Ortezy Aspen jako uzupełnienie terapii przeciwbólowej w zaburzeniach układu ruchu

Problem nadużywania leków przeciwbólowych w Polsce

Wśród populacji panuje powszechna opinia, że kołnierze ortopedyczne są stosowane wyłącznie w stanach pourazowych i powypadkowych. Jednakże kołnierz może posłużyć także jako niefarmakologiczna forma leczenia przeciwbólowego. Jak wynika z raportu GUS w ostatnim kwartale 2020 roku 74,3% osób stosowało przynajmniej jeden lek albo suplement diety. Okazuje się, że kobiety częściej sięgają po leki (80,1%) niż mężczyźni (68,2%). Według raportu, po leki na bóle głowy sięgało 47,2%, leki na choroby sercowo-naczyniowe 22,6%, leki na bóle stawów 22,4% oraz inne leki 54,3%.^[1] Polacy masowo sięgają po leki przeciwbólowe, twierdząc, że to najbardziej skuteczna forma w leczeniu bólu, nie zdając sobie sprawy jakie konsekwencję ma nadużywanie środków farmakologicznych. Wpływ na to ma m.in. szeroki dostęp do farmaceutyków, brak czasu na diagnostykę i zbyt długie kolejki do lekarza pierwszego kontaktu. Rynek farmaceutyczny z roku na rok poszerza oferty w zakresie różnego typu preparatów o działaniu przeciwbólowym, co w konsekwencji prowadzi do nadmiernego ich spożycia przez społeczeństwo i generowania kosztów związanych z diagnostyką oraz leczeniem możliwych powikłań tj. choroba wrzodowa czy uszkodzenie wątroby.

Zastosowanie ortez w bólach głowy i zaburzeniach w obrębie odcinka szyjnego kręgosłupa

Sięganie po środki farmakologiczne często wynika z niewiedzy o tym, jakie alternatywne metody można zastosować w walce z bólem głowy. Jest to bardzo powszechna dolegliwość, którą można podzielić na pierwotną (samoistną), bądź wtórną (wywołaną innymi chorobami). Coraz częściej można spotkać się z tzw. bólami głowy szyjnopochodnymi, które często nieskutecznie leczone są farmakologicznie, a są efektem m.in. ogólnego napięcia psychicznego kumulującego się w mięśniach czy wymuszonej pochylonej postawy podczas używania telefonu komórkowego. Wdrożenie kołnierza ortopedycznego jako uzupełnienie fizjoterapii może okazać się zbawienne dla pacjenta przy walce z uciążliwym bólem, a także zapobiegać jego powstawaniu.

Terapię przeciwbólową z zastosowaniem kołnierza można wdrożyć również w przypadku nieprawidłowej postawy ciała pacjenta, w wyniku choroby odcinka szyjnego kręgosłupa, w dyskopatii odcinka szyjnego, zesztywnienia mięśni szyi i karku, nerwobólach szyi i barków, stłuczeniach czy urazach odcinka szyjnego. Na rynku dostępne są trzy główne rodzaje kołnierzy ortopedycznych:

1. kołnierz Schantza (miękki) – wykonany z pianki, stosuje się go jako częściową stabilizację szyi.
   Cel:  lekka stabilizacja szyi oraz korekcja prostego ustawienia głowy.
2. kołnierz Florida (półsztywny) – wykonany z pianki z wbudowaną wewnątrz wkładką usztywniającą.
   Cel: silniejsza stabilizacja niż w przypadku kołnierza miękkiego.
3. kołnierz Philadelphia (sztywny) – wykonany jest z pianki poliuretanowej w dwóch częściach: przedniej i tylnej, które dają lepsze dopasowanie i większą stabilizację.
   Cel: pełna stabilizacja szyi i odciążenie odcinka szyjnego kręgosłupa.^[2,3]
    

