kostnych – np. staw żebrowo-łopatkowy, górne piętro szyjne, czaszka, zwłaszcza w wersji 3D itp. ƒ w wersji spiralnej bardzo szybkie badanie, ƒ możliwość interwencji pod kontrolą CT ƒ CT „nie boi” się implantów Wady: ƒ duża dawka promieniowania X ƒ powikłania po środkach kontrastowych jodowych Zdj. 3. Możliwość wyodrębnienia wybranych fragmentów i bardzo precyzyjnych pomiarów kręgowego, przetok, ciał wolnych, tzw. trudno dostępnych miejsc (k. krzyżowa, łopatka)  Umożliwia rekonstrukcję 3D, np. w skomplikowanych urazach miednicy, złamaniach powierzchni stawowych, zawężeniach kanału kręgowego kręgosłupa  W wersji spiralnej zasadniczo skraca czas obrazowania – bardzo przydatne w ramach ostrego dyżuru – skan całego ciała w 1 min. (konwencjonalny max. 12 skanów/min.)  W badaniu z kontrastem pozwala na odróżnienie guzów tkanek miękkich, uwidocznienie uszkodzeń struktur śródstawowych (TFCC, obrąbek) Zalety:  dokładna analiza miejsc trudno dostępnych, schowanych pod warstwami struktur kostnych – np. staw żebrowo łopatkowy, górne piętro szyjne, czaszka, zwłaszcza w wersji 3D itp.  w wersji spiralnej bardzo szybkie badanie,  możliwość interwencji pod kontrolą CT  CT „nie boi” się implantów  Możliwość wyodrębnienia wybranych fragmentów i bardzo precyzyjnych pomiarów Wady:  duża dawka promieniowania X  powikłania po środkach kontrastowych jodowych Rezonans magnetyczny MRI Zasada działania polega na komputerowej analizie spinu jąder wodoru w polu magnetycznym Możliwość wyodrębnienia wybranych fragmentów i bardzo precyzyjnych pomiarów

10 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. Diagnostyka Przeciwwskazania bezwzględne (ryzyko uszkodzenia): ƒ pierwszy trymestr ciąży ƒ rozrusznik serca ƒ pompa insulinowa ƒ wszczepiony aparat słuchowy ƒ neurostymulatory ƒ klipsy metalowe wewnątrzczaszkowe ƒ ciało metaliczne w oku Przeciwskazania względne (ryzyko rozgrzania i artefakty): ƒ aparaty ortodontyczne ƒ materiały używane w stomatologii ƒ klipsy stosowane przy laparoskopii, szwy w mostku po bypassach ƒ endoproteza ƒ implanty metalowe ortopedyczne Do pomieszczeń, w których wykonuje się badanie MR, nie można wnosić kluczy, zegarków, kart magnetycznych, telefonów, spinek do włosów, kolczyków, klipsów i innych metalowych przedmiotów. Zalety: ƒ doskonałe obrazowanie tkanek miękkich ƒ liczne możliwe przekroje ƒ brak promieniowania X Wady: ƒ znaczne koszty ƒ ograniczona dostępność ƒ długi czas badania w wymuszonej pozycji ƒ szkodliwość pola magnetycznego T1 tkanka tłuszczowa jasna, szpik kostny jasny, uwodnione struktury bez zawartości tłuszczu – ciemne (krążki mk, warstwa korowa kości, łąkotki, obrąbek, więzadła), chrząstka stawowa dość ciemna, mięśnie – szare, płyn m/rdz ciemny T2 tkanka tłuszczowa jasna, szpik kostny ciemniejszy niż w T1, płyn stawowy, krwiak – jasny, pły mózgowo-rdzeniowy jasny, ciemne – warstwa korowa kości, łąkotki, obrąbek, więzadła, mięśnie – ciemno szare Zdj. 4. Sekwencje MRI: T1 – tkanka tłuszczowa jasna, szpik kostny jasny, uwodnione struktury bez zawartości tłuszczu – ciemne (krążki mk, warstwa korowa kości, łąkotki, obrąbek, więzadła), chrząstka stawowa dość ciemna, mięśnie – szare, płyn mózgowordzeniowy ciemny T2 – tkanka tłuszczowa jasna, szpik kostny ciemniejszy niż w T1, płyn stawowy, krwiak – jasny, płyn mózgowordzeniowy jasny, ciemne – warstwa korowa kości, łąkotki, obrąbek, więzadła, mięśnie – ciemnoszare T1 tkanka tłuszczowa jasna, szpik kostny jasny, uwodnione struktury bez zawartoś ciemne (krążki mk, warstwa korowa kości, łąkotki, obrąbek, więzadła), chrząstka sta ciemna, mięśnie – szare, płyn m/rdz ciemny T2 tkanka tłuszczowa jasna, szpik kostny ciemniejszy niż w T1, płyn stawowy, krwi mózgowo-rdzeniowy jasny, ciemne – warstwa korowa kości, łąkotki, obrąbek, więzad ciemno szare FS fat suppression – ciemna tkanka tłuszczowa, ciemny szpik kostny, aby skontras (bardzo jasnym) i chrząstką (umiarkowanie jasną) T1 tkanka tłuszczowa jasna, szpik kostny jasny, uwodnione struktury bez zawartości tłu ciemne (krążki mk, warstwa korowa kości, łąkotki, obrąbek, więzadła), chrząstka stawowa ciemna, mięśnie – szare, płyn m/rdz ciemny T2 tkanka tłuszczowa jasna, szpik kostny ciemniejszy niż w T1, płyn stawowy, krwiak – j mózgowo-rdzeniowy jasny, ciemne – warstwa korowa kości, łąkotki, obrąbek, więzadła, m ciemno szare T1 tkanka tłuszczowa jasna, szpik kostny jasny, uwodnione struktury bez zawartośc ciemne (krążki mk, warstwa korowa kości, łąkotki, obrąbek, więzadła), chrząstka staw ciemna, mięśnie – szare, płyn m/rdz ciemny T2 tkanka tłuszczowa jasna, szpik kostny ciemniejszy niż w T1, płyn stawowy, krwia mózgowo-rdzeniowy jasny, ciemne – warstwa korowa kości, łąkotki, obrąbek, więzad ciemno szare

