Utrzymanie homeostazy organizmu uzależnione jest od niezakłóconego przepływu energii. W takim stanie organizm jest zdolny do prawidłowego reagowania na zmiany pojawiające się zarówno w jego wnętrzu, jak i jego otoczeniu, co z kolei pozwala mu cieszyć się dobrym samopoczuciem psychofizycznym.
Zaburzenia
Zgodnie z medycyną chińską do zaburzenia w swobodnym przepływie energii dochodzi w dwóch przypadkach – albo gdy czynnik patogenny jest wyjątkowo mocny, albo gdy energia życiowa jest osłabiona1.
Pierwszy z nich to sytuacja, gdy czynnik oddziałujący jest albo ponadprzeciętnie intensywny (np. szok emocjonalny w wyniku wypadku samochodowego, intensywny ból w wyniku otwartego złamania), albo zbyt długotrwały (długotrwała ekspozycja na zimno, codzienne powtarzająca się intoksykacja organizmu na skutek spożywania używek: kawy, alkoholu; praca w szkodliwych warunkach, permanentne poczucie presji czasu, obowiązku itd.). W tej sytuacji potencjał organizmu do utrzymania równowagi zostaje wystawiony na próbę. Po przekroczeniu „granicy wytrzymałości” ciało nie jest w stanie prawidłowo reagować na obciążenie, a co gorsza – nie może już samodzielnie, bez interwencji z zewnątrz, powrócić do stanu wyjściowego. Przykładem mogą być kontuzje sportowców. Ich ciało podczas regularnych treningów znosi niezwykłe obciążenia fizyczne, które do pewnego momentu nie wywołują negatywnych konsekwencji, poza samoczynnie przemijającymi objawami, jak zmęczenie, napięcie, sztywność. Nagle organizm może utracić zdolność dalszego adaptowania się do obciążeń, wtedy dochodzi do trwałego zaburzenia funkcji i struktury, co prowadzi np. do złamania kości czy naderwania ścięgna.
Drugi przypadek dotyczy ekspozycji na czynniki zwykłe, czyli takie, które występują w życiu codziennym każdego człowieka. Nie są one ani intensywne, ani długotrwałe. Jeśli w poprzednim przypadku adekwatny był przykład maratonu, to w tym przypadku mówi się o trzykilometrowej przebieżce, która w normalnych okolicznościach nie jest żadnym obciążeniem dla wytrawnego biegacza. Ale jeśli tenże biegacz czuje się wycieńczony, ponieważ zakończył właśnie trudny projekt zawodowy, jego córka zachorowała i nie spał od dwóch nocy, a dodatkowo zaraził się od niej – w takiej sytuacji ta przebieżka będzie znaczyła dla organizmu tyle co maraton. Niedobory energii mogą wystąpić zarówno z powodu aktywności fizycznej, jak i psychicznej, emocjonalnej czy też intelektualnej. Zgodnie z medycyną chińską, wszystkie powyższe zachowania zużywają tę samą energię, a objawem niedoboru energii jest po prostu zmęczenie. W stanie zmęczenia organizm nie jest zdolny do znoszenia normalnych obciążeń.
Struktury przestrzenne w przepływie energii
Energia w żywym organizmie krąży wedle określonych reguł oraz wzdłuż zdefiniowanych kanałów, zwanych meridianami. Wbrew powszechnie prezentowanym poglądom, meridiany nie mają budowy liniowej, są natomiast strukturami przestrzennymi tworzącymi niezwykle rozgałęzioną sieć. Taki obraz rozprowadzenia energii po ciele ma logiczne uzasadnienie w kontekście konieczności dotarcia energii do każdej jednej komórki ciała. Na tę skomplikowaną, trójwymiarową sieć energetyczną składa się:
- 8 tzw. kanałów nadzwyczajnych, które nadzorują fundamentalne funkcje ustroju,
- 12 meridianów głównych, których zadaniem jest rozprowadzanie energii odżywczej (Ying Qi) oraz ochronnej (Wei Qi) po całym organizmie; umożliwia to z jednej strony odżywienie i oczyszczenie każdego zakamarka ciała, a z drugiej zbieranie informacji dotyczących zmian, jakie tam zachodzą oraz dostarczanie informacji, w jaki sposób na nie reagować.
