Fizjoterapeuci stanowią znaczącą liczebnie i bardzo ważną część personelu medycznego uzdrowisk. Wykonywanie tego zawodu w uzdrowisku ma charakter specyficzny i wymaga znajomości zarówno zasad rehabilitacji uzdrowiskowej, a szczególnie właściwości i metodyki zabiegów z wykorzystaniem surowców naturalnych, jak i zakresów świadczeń przysługujących poszczególnym grupom pacjentów.
Funkcjonowanie polskich uzdrowisk jest ściśle związane z lecznictwem uzdrowiskowym. Lecznictwo uzdrowiskowe jest integralną częścią systemu ochrony zdrowia i stanowi rodzaj działalności leczniczej, a także jest związane z balneologią jako dziedziną wiedzy medycznej. Istotą balneologii i medycyny fizykalnej jest bodźcowe działanie czynników balneologicznych i fizykoterapeutycznych odpowiednio dawkowanych, co pozwala na uzyskanie reakcji zdrowotnych poprawiających funkcjonowanie organizmu1.
REKLAMA
Stan epidemii
Specyficzną instytucją prawną, którą może wprowadzić państwo na całości lub części swego terytorium, jest stan epidemii. Stan epidemii oznacza sytuację prawną wprowadzoną na danym obszarze w związku z wystąpieniem epidemii w celu podjęcia określonych w ustawie działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych dla zminimalizowania skutków epidemii. Epidemia to wystąpienie na danym obszarze zakażeń lub zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż we wcześniejszym okresie albo wystąpienie zakażeń lub chorób zakaźnych dotychczas niewystępujących.
Stan epidemii na obszarze województwa lub jego części ogłasza i odwołuje wojewoda, w drodze rozporządzenia, na wniosek państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Jeżeli epidemia występuje na obszarze więcej niż jednego województwa, stan zagrożenia epidemicznego lub stan epidemii ogłasza i odwołuje, w drodze rozporządzenia, Minister Zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw administracji publicznej, na wniosek Głównego Inspektora Sanitarnego.
Na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii (Dz. U. z 2020 r., poz. 491) w okresie od dnia 20 marca 2020 r. do odwołania na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej ogłoszono stan epidemii w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2.
Uzdrowiska
W polskiej literaturze powszechnie uzdrowiskiem określa się miejscowość mającą klimat i warunki środowiskowe o właściwościach leczniczych, zasobną w naturalne tworzywa lecznicze (wody, torfy), wyposażoną w budynki (o funkcjach hotelowych, żywieniowych, zabiegowych) i odpowiednie urządzenia (m.in. pijalnie, tężnie) umożliwiające działalność leczniczą oraz wypoczynkową. Obecnie w Polsce jest
45 uzdrowisk statutowych. Najwięcej uzdrowisk jest w województwach dolnośląskim i małopolskim.
Powszechny jest podział uzdrowisk z uwagi na ich położenie nad poziomem morza na nizinne, nadmorskie, podgórskie i górskie. Natomiast z uwagi na posiadane surowce naturalne uzdrowiska dzielą się na zdrojowiska (posiadające wody lecznicze), uzdrowiska borowinowe oraz mieszane. Popularne polskie uzdrowiska to m.in. Busko-Zdrój, Ciechocinek, Iwonicz-Zdrój, Lądek-Zdrój, Kołobrzeg, Krynica-Zdrój, Kudowa-Zdrój, Nałęczów, Szczawnica i Świnoujście.
Funkcjonowanie uzdrowisk reguluje przede wszystkim ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 1056). Zgodnie z definicją ustawową lecznictwo uzdrowiskowe to zorganizowana działalność polegająca na udzielaniu świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu leczenia uzdrowiskowego albo rehabilitacji uzdrowiskowej, prowadzona w uzdrowisku przez zakłady lecznictwa uzdrowiskowego albo poza uzdrowiskiem w szpitalach i sanatoriach znajdujących się w urządzonych podziemnych wyrobiskach górniczych, przy wykorzystaniu warunków naturalnych, takich jak:
- właściwości naturalnych surowców leczniczych,
- właściwości lecznicze klimatu, w tym talasoterapia i subterraneoterapia, oraz właściwości lecznicze mikroklimatu a także towarzyszące zabiegi z zakresu fizjoterapii.