11 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. Diagnostyka Scyntygrafia Zasada badania polega na wychwycie promieniotwórczego pierwiastka proporcjonalnie do aktywności metabolicznej tkanki. ƒ Bisfosfoniany znakowane technetem 99. ƒ Faza późna – kostna po 3–4 godzinach. ƒ Uwidacznia metaboliczną aktywność tkanki. ƒ Niespecyficzne, ale wysoko czułe – jako badanie przesiewowe. ƒ Zmiany śródkostne nawet na wczesnych etapach tworzenia (nowotwory, martwica, infekcje, złamania zmęczeniowe, kręgoszczelina). ƒ Zmiany powierzchowne – stress periostitis (shin splint). Zdj. 5. Sekwencje MRI: FS fat suppression – ciemna tkanka tłuszczowa, ciemny szpik kostny, aby skontrastować z płynem (bardzo jasnym) i chrząstką (umiarkowanie jasną) PD proton density – tłuszcz ciemny, szpik bardzo ciemny, płyn jasny, mięśnie pośredniej szarości, ścięgna ciemne FS fat suppression – ciemna tkanka tłuszczowa, ciemny szpik kostny, aby skontrastować z płynem (bardzo jasnym) i chrząstką (umiarkowanie jasną) PD proton density – tłuszcz ciemny, szpik bardzo ci ścięgna ciemne Scyntygrafia Zasada badania polega na wychwycie promieniotwór aktywności metabolicznej tkanki • Bisfosfoniany znakowane technetem 99 Faza • Uwidacznia metaboliczną aktywność tkanki • Niespecyficzne, ale wysoko czułe – jako bada • Zmiany śródkostne nawet na wczesnych etap złamania zmęczeniowe, kręgoszczelina) • Zmiany powierzchowne – stress periostitis (s Zalety: • bardzo wysoka czułość • możliwość mapowania całego ciała • trzy fazy rozkładu izotopu – naczyniowa, mią Wady: • niespecyficzne • nieprecyzyjny obraz • kosztowne • czasochłonne Zalety: ƒ bardzo wysoka czułość ƒ możliwość mapowania całego ciała ƒ trzy fazy rozkładu izotopu – naczyniowa, miąższowa, kostna Wady: ƒ niespecyficzne ƒ nieprecyzyjny obraz ƒ kosztowne ƒ czasochłonne Historia badań obrazowych Artrografia/Mielografia – pozwalała na uwidocznienie wnętrza stawu lub kanału kręgowego – kiedyś w diagnostyce uszkodzeń śródstawowych (ciała wolne, zrosty torebkowe), guzów śródkanałowych, dyskopatii – obecnie wyparte przez CT i MRI. Dyskografia – obecnie prawie wyłącznie jako procedura wstępna przed nukleoplastyką – potwierdza prawidłowe wprowadzenie sondy do koagulacji Mielografia, artrografia, dyskografia ƒ Pozwala na uwidocznienie wnętrza stawu lub kanału kręgowego – w diagnostyce uszkodzeń śródstawowych (ciała wolne, zrosty torebkowe), guzów, dyskopatii, ciał wolnych – obecnie wyparte przez CT i MRI. ƒ Dyskografia – obecnie prawie wyłącznie jako procedura wstępna przed nukleoplastyką – potwierdza prawidłowe wprowadzenie sondy do koagulacji. dr Piotr Godek

ROZDZIAŁ 2. KINEZYTERAPIA

14 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. Kinezyterapia PODFAZY FUNKCJONALNE, BADANIE I OCENA CYKLU CHODU W WARUNKACH KLINICZNYCH Do szczegółowej analizy cyklu chodu niezbędne jest wyodrębnienie powtarzających się w nim etapów, które będą nazywane umownie podfazami funkcjonalnymi. Określenie „podfaza” zostało wprowadzone w związku z koniecznością podzielenia fazy podporowej i przenoszenia na poszczególne części. W niniejszym opracowaniu autor korzysta z podziału zaproponowanego przez Perry, a także z założeń koncepcji PNF (ang. prorioceptive neuromuscular facilitation). Stosowane poniżej określenia mogą odbiegać od nazw używanych w innych publikacjach związanych z zagadnieniem lokomocji, natomiast biorąc pod uwagę wymiar praktyczny, wydają się zrozumiałe i czytelne dla terapeuty pracującego z pacjentem. Wyróżnia się zatem osiem podfaz, które tworzą odpowiednie wzorce ruchowe. Dla prawidłowości chodu szczególnie istotne jest, aby zaszły one w optymalnym interwale czasowym, a także aby zakresy kątowe w stawach osiągnęły w danym momencie prawidłowe wartości. Podfazy funkcjonalne fazy podporowej W fazie podporowej zachodzi pięć podfaz funkcjonalnych. Podczas ich trwania stopa ma kontakt z podłożem. Zalicza się do nich: a) kontakt pięty z podłożem (ang. initial contact – IC), b) amortyzacja obciążenia (ang. loading response – LR), c) obciążenie właściwe (ang. mid stance – MSt), d) obciążenie końcowe (ang. terminal stance – TSt), e) przygotowanie do przenoszenia (ang. preswing – PreSw). Podfaza IC rozpoczyna fazę podporową i określana jest również jako uderzenie pięty (ang. heelstrike). Kość piętowa dynamicznie wchodzi w kontakt z podłożem, a tymczasowy układ poszczególnych stawów całej kończyny dolnej określa wzorzec amortyzacji siły reakcji podłoża. Podfaza ta trwa bardzo krótko, a jej celem jest ustawienie kończyny w taki sposób, aby była gotowa do rozpoczęcia fazy podporowej. Podfaza LR obejmuje interwał czasowy od momentu zetknięcia się stopy z podłożem do czasu rozpoczęcia fazy przenoszenia przez drugą kończynę, co jest równoznaczne z oderwaniem palców od podłoża. Podfaza LR odpowiada za amortyzację wstrząsu powstałego w wyniku kontaktu pięty z podłożem, a także zapewnia optymalny poziomu stabilności kończyny podczas stopniowego przenoszenia na nią ciężaru całego ciała i tym samym przygotowanie na progresję obciążenia.