Budowa i funkcje kanałów
Każdy z kanałów głównych posiada własne odgałęzienia. Składają się na nie kanały:
- ścięgnisto-mięśniowe – które stanowią najbardziej zewnętrzną strukturę, swego rodzaju płaszcz ochronny, tworzący strukturę oraz warunkujący funkcję mięśni, powięzi, ścięgien i więzadeł, a co za tym idzie – ułożenie części kostnych, postawę i gesty ciała;
- łączące – te meridiany mają funkcję kontroli jakości płynów ustrojowych, w tym krwi oraz ich efektywnej dystrybucji w zależności od potrzeb, czyli od charakteru podejmowanych aktywności; głównym celem ich pracy jest zabezpieczenie substancji odżywczych w tkankach;
- dywergentne – które stanowią najgłębszą linię obrony zabezpieczającą środowisko wewnętrzne organizmu, czyli narządy, przed osłabiającym wpływem czynników patologicznych; stanowią swego rodzaju rezerwuar śmieci, czyli patologii, którymi organizm nie musi zająć się natychmiast; taką właściwość można przyrównać do znanego pojęcia tolerancji immunologicznej, gdzie układ odpornościowy w pewnych sytuacjach pozwala sobie na bierność2.
Diagnoza dolegliwości pacjenta
Według medycyny chińskiej objawy związane z zaburzeniami funkcji lub struktury są manifestacją aberracji przepływu energii. W zależności od tego, która gałązka sieci energetycznej uległa zablokowaniu, pojawiają się różnice w charakterze dolegliwości zgłaszanych przez pacjenta. Dotyczy to zarówno lokalizacji, jak i charakteru dyskomfortu. Jeśli patologia dotyczy:
- meridianów ścięgnisto-mięśniowych – pacjent zgłasza dolegliwości występujące stale przy określonych ruchach, o niezmiennym charakterze; ograniczenie ruchomości, ból, obrzęk, napięcie, sztywność występują w przestrzeni mięśni szkieletowych, powięzi, ścięgien oraz drobnych stawów stóp i rąk;
- meridianów łączących – do powyższych objawów mogą dołączyć dolegliwości ze strony większych stawów (kolanowych i łokciowych);
- meridianów dywergentnych – przy patologii na tym poziomie zaburzeń pojawiają się dolegliwości nawracające, nierzadko o zmiennej lokalizacji; stawy objęte tym syndromem to staw barkowy i biodrowy.
Reakcje emocjonalne w diagnozie
Każdy z terapeutów w codziennej praktyce ma okazję obserwować różnorakie reakcje emocjonalne swoich pacjentów. Podczas przeprowadzania wywiadu można zauważyć dominujący wpływ konkretnych emocji na zachowanie pacjenta. Na przykład w czasie pierwszej wizyty u nowego terapeuty niektórzy reagują lękowo, inni manifestują głównie frustrację dotychczasowym leczeniem, jeszcze inni euforię związaną czy to z nową terapią, czy też nowym terapeutą.
Zaburzenia poszczególnych meridianów mają wpływ na humor, nastrój i charakter człowieka. Diagnostyka różnicowa medycyny chińskiej wykorzystuje również te obserwacje, ponieważ pomagają one w określeniu charakteru przyczyny dolegliwości oraz jej lokalizacji w sieci rozgałęzień kanałów energetycznych3.
Czynniki chorobotwórcze
Organizm w sposób naturalny musi reagować na wszystkie czynniki oddziałujące na niego. Medycyna chińska bardzo dokładnie opisuje najczęściej występujące okoliczności zmieniające funkcjonowanie organizmu.
Każdy faktor z poszczególnych grup ma wpływ na konkretny meridian, jego odgałęzienia, charakterystyczny rodzaj energii. W przypadku dużego natężenia stanowi zagrożenie wywołania choroby, czyli trwałego zablokowania swobodnego przepływu energii.
| fizyczne | wilgotność, temperatura, ciśnienie atmosferyczne, siły, które są związane z wykonywaniem aktywności fizycznych |
| biologiczne | wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty i inne |
| chemiczne | produkty żywieniowe, również chemia w nich zawarta, zanieczyszczenia wody, powietrza |
| emocjonalne | złość, frustracja, lęk, przestrach, smutek, żal, melancholia, euforia |
Usuwanie przyczyn zaburzeń
Należy pamiętać o tym, że ruch energii w meridianach zależy także od stanu skorelowanych z nimi narządów wewnętrznych. I tak np. według medycyny chińskiej:
- energia wątroby odpowiedzialna jest za tzw. swobodny przepływ energii w całym organizmie; jej osłabienie powoduje wzmożone napięcie psychiczne (łatwa irytacja, złość, frustracja), fizyczne (napięcia, skurcze, bóle, drgawki, tiki); mogą również wystąpić objawy z kanałów związanych z energią wątroby (m.in. haluks, ból i przykurcz przyśrodkowych struktur miękkich kończyny dolnej, dyskomfort, ból, napięcie okolicy krocza, podbrzusza czy podżebrza);
- energia płuc, rytmiczna praca układu oddechowego zapewnia prawidłowe rozprowadzenie energii po wszystkich meridianach; niedobór tej energii będzie skutkował na poziomie somatycznym brakiem odpowiedniego zaopatrzenia w energię całego ciała, co spowoduje odczucie zmęczenia, ociężałości, niemocy; mentalnie pacjent będzie prezentował niechęć do życia, trudności w inicjowaniu aktywności; jeśli natomiast wystąpią objawy ze strony kanałów, może dojść do wystąpienia takich objawów, jak np. ból, ograniczenie funkcji mięśni kłębu kciuka, objawy zespołu cieśni nadgarstka, osłabienie siły mięśniowej przedramienia czy też ból, usztywnienie stawu łokciowego.