Do większości metod leczniczych stosowanych w uzdrowiskach wykorzystuje się naturalne surowce, a należą do nich: wody mineralne lecznicze, peloidy (borowiny, fango) i gazy, w tym dwutlenek węgla, siarkowodór i radon.
Działalność lecznicza w uzdrowisku prowadzona jest w tzw. zakładach lecznictwa uzdrowiskowego. Zakładami lecznictwa uzdrowiskowego są: szpitale uzdrowiskowe, sanatoria uzdrowiskowe, szpitale uzdrowiskowe dla dzieci i sanatoria uzdrowiskowe dla dzieci, przychodnie uzdrowiskowe, zakłady przyrodolecznicze oraz szpitale i sanatoria w urządzonych podziemnych wyrobiskach górniczych.
W uzdrowiskach realizowane są:
- turnusy NFZ,
- turnusy ZUS,
- turnusy rehabilitacyjne dla osób z orzeczonym stopniem niepełnosprawności,
- turnusy komercyjne.
Turnusy NFZ
Świadczeniobiorcy (pacjenci) w systemie publicznego ubezpieczenia zdrowotnego mają ustawowe prawo do świadczeń gwarantowanych. Jednym z rodzajów świadczeń gwarantowanych jest lecznictwo uzdrowiskowe. Pacjent ma prawo do leczenia w szpitalu uzdrowiskowym i w sanatorium uzdrowiskowym. Leczenie uzdrowiskowe przysługuje na podstawie skierowania lekarza ubezpieczenia zdrowotnego. Świadczenia gwarantowane lecznictwa uzdrowiskowego obejmują dzieci i osoby dorosłe. Dla dorosłych są to:
- uzdrowiskowe leczenie szpitalne dorosłych (21 dni),
- uzdrowiskowe leczenie sanatoryjne dorosłych (21 dni),
- uzdrowiskowa rehabilitacja dla dorosłych w szpitalu uzdrowiskowym (28 dni),
- uzdrowiskowa rehabilitacja dla dorosłych w sanatorium uzdrowiskowym (28 dni),
- uzdrowiskowe leczenie ambulatoryjne dorosłych i dzieci (od 6 do 18 dni).
W przypadku uzdrowiskowego leczenia szpitalnego dorosłych świadczeniobiorca ma prawo do co najmniej 54 zabiegów fizjoterapeutycznych w okresie sprawozdawczym (średnio co najmniej do trzech zabiegów dziennie, w tym ma być co najmniej jeden zasadniczy zabieg bodźcowy z wykorzystaniem naturalnych surowców leczniczych dziennie) oraz do całodobowej opieki pielęgniarskiej i całodobowej opieki lekarskiej.
W przypadku uzdrowiskowego leczenia sanatoryjnego dorosłych świadczeniobiorca ma prawo do co najmniej 54 zabiegów fizjoterapeutycznych w okresie sprawozdawczym (średnio co najmniej do trzech zabiegów dziennie, w tym co najmniej jeden zasadniczy zabieg bodźcowy z wykorzystaniem naturalnych surowców leczniczych dziennie) oraz do całodobowej opieki pielęgniarskiej.
Natomiast w przypadku rehabilitacji uzdrowiskowej świadczeniobiorca ma prawo do co najmniej 96 zabiegów fizjoterapeutycznych w okresie sprawozdawczym (średnio co najmniej cztery zabiegi dziennie, w tym co najmniej jeden zasadniczy zabieg bodźcowy z wykorzystaniem naturalnych surowców leczniczych dziennie).
Ponadto świadczeniobiorcy odbywającemu leczenie uzdrowiskowe przysługuje:
- opieka lekarska,
- opieka pielęgniarska,
- badanie lekarskie wstępne, kontrolne i końcowe,
- konsultacje lekarskie,
- właściwa dieta związana z chorobą zasadniczą,
- edukacja zdrowotna i promocja zdrowia.