15 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. Kinezyterapia Podfaza MSt to pierwszy etap pojedynczego podporu. Przodostopie wchodzi w pełny kontakt z podłożem, dlatego w piśmiennictwie na temat chodu można spotkać również określenie „stopa płasko”. Podfaza MSt rozpoczyna się oderwaniem palców od podłoża drugiej kończyny, a kończy, gdy rzut środka ciężkości ciała ulegnie przemieszczeniu nad przodostopie. Głównym celem podfazy MSt jest zabezpieczenie progresji obciążenia na stopie oraz zapewnienie stabilności tułowia i kończyny dolnej. Podfaza TSt stanowi dopełnienie pojedynczego podporu. W tym interwale czasowym ciężar całego ciała stopniowo przenoszony jest do przodu w odniesieniu do przodostopia aż do momentu, gdy druga stopa osiągnie kontakt z podłożem. Cel tej podfazy to kontynuacja progresji obciążenia rozpoczętej w poprzedniej podfazie MSt. W efekcie końcowym obciążenie przenoszone jest poza stopę. Podfaza PreSw inicjuje drugi podwójny podpór. Rozpoczyna się, gdy druga kończyna dolna wchodzi w podfazę IC, a kończy, gdy palce oderwą się od podłoża. W trakcie trwania tego interwału czasowego dochodzi do „zniesienia” ciężaru ciała z całej kończyny, która do tej pory była obciążona. Ciężar przenoszony jest w tym czasie na drugą kończynę, która rozpoczyna swoją fazę podporową. Kończyna, która została odciążona, zapoczątkowuje fazę przenoszenia i wykonuje krok, dlatego cała podfaza określana jest nazwą PreSwing. Podfazy funkcjonalne fazy przenoszenia W fazie przenoszenia wyróżnia się trzy podfazy funkcjonalne: a) przenoszenie początkowe (ang. initial swing – ISw), b) przenoszenie właściwe (ang. mid-swing – MSw), c) przenoszenie końcowe (ang. terminal swing – TSw). Podfaza ISw stanowi ok. 1/3 całej fazy przenoszenia. Rozpoczyna się oderwaniem palców od podłoża, a kończy się, gdy obie kończyny zrównują się na wysokości stawów skokowych. W tej podfazie, podobnie zresztą jak w kolejnych etapach przenoszenia, najistotniejsze jest zapewnienie braku kontaktu z podłożem oraz zdolności przemieszczania kończyny do przodu. Podfaza MSw odpowiada 2/3 fazy przenoszenia kończyny dolnej i rozpoczyna się w chwili, gdy stawy skokowe umiejscowione są naprzeciw siebie. Zakończenie podfazy ma miejsce, gdy linia podudzia kończyny przenoszonej ma przebieg pionowy i znajduje się przednio względem kończyny podporowej. Podfaza TSw dopełnia cykl chodu. Jej początek wyznacza zakończenie podfazy MSw. Trwa do chwili kontaktu pięty z podłożem. Zadaniem tej podfazy jest całkowite zakończenie etapu przenoszenia kończyny dolnej oraz przygotowanie jej na rozpoczęcie fazy podporowej. Perry klasyfikuje wymienione wyżej podfazy funkcjonalne cyklu chodu na trzy podstawowe grupy w zależności od pełnionych przez nie zadań. Pierwszą z nich tworzą podfazy IC oraz LR, które odpowiadają za amortyzację ciężaru ciała. Zdolność amortyzowania kroku rozumiana jest w tym momencie jako umiejętność przejęcia obciążenia, które narasta gwałtownie w związku z koniecznością absorpcji wstrząsu pochodzącego z kontaktu piety z podłożem. Dodatkową koniecznością jest zapewnienie w tych podfazach wstępnej stabilności kończyny dolnej, która w kolejnym etapie musi być gotowa na przejęcie zdecydowanie większego obciążenia. Drugą grupę stanowią podfazy MSt, TSt oraz PreSw, które w ogólnym ujęciu zapewniają zdolność pojedynczego podporu. Jest to umiejętność niezbędna do prawidłowego chodu

16 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. Kinezyterapia ważna w momencie, gdy druga kończyna dolna rozpoczyna fazę przenoszenia i traci kontakt z podłożem aż do chwili ponownego postawienia jej na podłoże. Kończyna podporowa musi przejąć na siebie całkowitą odpowiedzialność za podparcie całego ciężaru ciała w płaszczyźnie czołowej i strzałkowej. Trzecia i ostatnia grupa zawiera podfazy PreSw, ISw, MSw oraz TSw, których zadaniem jest przemieszczanie kończyny. Kluczowe jest zapewnienie przeniesienia kończyny do przodu w taki sposób, aby stopa nie miała kontaktu z podłożem przez cały czas trwania fazy przenoszenia. Badanie i ocena chodu w warunkach klinicznych Prawidłowy chód wymaga odpowiedniego zakresu ruchomości w stawie biodrowym, kolanowym i skokowym. Wszystkie ograniczenia powstałe na podłożu fizjologicznym, np. przykurcze mięśniowe lub te powstałe w związku ze stosowaniem zaopatrzenia ortopedycznego, powodują zaburzenia poszczególnych podfaz funkcjonalnych cyklu chodu, a także redukują sprawność poruszania się. Niezbędny jest także odpowiedni poziom siły mięśniowej poszczególnych stawów: skokowego, kolanowego, biodrowego oraz tułowia. Zapewnia on optymalną kontrolę nad aktualnie posiadanym zakresem ruchu. Utrzymanie równowagi całego ciała i lokomocja wymagają odpowiedniego zsynchronizowania poszczególnych grup mięśniowych, które podczas jednych interwałów czasowych cyklu chodu muszą się napinać, a w trakcie pozostałych powinny być rozluźnione. Wynika z tego, że chód jest bardzo trudnym i złożonym zjawiskiem do obiektywnej obserwacji i badania. Niezbędne jest, aby analizować poruszanie się jednocześnie na poziomie zakresów ruchu kluczowych stawów, a także poziomu ich siły mięśniowej oraz globalnie poprzez pryzmat funkcji, ponieważ to ta ostatnia składowa stanowi o wartości i użyteczności chodu jako jednej z podstawowych aktywności dnia codziennego. Aby dokonać skutecznej analizy lokomocji, należy prowadzić badanie w trzech płaszczyznach: czołowej, strzałkowej i poprzecznej. Terapeuta powinien zwracać uwagę na osiowość ustawienia głowy, odcinka szyjnego kręgosłupa, ustawienie obręczy barkowej, kształt krzywizn i ruchomość kręgosłupa piersiowego i lędźwiowego, ruchomość miednicy, stawy biodrowe, kolanowe i skokowe oraz stopy. Chód to czynność globalna, dlatego obserwacja powinna mieć również charakter całościowy, co jest oczywiście bardzo trudne w warunkach klinicznych. W płaszczyźnie strzałkowej należy oceniać przede wszystkim zakresy zgięcia lub wyprostu tułowia, a także poszczególnych stawów kończyn dolnych. Do oceny pozostają również długość i czas trwania kroków wykonywanych prawą i lewą kończyną – czy są one równe, czy różnią się od siebie. Płaszczyzna czołowa obrazuje asymetrie pojawiające się pomiędzy obiema stronami ciała, a także boczne ruchy tułowia, występowanie opadania miednicy, rotacje tułowia, zakresy ruchu w stawie biodrowym (przywiedzenie, odwiedzenie), a także ustawienie osiowe stawów kolanowych i skokowych. Dzięki wykonywaniu specyficznych testów – zarówno w przypadku dysfunkcji o charakterze lokalnym (np. uraz stawu kolanowego), jak i zaburzeń globalnych, do których należy zaliczyć problemy z lokomocją – można uzyskać obiektywizację efektów prowadzonego usprawniania. W osiągnięciu tego celu niezwykle pomocna jest Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ang. International Classification of Functioning, Disability and Health – ICF) stworzona, aby charakteryzować strukturę opisu i pomiaru stanu zdrowia oraz innych stanów związanych ze zdrowiem. Została przyjęta przez Światową Organizację Zdrowia (ang. World Health Orgzanization) w 2001 r. i od tej pory jest narzędziem umożliwiającym całościową analizę danego problemu terapeutycznego. Każe rozkładać go na trzy podsta-