Kołnierze przedstawione poniżej (ryc. 1,2,3) stanowią pewnego rodzaju ulepszenie dotychczasowych klasycznych typów kołnierzy i nie można jednoznacznie zakwalifikować ich do żadnego z nich. Wynika to z faktu, iż zostały zoptymalizowane pod kątem ograniczenia ruchomości oraz zachowania jak najwyższego komfortu pacjenta. Zapewniają bezpieczne i skuteczne ograniczenie ruchomości szyi w różnym stopniu (zależnie od rodzaju kołnierza i zastosowanej regulacji). Dzięki wymiennym podkładkom wykonanym z oddychającej pianki z miękką, hipoalergiczną, bawełnianą wyściółką minimalizują potencjalne uszkodzenia skóry oraz pomagają utrzymać ją w czystości i komforcie. Opatentowana technologia regulacji wysokości umożliwia łatwe dopasowanie kołnierza do warunków anatomicznych pacjenta. Kołnierz przedstawiony na rycinie 2. posiada poduszkę pneumatyczną, dzięki której pacjent sam może dostosować komfortowy poziom kompresji w okolicy podpotylicznej. Ciekawym uzupełnieniem terapii przeciwbólowej okazuje się żelowa poduszeczka, którą włożyć można do kieszonki umiejscowionej na poduszce pneumatycznej.  W zależności od preferencji można zastosować terapię gorącem lub zimnem, która ma na celu zmniejszenie stanu zapalnego i napięcia mięśni zapewniając kojącą ulgę. Wszystkie te cechy stwarzają sprzyjające warunki uzupełnienia leczenia w zespołach bólowych m.in. szyjnopochodnych bólach głowy, syndromie SMS-owej szyi (ang. text neck syndrome), artrozach, niestabilności górnych segmentów szyjnych C0-C1-C2 (np. u pacjentów z zespołem Ehlersa-Danlosa) czy w procesie rekonwalescencji po złamaniach i skręceniach.

Zastosowanie ortez w zespołach bólowych kręgosłupa

Bóle kręgosłupa powszechnie towarzyszą naszemu społeczeństwu. Stanowią one najczęstszą przyczynę zwolnień lekarskich. W 2022r. zarejestrowano w Polsce 27mln zaświadczeń lekarskich o czasowej niezdolności do pracy na łączną liczbę 288,8mln dni. Z najnowszych danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych najczęstszą przyczyną nieobecności pracowników były choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej, co stanowiło 16,4% wszystkich nieobecności (39,1mln dni absencji chorobowej).^[4] Oczywiście, tak samo jak w przypadku bólów głowy, wtedy najczęściej sięgamy po leki przeciwbólowe, jednakże kluczowym czynnikiem okazuje się jak najwcześniejsze rozpoczęcie rehabilitacji. Pozwoli to na uniknięcie utrwalenia patologicznych wzorców ruchowych u pacjenta. Dzięki odpowiednio dobranym metodom, rehabilitacja będzie przynosiła oczekiwane rezultaty.

Ból kręgosłupa to dolegliwość, która nie dotyczy  jedynie osób w średnim wieku i starszych, a dotyka coraz więcej młodych osób, a nawet dzieci. Wynika to z faktu, że tryb życia ludzi zmienił się diametralnie na przestrzeni ostatnich lat. Zbyt mała ilość wysiłku fizycznego wiedzie prym, jeśli chodzi o przyczyny tych zaburzeń. Dodatkowo przebywanie długo w nienaturalnych dla człowieka pozycjach, jak np. siedzenie przed komputerem w sposób nieergonomiczny zarówno w pracy, jak i w domu. Bardzo ważnym aspektem w prewencji bólów kręgosłupa jest zapoznanie się i wdrożenie zdrowych wzorców ruchowych przy czynnościach życia codziennego. Przykładem może być chociażby odpowiednie podnoszenie ciężkich przedmiotów, noszenie zakupów, torebki/teczki/plecaka, a nawet prawidłowe wstawanie z łóżka.

Ból kręgosłupa jest bardzo ważnym problemem zarówno epidemiologicznym, jak i ekonomicznym. Wydatki w ochronie zdrowia związane z opieką nad pacjentami z zaburzeniami w obrębie kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego stale wzrastają. Co więcej, nie ma jasnych wytycznych dotyczących zastosowania ortez jako leczenia uzupełniającego w zespołach bólowych. Z tego względu są prowadzone różne badania na temat zastosowania ortez w bólach odcinka lędźwiowego kręgosłupa, jednakże są one bardzo trudne do przeprowadzenia. Jest to spowodowane dużą ilością zmiennych czynników wpływających na przebieg takiego badania, jak np. subiektywne odczuwanie bólu czy compliance uczestników. W 2018r. przeprowadzono randomizowane badanie uwzględniając 230 pacjentów z LBP (ang. low back pain), z którego wynika, że schematy leczenia obejmujące przepisywanie ortez lędźwiowych skutkują znaczną poprawą wydolności funkcjonalnej, zmniejszeniem bólu i większym odsetkiem przestrzegania zaleceń przez pacjenta (ang. compliance).^[5]