Turnusy ZUS
Do ustawowych zadań Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy m.in. prowadzenie prewencji rentowej. Prewencja rentowa obejmuje przede wszystkim rehabilitację leczniczą ubezpieczonych zagrożonych niezdolnością do pracy oraz osób uprawnionych do świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego przysługujących z tytułu choroby. Rehabilitacja odbywa się w ośrodkach rehabilitacyjnych mających umowy z ZUS. Celem rehabilitacji jest przywrócenie zdolności do pracy osobom, które w następstwie choroby są zagrożone długotrwałą niezdolnością do pracy i jednocześnie rokują odzyskanie tej zdolności po przeprowadzeniu rehabilitacji. W ramach prewencji rentowej Zakład Ubezpieczeń Społecznych kieruje do ośrodków rehabilitacyjnych ubezpieczonych i osoby uprawnione do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego po ustaniu tytułu do ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, a także osoby pobierające rentę okresową z tytułu niezdolności do pracy.
Ośrodki rehabilitacji znajdują się w całej Polsce, niektóre w miejscowościach mających status uzdrowiska. Niektóre uzdrowiska, np. Iwonicz-Zdrój na Podkarpaciu, specjalizują się w przyjmowaniu kuracjuszy kierowanych z ZUS i stanowią oni konkretne źródło przychodów dla zakładów lecznictwa uzdrowiskowego.
Kompleksowa rehabilitacja lecznicza prowadzona jest na podstawie indywidualnie ustalonego programu ukierunkowanego na leczenie schorzenia będącego przyczyną skierowania na rehabilitację oraz na schorzenia współistniejące. Program uwzględnia w szczególności różne formy rehabilitacji fizycznej, tj. kinezyterapię indywidualną, zbiorową i ćwiczenia w wodzie oraz zabiegi fizykoterapeutyczne z zakresu ciepłolecznictwa, krioterapii, hydroterapii, leczenia polem elektromagnetycznym wielkiej i niskiej częstotliwości, leczenia ultradźwiękami, laseroterapii, masażu klasycznego i wibracyjnego.
Rehabilitacja lecznicza w ośrodku rehabilitacyjnym powinna trwać 24 dni.
Zakazy i ograniczenia
Stan epidemii umożliwia wydawanie rozporządzeń wprowadzających różne zakazy i ograniczenia, także dla uzdrowisk. Wprowadzenie stanu epidemii na terytorium Polski skutkowało w pierwszym etapie całkowitym zakazem prowadzenia działalności w zakresie lecznictwa uzdrowiskowego i prewencji rentowej ZUS. Zgodnie z treścią kolejno wydawanych rozporządzeń Ministra Zdrowia/Rady Ministrów do odwołania ustanowiono bowiem czasowe ograniczenie wykonywania działalności leczniczej polegające na:
- zaprzestaniu prowadzenia usług rehabilitacyjnych w ramach prewencji rentowej,
- zaprzestaniu wykonywania działalności leczniczej polegającemu na zaprzestaniu udzielania świadczeń w zakresie lecznictwa uzdrowiskowego.
Sytuacja powyższa obowiązywała od 20 marca 2020 r. (a już wcześniej, od 14 marca, w związku z wprowadzonym stanem zagrożenia epidemicznego wstrzymano przyjazdy do uzdrowisk). W rezultacie wejścia w życie rozporządzenia Ministra Zdrowia kuracjusze przebywający na turnusach w uzdrowiskach z NFZ i ZUS musieli przerwać pobyty i opuścić uzdrowiska. Natomiast osoby mające skierowania nie mogły z nich skorzystać w wyznaczonym przez NFZ lub ZUS terminie.