17 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. Kinezyterapia wowe poziomy: strukturalny, czynnościowy oraz partycypacji w życiu społecznym. W badaniu niezbędne jest, aby posługiwać się odpowiednią dokumentacją (karta badania) dotyczącą procesu leczenia według specjalnie określonych standardów ICF. Narzucają one konieczność zastosowania powtarzalnych i obiektywnych testów, które dobrane są odpowiednio w zależności od poziomu badania. Jeżeli jest to poziom strukturalny, to test dotyczy określenia stopnia uszkodzenia danego segmentu ciała. Przykładem mogą być obiektywne testy i pomiary wykonywane za pomocą goniometru w metodzie SFTR [ang. sagital (płaszczyzna strzałkowa), frontal (płaszczyzna czołowa), transverse (płaszczyzna poprzeczna), rotation (ruchy rotacyjne)], skala Ashworth, wizualno-analogowa skala bólu VAS (ang. visual analog scale) i inne. Ich przeprowadzenie umożliwia postawienie hipotezy dotyczącej problemu na kolejnym, drugim poziomie czynnościowym. Wynika on z pierwotnego uszkodzenia strukturalnego, którego zaistnienie implikuje problem czynnościowy związany z funkcją. Przyjęty tok postępowania wynika z podstawowych założeń klasyfikacji ICF. Problemy z poprawnym funkcjonowaniem w konsekwencji prowadzą do problemów w życiu społecznym, czyli na trzecim, ostatnim poziomie partycypacji w życiu codziennym (zaburzenia na tle psychologicznym, depresja, izolacja społeczna itp.). Aby potwierdzić hipotezę, należy zastosować specjalne testy o charakterze funkcjonalnym, które są w sposób bezpośredni powiązane z daną aktywnością – testy aktywności dnia codziennego ADL’s (ang. activity daily living’s). Poziom trzeci monitorowany jest również specyficznymi testami. Najczęściej są to specjalnie do tego celu przeznaczone skale, które w obiektywny sposób pozwalają na ocenę uczestnictwa w życiu społecznym. Przykładem może być np. skala Rankina służąca do oceny upośledzenia pacjentów po udarze mózgu. Chód – zarówno w badaniu na potrzeby postępowania fizjoterapeutycznego, jak i w ocenie efektów – również powinien być postrzegany poprzez pryzmat trzech opisanych powyżej poziomów. Testy strukturalne powinny skupiać się na uszkodzonym segmencie ciała. Z racji swojej specyfiki, pomimo globalnej aktywności, jaką jest w tym momencie badany chód, mogą mieć charakter lokalny (np. testy stabilności stawu kolanowego). Miejscowe zaburzenie o charakterze strukturalnym wpływa na całościową funkcję kończyny dolnej, co w efekcie końcowym będzie decydowało o jakości poruszania się – może pojawić się niepewność podczas chodzenia, utykanie lub odciążanie jednej z kończyn. Ostatni poziom, a więc partycypacja w życiu społecznym, w przypadku chodu może prowadzić do następujących ograniczeń w życiu społecznym: rzadsze wychodzenie z domu, rezygnacja z hobby, niemożność samodzielnego poruszania się. Ponieważ opisanie testów, które mogą być przeprowadzane na wszystkich poziomach, nie jest możliwe ze względu na rozległość tego zagadnienia i tym samym ograniczone ramy niniejszej publikacji, wspomniane zostaną poniżej tylko testy czynnościowe chodu, czyli skupiające się na aspekcie funkcjonalnym poruszania się. Marcin Rosiński