Pacjent z uporczywym bólem kręgosłupa zawsze powinien skonsultować się z lekarzem i fizjoterapeutą w celu wykluczenia schorzeń wymagających natychmiastowej interwencji. Trzeba zachować szczególną czujność, jeśli ból jest stopniowo narastający w czasie, dobrze zlokalizowany i nieustający oraz gdy nasila się w nocy i w spoczynku. W takich przypadkach trzeba zawsze wykluczyć obecność zmian nowotworowych w obrębie kręgosłupa.^[6,7] Po wykluczeniu potencjalnie zagrażających życiu i zdrowiu przyczyn bólu podstawowym leczeniem powinna być fizjoterapia. Według American Pain Society leczenie bólów kręgosłupa w niektórych przypadkach wymaga podawania leków zwiotczających mięśnie i przeciwbólowych, w tym niesteroidowych leków przeciwzapalnych.^[8] W świetle najnowszych danych okazuje się, że najskuteczniejsza terapia bólów kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego powinna mieć charakter multidyscyplinarnej interwencji rehabilitacyjnej o charakterze psychobiospołecznym. W przeglądzie 13 badań dotyczących tego problemu wykazano, że taka forma terapii prowadzi do redukcji bólu, obniża koszty leczenia, a także powoduje poprawę zdolności do pracy.^[9]

W zależności od przyczyny bólu pleców z pomocą przychodzą niefarmakologiczne sposoby terapii. Podstawą leczenia jest kinezyterapia, w skład której wchodzą m.in. ćwiczenia izometryczne wzmacniające struktury tworzące tzw. gorset mięśniowy kręgosłupa (ang. core) czy ćwiczenia rozciągające (niwelujące przykurcze i zwiększające elastyczność mięśni). Pomocne okazują się również ćwiczenia oddechowe, kinesiotaping, biofeedback czy masaże lecznicze, działające zarówno na ciało, jak i psychikę pacjenta. Jedną z nowszych i obiecujących metod w terapii zespołów bólowych kręgosłupa okazuje się zastosowanie rożnego rodzaju ortez i stabilizatorów. Jeśli chodzi o ból kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego najczęściej zalecany jest pas lędźwiowy. Na rynku dostępne są różne rodzaje:

1. pasy miękkie - pełniące zadanie ogrzewające i wzmacniające,
2. pasy sztywne (ze stalkami) - pełniące zadanie stabilizujące, ochraniające i korygujące,
3. pasy lędźwiowo-krzyżowe tzw. niskie (LSO, ang. lumbosacral orthoses),
4. pasy piersiowo-lędźwiowo-krzyżowe tzw. wysokie. (TLSO, ang. thoracolumbosacral orthoses) ^[10]

Pas lędźwiowy to rodzaj zaopatrzenia stosowanego przy problemach z kręgosłupem wywołanych przeciążeniami czy różnymi schorzeniami w obrębie tego odcinka. Jego zadaniem jest ograniczenie ruchomości, stabilizacja, wzmocnienie kręgosłupa i łagodzenie bólu pleców. Można nosić go na ubraniu lub zakładać bezpośrednio na ciało. Nie przeszkadza w codziennym funkcjonowaniu, jest wsparciem przy pracy fizycznej, ale także przy pracy siedzącej. Stanowi doskonałe uzupełnienie pracy fizjoterapeutów zwiększając jej efektywność i utrzymując rezultaty na dłużej. Na rycinie 4. i 5. przedstawione zostały przykładowe pasy stosowane w uciążliwych bólach odcinka lędźwiowego z opatentowanym systemem niezależnej kompresji 4:1. Mechanizm napinający SlickTrack™ swobodnie dopasowuje górną i dolną część pasa, umożliwiając pacjentom wzmocnienie ucisku tam, gdzie jest to potrzebne, aby przynieść ulgę zmęczonym mięśniom.

Rehabilitacja i zaopatrzenie ortopedyczne – refundacja

Pacjenci posiadający schorzenia wymagające terapii ruchowej mogą udać się do placówki medycznej, w której oferowana jest fizjoterapia ambulatoryjna. Aby otrzymać skierowanie do tego typu ośrodka, należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu lub lekarza specjalisty, np. ortopedy. Takie skierowanie należy zrealizować w terminie do 30 dni od momentu wystawienia go przez lekarza. Pacjenci udający się do fizjoterapeuty mogą liczyć na pokrycie kosztów leczenia przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), które obejmuje maksymalnie 5 zabiegów dziennie przez okres 10 dni. Leczenie wad postawy lub dysfunkcji pourazowej narządu ruchu odbywa się zazwyczaj w przychodni lub innej placówce rehabilitacyjnej posiadającej umowę z NFZ. Obejmuje ona pacjentów, którzy nie muszą podczas odbywania terapii być pod stałą opieką medyczną. Poza obowiązkowymi zajęciami, fizjoterapia ambulatoryjna obejmuje również porady lekarskie związane z dalszym procesem powrotu do zdrowia.