Zaburzenia wewnętrzne, wywierając wpływ na bieg energii, wywołują efekt na powierzchni, czyli zmieniają działanie narządu ruchu. Powodują w ten sposób zmiany w sylwetce i postawie ciała, wykonywanych gestach, a także mimice4.
Nieprawidłowe funkcjonowanie poszczególnych narządów wewnętrznych determinuje tendencję danego człowieka do pewnych schorzeń. Przykładowo, nie każda osoba grająca w golfa nabawi się „łokcia golfisty”. Problem ten dotyczyć będzie głównie tych ludzi, którzy wykazują tendencję do zaburzeń funkcji meridianu serca.
Akupunktura, oddziałując na zaburzenia narządów wewnętrznych, niweluje przyczyny, które umożliwiły powstanie danej dolegliwości, co w konsekwencji chroni chorego od nawrotów dolegliwości.
Celem leczenia terapeuty medycyny chińskiej jest usunięcie blokad energetycznych, a także, w miarę możliwości, ich przyczyn. Zrozumienie patologii pacjenta umożliwia przedstawienie analizy jego schorzeń i zaproponowanie mu odpowiednich zmian w jego stylu życia. Niejednokrotnie zastosowanie się do tych zaleceń jest bezwzględnie konieczne dla prawidłowego postępu terapii. Większa wiedza pacjenta zmniejsza również poziom lęku i niepewności o przyszłość zaburzoną rozwojem choroby. Korzystnie wpływa to na proces leczniczy.
| Czynnik | Działanie | Wpływ na układ ruchu |
| niedobór energii, czyli stale utrzymujące się osłabienie i odczucie zmęczenia |
wtórnie wzmożone napięcie ogólnoustrojowe | uwidacznia się przede wszystkim na poziomie powięzi, mięśni i ścięgien |
| zimno, czyli ekspozycja na nagłą zmianę temperatury | zastój energii w ciele | sztywność i napięcie części miękkich układu ruchu |
| stres (zbyt intensywne obciążenie emocjonalne, fizyczne, intelektualne) |
znaczny spadek poziomu energii uniemożliwiający samoczynny powrót do równowagi, czyli prawidłowych funkcji |
wywołuje pobudzenie organizmu i wzrost napięcia, długotrwała ekspozycja na czynniki stresogenne może spowodować utrwalenie takiej reakcji, co skutkuje nadmierną irytacją i nadreaktywnością psychofizyczną, znacznym spadkiem energii oraz brakiem możliwości regeneracji |
| bezruch, okresowe unieruchomienie (sen, długotrwałe utrzymywanie tej samej pozycji ciała lub tylko jego części) |
osłabienie krążenia i względny niedobór energii w układzie ruchu |
wzrost napięcia ze wszystkimi jego następstwami – zmniejszenie elastyczności, wzrost podatności na urazy, ograniczenie ruchomości, ból |
Akupunktura w leczeniu narządu ruchu
Akupunktura jest metodą leczniczą umożliwiającą usuwanie zaburzeń energetycznych wywołujących zmiany w funkcjonowaniu całego organizmu. Leczenie narządu ruchu zajmuje istotne miejsce wśród wskazań do jej stosowania. Połączenie tej metody z technikami fizjoterapeutycznymi daje bardzo dobre efekty. Znacznie przyspiesza nie tylko proces usuwania objawów, ale również czas pełnej rekonwalescencji. Minimalizuje również ryzyko nawrotów objawów.