18 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. Kinezyterapia SPRZĘT DO CHODZENIA Kryteria doboru Usprawnianie pacjentów, w którym konieczna jest reedukacja chodu lub wsparcie pacjenta podczas jej funkcji, jest wyjątkowo częstym elementem terapii wymagającym wsparcia ze strony sprzętów odciążających. Różnorodność potrzeb pacjenta w zakresie wsparcia podczas funkcji chodu, jak również mnogość zaopatrzenia rehabilitacyjnego sprawia, że podział musi stanowić jedynie jego wariant otwarty w swej zawartości. Dodatkowo anglojęzyczny termin walking aids (dosł. pomoce do chodzenia) nie oddaje obszerności omawianego tu zagadnienia, a pojęcie technologie wspomagające (ang. assistive technologies – AT) wykracza daleko poza zaopatrzenie ortopedyczne czy rehabilitacyjne. Celem ogólnym wykorzystania omawianej grupy sprzętowej jest adaptacja w kierunku poprawy funkcji. Cele szczegółowe w omawianym zakresie mogą obejmować: ƒ poprawę funkcji ruchowych i jakości życia poprzez dobór odpowiedniego sprzętu ortopedycznego, ƒ utrzymanie prawidłowej postawy lub poprawa postawy, ƒ utrzymanie funkcji lokomocji lub jej poprawa, ƒ zapobieganie przykurczom i deformacjom stawowym lub ich poprawa, ƒ utrzymanie (obniżającej się) siły mięśniowej lub jej poprawa, ƒ edukację chorych i ich opiekunów. Zaopatrzenie rehabilitacyjne w zakresie terapii i wspomagania chodu można ogólnie podzielić ze względu na: 1. Stopień wsparcia: – podpory jednopunktowe (laska, kula), – podpory wielopunktowe (laska, kula wielopunktowa: trójnogi, czwórnogi), – podpory wielopunktowe z kołami (balkoniki), – aparaty odciążające całe ciało (np. Biodex), – egzoszkielety (np. HAL5, ReWalk); 2. Napęd: – zrobotyzowane, – niezrobotyzowane; 3. Rozmiar: – niskie, – wysokie, – uniwersalne (regulowane); 4. Konstrukcję i materiały, przekładające się m.in. na ciężar: – aluminiowe, w tym ze stopów aluminium (lekkie), – stalowe (ciężkie), – inne (pośrednie);

19 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. Kinezyterapia 5. Możliwość rozbudowy o akcesoria: – wyposażone w dodatkowe akcesoria, – bez wyposażenia w dodatkowe akcesoria; 6. Stopień odciążenia: – częściowe (poręcze); – regulowane (systemy odciążenia z regulacją stopnia odciążenia np. Biodex); – całkowite (systemy odciążenia zrobotyzowane – w części rozwiązań: adaptacyjne, np.: egzoszkielety); 7. Powierzchnie wykorzystania: – po prostej, – po pochyłościach, – po schodach; 8. Ze względu na wiek pacjenta: – dla dorosłych, – dla dzieci, – uniwersalne. Dobór sprzętu wspomagającego funkcję chodu powinien obejmować kilka najważniejszych elementów – sprzęt powinien być dobrany właściwie pod względem: ƒ stanu zdrowia / możliwości funkcjonalnych / potrzeb / wymaganego wsparcia (optymalnie w danym momencie terapii), ƒ rozmiaru/wysokości, ƒ stopnia odciążenia, ƒ łatwości regulacji zarówno dla fizjoterapeuty jak i pacjenta/opiekuna, ƒ dyskrecji/estetyka sprzętu. Przy doborze ww. sprzętu należy zwrócić szczególną uwagę na nakładające się schorzenia oraz nabyte już przez pacjenta zmiany wtórne, mogące wzajemnie wykluczać użycie określonych form terapii, w tym sprzętu zaopatrzenia ortopedycznego, jak również wymagać zastosowania rozwiązań łączonych. Nakłada się na to również postępujący charakter szeregu schorzeń, powodujący konieczność okresowej regulacji, modyfikacji lub nawet wymiany przedmiotowych urządzeń. dr Emilia Mikołajewska specjalista fizjoterapii Klinika Rehabilitacji, 10 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką SP ZOZ w Bydgoszczy Bibliografia dostępna w siedzibie wydawnictwa.

20 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. Kinezyterapia WÓZKI DLA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Kryteria doboru Różnorodność potrzeb pacjentów, a także dostępnych rodzajów wózków powoduje dość złożone procedury doboru wózka. Istniejące podziały wózków biorące pod uwagę bardzo różne kryteria sprawiają, że każdy z poniższych podziałów musi być traktowany jako otwarty wariant. Podział wózków ze względu na rodzaj schorzenia: ƒ ortopedyczne, ƒ neurologiczne, ƒ mózgowe porażenie dziecięce (MPD), ƒ po amputacjach. ƒ specjalne. Podział wózków ze względu na stan funkcjonalny: ƒ dla osób bez funkcji siedzenia – leżakowe, ƒ dla osób z funkcją siedzenia – klasyczne, bez funkcji regulacji oparcia do pozycji 180°, ƒ dla osób przemieszczających się samodzielnie – z obręczami napędowymi, ƒ dla osób przemieszczających się z udziałem opiekunów – bez obręczy napędowych, ƒ dla osób o dużej aktywności, tzw. wózki aktywne, a dla osób uprawiających sporty wózkowe, tzw. wózki sportowe. Podział wózków ze względu na gabaryty/wiek pacjenta: ƒ dla dorosłych, ƒ dla dzieci. Podział wózków ze względu na płeć: ƒ dla kobiet, ƒ unisex. Podział wózków ze względu na rodzaj napędu: ƒ ręczne, ƒ elektryczne, ƒ inne (np. spalinowe). Podział wózków ze względu na miejsce użytkowania: ƒ pokojowe, ƒ terenowe, ƒ halowe, ƒ plażowe/wodne ƒ uniwersalne. Kryteria doboru Wybór wózka powinno determinować kilka czynników: aspekty medyczne, aspekty pozamedyczne, aspekty finansowe. Wybrane aspekty medyczne: 1. Rodzaj napięcia mięśniowego (wiotkośc/spastyczność). 2. Reaktywność na bodźce zewnętrzne (spastycznosć). 3. Stopień deformacji (przykurcze, deformacje kostne). 4. Stopień adaptacji do pozycji pionowej/siedzącej. 5. Gabaryty użytkownika.