Udzielanie pomocy z zakresu leczenia narządów ruchu obejmuje również dzieci. Aby młody pacjent mógł skorzystać z fizjoterapii, powinien zgłosić się razem z rodzicem bądź opiekunem prawnym do lekarza rodzinnego lub dziecięcego lekarza specjalisty. Jeśli leczenie ma obejmować dysfunkcję spowodowaną wadą postawy, to odpowiednie skierowanie wystawia poradnia rehabilitacyjna. Uprawniona jest do tego również placówka świadcząca usługi ortopedyczno-traumatologiczne. Podobnie jak w przypadku osób dorosłych skierowanie jest ważne 30 dni od momentu jego wystawienia. Na dzień 11.08.2023 w Polsce funkcjonują 2 634 podmioty lecznicze udzielające świadczeń o nazwie fizjoterapia ambulatoryjna dofinansowywanych z ramienia NFZ. Średni czas oczekiwania szacuje się na 199 dni. W województwie z najkrótszym czasem oczekiwania średnio czeka się 105 dni, a w rejonie z najdłuższymi kolejkami - 309 dni.^[11]

Ponieważ okres oczekiwania na udzielenie świadczenia w ramach refundacji NFZ jest wydłużony, osoby z bólem kręgosłupa mogą  pomóc sobie w sposób niefarmakologiczny. Uznając taki sposób leczenia bólu kręgosłupa, Narodowy Fundusz Zdrowia wychodzi naprzeciw społeczeństwu i partycypuje w kosztach zakupu zaopatrzenia ortopedycznego. Ortezy kręgosłupa przynoszą ulgę w bólu w czasie oczekiwania na zabiegi lub rehabilitację. Pasy są również dużym wsparciem dla osób aktywnych. Jest to doskonała forma stabilizacji podczas treningów. Sprawność jest niezwykle istotna dla każdego z nas. Jest ona potrzebna do wykonywania codziennych czynności zawodowych i prywatnych, dlatego też warto zadbać o siebie i korzystać z dostępnych bezpiecznych rozwiązań takich jak rehabilitacja i ortezy, które są doskonałym uzupełnieniem fizykoterapii.
 

Joanna Filipow ^A,B,C,D,E                    Winicjusz Filipow ^A,B,C,D,E,F            Anna Borkowska ^A,B,C,D,E

A – koncepcja i projekt badań, B – gromadzenie danych, C – analiza i interpretacja danych, D – pisanie artykułu, E – krytyczna korekta artykułu, F – ostateczne zatwierdzenie artykułu

Piśmiennictwo:

1. https://www.rynekzdrowia.pl/Farmacja/Polacy-masowo-siegaja-po-leki-przeciwbolowe-GUS opublikowal-raport,230051,6.html
2. https://www.ortopedio.pl/dobre-produkty/Kolnierz-ortopedyczny-jak-i-kiedy-stosowac/
3. https://fizjomind.pl/2019/03/08/zespol-ehlersa-danlosa-rehabilitacja/
4. https://www.zus.pl/-/27-mln-zwolnie%C5%84-lekarskich-w-2022-r.
5. Schott C, Zirke S, Schmelzle JM, Kaiser C, Fernández LAI. Effectiveness of lumbar orthoses in low back pain: Review of the literature and our results. Orthop Rev (Pavia). 2018 Dec 6;10(4):7791.
6. DePalma, Michael G. MHS, PA-C, DFAAPA. Red flags of low back pain. Journal of the American Academy of Physician Assistants 33(8):p 8-11, August 2020.
7. Maciejczak A., Goncerz G. Zespoły bólowe kręgosłupa. Choroby reumatyczne. Interna Szczeklika 2023.
8. Chou R, Huffman LH; American Pain Society; American College of Physicians. Medications for acute and chronic low back pain: a review of the evidence for an American Pain Society/American College of Physicians clinical practice guideline. Ann Intern Med. 2007.
9. Salathé CR, Melloh M, Crawford R, Scherrer S, Boos N, Elfering A. Treatment Efficacy, Clinical Utility, and Cost-Effectiveness of Multidisciplinary Biopsychosocial Rehabilitation Treatments for Persistent Low Back Pain: A Systematic Review. Global Spine J. 2018.
10. https://www.ortopedio.pl/dobre-produkty/Pas-ledzwiowy-na-bol-kregoslupa-Rodzaje-i-zastosowanie-pasow-na-kregoslup/
11. http://www.nfz-warszawa.pl/dla-pacjenta/co-kazdy-pacjent-wiedziec-powinien/ehabilitacjalecznicza/