Te dwie techniki lecznicze, mając dwa różne punkty uchwytu, działają synergistycznie. Połączenie wpływu akupunktury na przepływ energii oraz bezpośredniego wpływu fizjoterapii na układ ruchu pozwala na zmaksymalizowanie efektów terapii.
| Klasyczne wskazania w przypadku dolegliwości kończyn |
Kończyna, której dolegliwość dotyczy |
Obustronne nakłucie/ /akupresura punktów |
|
| ból podczas inicjowania ruchu, chodzenie, ruszanie kończynami górnymi | górna | jelito cienkie 1 | |
| dolna | pęcherz moczowy 67 | ||
| Przy wyprostowanych stawach kolanowych i łokciowych |
ból przy rotacji kończyn | górna | potrójny ogrzewacz 1 |
| dolna | pęcherzyk żółciowy 44 | ||
| ból przy zahamowaniu ruchu kończyny lub przy dodatkowym obciążeniu kończyny | górna | jelito grube 1 | |
| dolna | żołądek 45 | ||
| ból podczas inicjowania zgięcia stawów (kolanowych i łokciowych) |
górna | płuco 11 | |
| dolna | śledziona 1 | ||
| Wraz ze zgięciem stawów kolanowych lub łokciowych | ból w pozycji zgięciowej z dodatkową rotacją kończyny |
górna | serce 9 |
| dolna | nerka 1 | ||
| stały ból, trwałe ograniczenie ruchomości, paraliż | górna | osierdzie 9 | |
| dolna | wątroba 1 | ||
Punkty Jing w stanach ostrych
Przykładem niech będzie efekt działania punktów akupunkturowych położonych skrajnie na kanałach energetycznych, w okolicach paznokci palców rąk i stóp. Są to tzw. punkty Jing.
Ich działanie ma zastosowanie w większości dolegliwości mięśni, powięzi i ścięgien. Jednak wyjątkowo dobre efekty daje w przypadku stanów ostrych. Im dłużej obecny jest objaw patologiczny, tym większa szansa na jego utrwalenie, co pociąga za sobą wydłużenie czasu trwania terapii. Z tego powodu technika pracy z tymi punktami powinna być zastosowana tak szybko, jak tylko jest to możliwe, zaraz po wystąpieniu dysfunkcji układu ruchu. Taki zabieg w sposób znaczący przyspiesza proces gojenia.
Obustronna stymulacja punktów Jing przywraca prawidłowy obieg energii w meridianach ścięgnisto-mięśniowych, biorących swój początek właśnie w tych punktach. Stymulacja może przebiegać poprzez nakłucie punktu igłą akupunkturową (ok. 1 min). Równie skuteczne może okazać się zastosowanie akupresury, czyli ucisku punktu akupunkturowego (3 min).
Stymulacja w kontuzji stawu skokowego
Przykładem częstej kontuzji zdarzającej się u ludzi grających np. w piłkę nożną czy squasha jest kontuzja stawu skokowego. Bardzo często w tych przypadkach dochodzi do wystąpienia obrzęku stawu, ograniczenia ruchomości oraz bólu przy rotacji stopy. Najczęściej, z punktu widzenia medycyny chińskiej, dochodzi do upośledzenia przepływu energii w meridianie ścięgnisto-mięśniowym pęcherzyka żółciowego. W tej sytuacji powinno się stymulować obustronnie punkty pęcherzyk żółciowy 45. Ten zabieg może spowodować natychmiastowe zmniejszenie bólu, a w dłuższej perspektywie na pewno usprawni proces gojenia się uszkodzonych tkanek.
Usprawnianie przepływu energii w meridianach wydaje się efektywnym narzędziem pomocnym w terapii wszystkich schorzeń układu ruchu. Umożliwia fizjoterapeucie zmaksymalizowanie efektów swojej pracy. Pozwala szybciej osiągnąć założone cele terapeutyczne i utrzymać je w dłuższej perspektywie czasowej.
Podsumowanie
Akupunktura oraz wiedza diagnostyczna, jaka za nią stoi, jest bardzo efektywnym narzędziem wspomagającym pracę fizjoterapeuty. W znaczący sposób może usprawnić procesy terapeutyczne – zarówno poprzez usunięcie blokad oraz wznowienie przepływu energii w meridianach, jak i poprzez uświadomienie pacjentowi przyczyn jego dolegliwości. Umożliwia to bardzo ważny aspekt zdrowienia, czyli aktywny udział chorego w leczeniu.
Akupunktura ma szansę znaleźć zastosowanie przy terapii wszystkich schorzeń układu ruchu. Synergistyczne działanie obu metod zdecydowanie przyspiesza poprawę stanu zdrowia pacjenta, efekty wydają się trwalsze, a ryzyko nawrotów wyraźnie się zmniejsza. W Polsce, w przeciwieństwie do krajów Europy Zachodniej i USA, rozwój akupunktury nastąpił dość niedawno. W ostatnich latach notuje się w Polsce istotny wzrost zainteresowania tą metodą, zarówno wśród pacjentów, którzy coraz częściej kierują swą uwagę w stronę metod alternatywnych o udokumentowanym działaniu, jak i wśród fizjoterapeutów, którzy z kolei stanowią coraz większy odsetek uczestników kursów akupunktury i coraz chętniej wykorzystują dorobek medycyny chińskiej w swoich gabinetach.