21 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. Kinezyterapia 6. Wiek użytkownika (czy będzie jeszcze rósł/dorosły czy dziecko). 7. Tendencja do zmian odleżynowych. 8. Stopień niezależności podczas użytkowania wózka. Wybrane aspekty pozamedyczne: 1. Stopień aktywności. 2. Stopień sprawności. 3. Styl życia obecny. 4. Styl życia planowany. 5. Miejsce użytkowania wózka (pomieszczenia/teren). 6. Rodzaj terenu użytkowania (żużel, beton, utwardzona ziemia). 7. Rodzaj dróg w najbliższym otoczeniu (utwardzona, tłuczeń, żużel, żwir, asfalt). 8. Rodzaj uprawianych sportów. 9. Sprawność opiekunów. Dodatkowym elementem podczas wyboru wózka jest ciężar wózka, a poprzez to rodzaj materiału, z jakiego wykonana jest tapicerka, rama, podnóżki, opony oraz akcesoria dodatkowe. Wszystkie te elementy determinują przede wszystkim rodzaj wózka, model, jego wymiary, tworzywo, z jakiego będzie wykonane, rodzaj i liczba akcesoriów oraz sposób regulacji, tj. kąta siedziska, kąta oparcia, wysokości siedziska, długości i rodzaju podnóżków, rodzaju i wymiaru kół, opon i ciągów. Aspekty finansowe Po dokonaniu analizy potrzeb użytkownika wynikających z aspektów typowo medycznych i uwzględnieniu aspektów pozamedycznych należy przyszłemu użytkownikowi wózka przedstawić dwie wersje cenowe, tj. modele spełniające wszystkie minimalne wymogi w wersji najtańszej oraz najdroższej. Stanowi to element moralny współpracy z pacjentem. Użytkownik powinien mieć możliwość wyboru modelu również w zakresie ceny. Podsumowanie Pomimo wykorzystania kwestionariuszy umożliwiających dobór wózka spośród typoszeregów występujących w ofercie danego producenta oraz szeregu narzędzi klinimetrycznych (np. Wheelchair Seating Discomfort Assessment Tool – WcS-DAT, Tool for Assessing Wheelchair disComfort – TAWC, Resident Ergonomic Assessment Profile for Seating – REAPS) stopień komplikacji doboru wózka jest wciąż znaczny, a istniejące rozwiązania – niewystarczające. Dobór wózka wymaga nie tylko wiedzy medycznej i doświadczenia, ale też biegłej orientacji w ciągle zmieniającej się ofercie rynkowej. Z ww. przyczyn autorka niniejszego artykułu bierze udział w interdyscyplinarnych badaniach mających na celu wykorzystanie rozwiązań sztucznej inteligencji do doboru wózka. Opracowywane narzędzie informatyczne ułatwi dobór parametrów wózka, ale z pewnością nie zastąpi ręki i oka doświadczonego fizjoterapeuty. dr Emilia Mikołajewska specjalista fizjoterapii Klinika Rehabilitacji, 10 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką SP ZOZ w Bydgoszczy Bibliografia dostępna w siedzibie wydawnictwa.

ROZDZIAŁ 3. FIZYKOTERAPIA

24 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. Fizykoterapia ZABIEGI FIZYKOTERAPEUTYCZNE Fakty i mity Zabiegi fizykoterapeutyczne znane są już od czasów starożytnych i na przestrzeni tysięcy lat ugruntowały swoje miejsce w rehabilitacji. Fizykoterapia ma szerokie zastosowanie w leczeniu wszelakich dolegliwości. Wykorzystywane w rehabilitacji bodźce fizyczne pobierane z natury wpływają jednocześnie na zmniejszenie dolegliwości bólowych, jak również na stany depresyjne, leczenie ran czy zwalczanie obrzęków. Dodatkowo należy wspomnieć, że niektóre zabiegi znalazły swoje zastosowanie w innych gałęziach medycyny, do których należą m.in. stomatologia, ortopedia, onkologia czy położnictwo. Fizykoterapia to dział lecznictwa, w którym wykorzystuje się czynniki fizyczne występujące naturalnie w przyrodzie. Różnorodne postacie energii, będące czynnikami fizycznymi, można podzielić w zależności od ich właściwości w następujący sposób na czynniki: ƒ termiczne, ƒ fotochemiczne, ƒ elektrokinetyczne, ƒ elektrochemiczne, ƒ mechaniczne i kinetyczne [1]. Pojęcie „fizykoterapia” wywodzi się z języka greckiego, w którym physis oznacza naturę, przyrodę. W podstawowym ujęciu fizykoterapia polega na zastosowaniu metod przyrodoleczniczych w profilaktyce, leczeniu i rehabilitacji [2]. Metody fizykoterapii rozwijały się już od zarania dziejów ludzkości, najczęściej dzięki przypadkowym doświadczeniom, a niekiedy również poprzez obserwację i podpatrywanie wysoko rozwiniętych zwierząt [3]. Pozytywny wpływ różnych form energii fizykalnej znany był już w starożytności. Wykorzystywano dobroczynny wpływ na organizm naturalnych środków fizykalnych, takich jak światło słoneczne, ciepło, zimno, kąpiele, pole magnetyczne [1, 3]. W średniowieczu higiena nie odgrywała znaczącej roli, tak więc rozwój metod fizykoterapeutycznych został zahamowany [1]. Kult pięknego, zdrowego i sprawnego ciała ludzkiego powrócił w XVI i XVII w. Na przełomie XIX i XX w. Winternitz i Prissenitz stworzyli podstawy rozwoju metod wodolecznictwa, a osiągnięcia takich badaczy, jak Reymond, Duchenne, Du-Bois, Galvani, Erb, Pfluger Faraday i Tesla zapoczątkowały rozwój elektrolecznictwa i elektrodiagnostyki. Podstawy rozwoju ultradźwięków ludzkość zawdzięcza dwóm braciom Curie – Jakubowi i Piotrowi. Teoretyczne prace Einsteina dotyczące teorii promieniowania kwantowego stworzyły podstawy rozwoju techniki laserowej. Podstawy współczesnej terapii polami magnetycznymi to zasługa znakomitych lekarzy Laenneca oraz amerykańskiego lekarza Perkinsa [1]. Podobnie w Polsce stopniowo zaczęto doceniać fizykoterapię. W 1901 r. wydana została praca Nartowskiego pt. Elektrodiagnoza i elektroterapia, a w 1922 r. opracowanie Chełmońskiego pt. Podstawy leczenia fizykalnego. Dowodem potwierdzającym wzrost zainteresowania medycyną fizykalną oraz balneologią było utworzenie w 1905 r. Polskiego Towarzystwa Balneologii, na którego walnym zebraniu w 1966 r. uchwalono zmianę nazwy towarzystwa na Polskie Towarzystwo Balneologii, Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej [1, 3].