Od maja następowało stopniowe znoszenie ograniczeń, m.in. przywrócono usługi rehabilitacji leczniczej. Natomiast działalność uzdrowisk w zakresie lecznictwa uzdrowiskowego dla kuracjuszy z NFZ wznowiono od 15 czerwca 2020 r. Najpóźniej, bo dopiero po 4 sierpnia, zniesiono zakaz realizacji turnusów ZUS i w rezultacie uzdrowiska mogą już przyjmować kuracjuszy z ZUS.
Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii od 8 sierpnia ustanawia specyficzne rodzaje obszarów, na których obowiązują dodatkowe ograniczenia, nakazy i zakazy w związku z wystąpieniem stanu epidemii. Oznaczone są one jako obszar żółty lub obszar czerwony i obejmują zazwyczaj teren powiatu. W strefie żółtej restrykcje są łagodniejsze. W pierwotnej wersji rozporządzenia do odwołania na obszarze czerwonym obowiązywał zakaz prowadzenia działalności w zakresie rehabilitacji leczniczej w ośrodku rehabilitacyjnym ZUS w systemie stacjonarnym oraz leczenia uzdrowiskowego i rehabilitacji uzdrowiskowej. W rezultacie ustanowienie powiatu obszarem czerwonym czasowo wykluczało działalność w nim uzdrowisk. Obecnie (od 29 sierpnia) zakaz ten nie dotyczy już uzdrowisk znajdujących się na czerwonym obszarze.
Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii od dnia 15 czerwca 2020 r. do odwołania warunkiem rozpoczęcia leczenia uzdrowiskowego albo rehabilitacji uzdrowiskowej jest negatywny wynik testu diagnostycznego w kierunku SARS-CoV-2 pacjenta z materiału pobranego w terminie nie wcześniejszym niż sześć dni przed terminem rozpoczęcia leczenia uzdrowiskowego albo rehabilitacji uzdrowiskowej.
Także do odwołania warunkiem rozpoczęcia rehabilitacji leczniczej w ośrodku rehabilitacyjnym w systemie stacjonarnym przez osoby kierowane w ramach prewencji rentowej przez ZUS jest negatywny wynik testu diagnostycznego w kierunku SARS-CoV-2, z materiału pobranego w terminie nie wcześniejszym niż sześć dni przed terminem rozpoczęcia turnusu rehabilitacyjnego.
Od kuracjuszy prawo wymaga zrobienia przed wyjazdem do uzdrowiska testu na koronawirusa, natomiast nie istnieje taki wymóg w stosunku do personelu, w tym fizjoterapeutów, w uzdrowiskach. W praktyce w niektórych zakładach lecznictwa uzdrowiskowego personel, w tym fizjoterapeuci, był przebadany, a także bywa regularnie badany, w niektórych natomiast nie był w ogóle badany. Różne też są rodzaje przeprowadzanych testów. Najczęściej są to najtańsze testy „kasetkowe”, najrzadziej pobierane są wymazy.
Zarówno NFZ, jak i ZUS ustaliły we współpracy z GIS wytyczne dla funkcjonowania ośrodków realizujących rehabilitację w uzdrowiskach. Dotyczą one w szczególności procedury przyjęcia, zakwaterowania, spożywania posiłków, jak również wykonywania zabiegów (m.in. personel powinien mieć codziennie mierzoną temperaturę, pacjenci powinni mieć osłonę na usta i nos).
Fizjoterapeuci powinni zapoznać się z wytycznymi dla funkcjonowania uzdrowisk w stanie epidemii – rekomendacjami dla fizjoterapeutów opublikowanymi przez Krajową Izbę Fizjoterapeutów (https://kif.info.pl/kif-publikuje-rekomendacje-dla-fizjoterapeutow-pracujacych-w-uzdrowiskach/) i stosować się do nich. W szczególności fizjoterapeuta ma obowiązek każdego dnia poddać się pomiarowi temperatury ciała przed rozpoczęciem pracy. Przy każdym wejściu do budynku i wyjściu z niego każdy fizjoterapeuta ma obowiązek zdezynfekować ręce.
Piśmiennictwo
- Ponikowska(red.), Encyklopedia balneologii i medycyny fi zykalnej, wyd. ALUNA 2015, s. 22.