25 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. Fizykoterapia Fizykoterapia jest jedną z najszybciej rozwijających się dziedzin wiedzy. Świadomość jej możliwości oraz postęp techniki sprawił, że znalazła ona swoje zastosowanie praktycznie w każdej gałęzi medycyny i stała się istotnym elementem leczenia coraz większej liczby schorzeń. Na przestrzeni lat powstało wiele sprzecznych informacji dotyczących stosowania zabiegów fizykalnych. Ciągle prowadzone są badania mające na celu potwierdzenie lub wykluczenie skuteczności fizykoterapii w określonych stanach chorobowych. W dalszej części artykułu przedstawiono niektóre fakty i mity dotyczące stosowania fizykoterapii oraz podjęto próbę ich wyjaśnienia i uzasadnienia. ZABIEGÓW FIZYKOTERAPEUTYCZNYCH NIE STOSUJE SIĘ U KOBIET W CIĄŻY FAKT, ale nie do końca Stosowanie we wczesnym okresie ciąży zabiegów diatermii krótkofalowej, ciepłolecznictwa, magnetoterapii czy elektroterapii może stać się główną przyczyną utraty ciąży. Miejscowy wzrost temperatury tkanek w obrębie miednicy mniejszej i okolicy lędźwiowo-krzyżowej stanowi zagrożenie zarówno dla rozwoju ciąży, jak i jej utrzymania [4]. Jednak zabiegiem, który jest szczególnie polecany w przypadku kobiet spodziewających się dziecka, jest hydroterapia. Ciśnienie hydrostatyczne oddziałujące na ciężarną zanurzoną w wodzie powoduje przepychanie krwi żylnej z części dystalnych w kierunku serca. Zatem immersję wodną można wykorzystać w profilaktyce oraz terapii obrzęków kończyn dolnych pojawiających się u kobiet w okresie ciąży [5]. Przeprowadzając hydroterapię u ciężarnych, należy pamiętać o kilku ważnych zasadach. Nie powinno się stosować wody zimnej (8–20°C), chłodnej (20–27°C) oraz gorącej (38–42°C), ponieważ takie temperatury mogą powodować gorsze ukrwienie łożyska. Dodatkowo stosowanie gorącej wody w pierwszym trymestrze ciąży może prowadzić do zaburzeń rozwoju mózgu płodu oraz wad cewy nerwowej. Optymalna temperatura mieści się w zakresie 34–38°C [5, 6]. ULTRADŹWIĘKI MOŻNA STOSOWAĆ U DZIECI W KAŻDYM WIEKU MIT Mechanizm biologicznego działania ultradźwięków polega na oddziaływaniu cieplnym, mechanicznym i fizykochemicznym [7]. Ultradźwięki powodują przegrzanie tkanek leżących głębiej, zwłaszcza z pogranicza tkanki łącznej i kości. Działanie mechaniczne opiera się na naprzemiennym zagęszczaniu oraz rozrzedzaniu cząstek. Zjawisko to przez niektórych autorów nazywane jest mikromasażem [1]. W związku z tymi wskazaniami może się wydawać, że terapia ultradźwiękami ma zastosowanie także w wieku rozwojowym. Analiza piśmiennictwa wskazuje jednak na brak badań dotyczących wskazań oraz skuteczności tej formy leczenia u dzieci. Większość autorów jako przeciwwskazanie wymienia nadźwiękawianie okolic nasad kostnych u dzieci przy niezakończonym wzroście. Najprawdopodobniej wynika to z wpływu ultradźwięków na ośrodki o różnej gęstości, jak również ze stymulującego wpływu na tkankę kostną oraz kościotwórczą [8]. Lyon i wsp. przeprowadzili badania eksperymentalne na stawach kolanowych królików. Króliki były poddawane ultradźwiękom 20 minut dziennie przez sześć tygodni. Po sześciu tygodniach stwierdzono patologiczne skutki działania wysokich dawek ultradźwięków (2,2 W/cm2) na płytki wzrostowe. Natomiast dawki terapeutyczne (0,5 W/cm2) nie miały złego wpływu. Autorzy uznali, że wyniki badań mogą sugerować bezpieczne użycie terapii ultradźwiękowej także u dzieci [8].

26 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. Fizykoterapia Natomiast Frez i wsp., którzy również prowadzili badania na królikach, stosując dawki UD 1 W/cm2 na okolice stawów kolanowych 5 minut przez 10 dni z przerwą dwudniową, nie stwierdzili negatywnego wpływu ultradźwięków w dawkach terapeutycznych, natomiast potwierdzili zmiany histologiczne w chrząstce, sugerujące zmiany metabolizmu w badanej płytce wzrostowej [9]. Dlatego należy unikać stosowania ultradźwięków w okolicy chrząstek wzrostowych aż do momentu, kiedy wzrost kości zostanie zakończony [7]. ZABIEGÓW FIZYKOTERAPEUTYCZNYCH NIE MOŻNA STOSOWAĆ U PACJENTÓW ONKOLOGICZNYCH MIT U osób chorych na nowotwory często istnieją wskazania do zastosowania fizykoterapii. Wynika to zarówno ze wspomagania rehabilitacji po leczeniu onkologicznym, jak i chorób współistniejących. O ile korzyści wynikające z uprawiania ćwiczeń fizycznych nie budzą już wątpliwości, to wykorzystanie fizykoterapii stanowi nadal przedmiot dyskusji. W większości piśmiennictwa z zakresu fizykoterapii choroba nowotworowa jest jednym z podstawowych przeciwwskazań do zastosowania większości zabiegów fizykalnych. Nie istnieją jednak jednoznaczne dowody naukowe potwierdzające obawy związane ze zwiększonym ryzykiem nawrotu lub progresji nowotworów, a jednocześnie nie są sprecyzowane ograniczenia do stosowania fizykoterapii w onkologii [10]. W piśmiennictwie pojawia się coraz więcej publikacji opisujących dużą skuteczność czynników fizykalnych wspomagających rehabilitację chorych na nowotwory złośliwe. Jednak wskazania do wykonywania zabiegów fizykalnych u osób leczonych z powodu nowotworów trzeba zawsze bardzo dokładnie rozważyć. Należy wziąć pod uwagę rodzaj nowotworu, jego lokalizację, stopień zaawansowania oraz złośliwości. Dużą ostrożność należy zachować w przypadku nowotworów o wysokim stopniu zaawansowania złośliwości i dużej dynamice rozwoju, jak również chorób układowych (np. chłoniaki, białaczki) [10]. Decyzja o zastosowaniu fizykoterapii musi uwzględniać czas po zakończeniu leczenia nowotworu. Zazwyczaj przyjmuje się 5 lat jako względnie bezpieczny okres, po upływie którego czynniki fizykalne mogą być stosowane u osób po leczeniu nowotworów złośliwych. Kryterium to wynika raczej z zasad onkologicznych, według których przeżycie 5 lat bez cech nawrotu lub jego rozsiewu można uznać za wyleczenie chorego. Nie ma wiarygodnych dowodów naukowych na temat negatywnego wpływu metod fizykoterapii na nowotwory złośliwe [10]. Znaczącej uwagi wymaga fakt, że stosowanie zabiegów fizykalnych w obszarze leczenia nowotworu lub przyległych okolic jest przeciwwskazane. Dużą ostrożnością należy wykazać się przy wykorzystywaniu metod bodźcowych o silnym działaniu ogólnoustrojowym (np. sauny lub krioterapię ogólnoustrojową). Należy jeszcze raz podkreślić, że decyzja o zastosowaniu zabiegów fizykalnych lub masażu u osób leczonych z powodu chorób nowotworowych powinna być podjęta bardzo rozważnie i uwzględniać zarówno korzyści, jak i ryzyko [10]. MAGNETOTERAPIA MA SZEROKIE ZASTOSOWANIE W LECZENIU SCHORZEŃ NARZĄDU RUCHU FAKT Cechą charakterystyczną pola magnetycznego jest zdolność przenikania przez wszystkie struktury ustroju. Cecha ta pozwala odróżnić pole magnetyczne od innych postaci energii [7]. Obecnie w fizjoterapii oraz medycynie stosowane są aparaty lecznicze, które wykorzystują dzia-

27 Copyright by Forum Media Polska Sp. z o.o. Fizykoterapia łanie wolnozmiennych pól magnetycznych o częstotliwości mniejszej niż 100 Hz i indukcji magnetycznej 0,1–20 mT. Przy takich parametrach zabieg ten określa się jako magnetoterapię [11]. Magnetoterapia jest skuteczną metodą leczenia schorzeń narządu ruchu. Wpływa na leczenie zmian chorobowych o podłożu zwyrodnieniowym, jak również na stany zapalne stawów [12]. Złamania stanowią grupę schorzeń, w której magnetoterapia jest bardzo częstą metodą wspomagania, a nawet leczenia. Kuracja magnetoterapią po złamaniu polega na takiej regeneracji kości, która zapewnia zespolenie szkieletu oraz uzupełnienie ubytków masy kostnej w miejscach, gdzie takie wystąpiły. Przypadki pozytywnego oddziaływania prądu elektrycznego oraz powodowanie zrastania złamań w przypadkach, w których zrost był zahamowany, odnotowano już w XIX w. [13] W literaturze dostępnych jest wiele doniesień potwierdzających pozytywny wpływ terapii zmiennym polem magnetycznym niskiej częstotliwości. Za pozytywne działanie magnetoterapii uważa się efekty: przeciwzapalny, przeciwbólowy, angiogenetyczny i regeneracyjny. Fischer i wsp. wykazali, że zastosowanie zmiennego pola magnetycznego u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego znacznie obniżyło odczucie bólu. Podobne wyniki uzyskali Jacobson i wsp. w badaniu z wykorzystaniem podwójnie ślepej próby [14, 15]. W innym badaniu z zastosowaniem podwójnie ślepej próby poddano działaniu zmiennego pola magnetycznego niskiej częstotliwości pacjentów cierpiących na reumatoidalne zapalenie stawów (RZS). Wyniki potwierdziły wcześniejsze doniesienia o wywołanej wpływem zmiennego pola magnetycznego redukcji bólu. ZABIEGI FIZYKOTERAPEUTYCZNE NIE MOGĄ BYĆ STOSOWANE W STOMATOLOGII MIT Fizykoterapia stanowi cenne uzupełnienie leczenia stomatologicznego, dając możliwość uzyskania dobrych efektów przez obniżenie ryzyka narażenia organizmu na skutki uboczne wynikające z farmakoterapii oraz ograniczenie ich liczby. Zabiegi fizykoterapeutyczne skracają czas leczenia oraz rekonwalescencji po zabiegach chirurgicznych. Głównym celem fizykoterapii jest zmniejszenie stanu zapalnego, dolegliwości bólowych oraz przyspieszenie regeneracji tkanek [17]. Elektroterapia wykazuje działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne. Może być wykorzystywana w takich dolegliwościach, jak ostry ból związany z zapaleniem miazgi, szczękościsk, ból po usunięciu zęba czy dolegliwości bólowe stawu skroniowo-żuchwowego. Jonoforezę można stosować w ostrych lub przewlekłych stanach bólowych (neuralgie), szczękościsku, nadwrażliwości bólowej zębów i bólach pooperacyjnych. Leki przeciwbólowe stosowane w jonoforezie to m.in. Diklofenak, Ibuprofen [17, 18]. Laseroterapia wywołuje działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne, przyspiesza procesy gojenia tkanek i odczula odsłoniętą zębinę. Wskazaniem do naświetlania są m.in. neuralgia nerwu trójdzielnego, choroby dziąseł i przyzębia, stan po plastyce wędzidełek, stan po ekstrakcji zębów, stany zapalne błony śluzowej jamy ustnej, zatok, zębodołu, miazgi [19]. Magnetoterapię wykorzystuje się w leczeniu powikłań stomatologicznych (ból, zaburzenia czucia tkanek zaopatrywanych przez nerwy). Często wykonywana jest po zabiegach chirurgicznych czy w leczeniu chorób przyzębia [17]. Światłolecznictwo – lampy sollux emitują promieniowanie widzialne i promieniowanie podczerwone. W terapii wykorzystuje się filtry. Filtr czerwony używany jest gównie u pacjentów z przewlekłymi dolegliwościami bólowymi stawu skroniowo-żuchwowego, ma również dzia-

Made with FlippingBook

RkJQdWJsaXNoZXIy MTMwMjc0Nw==