Wzwiązku z konfliktem zbrojnym w Ukrainie od 24 lutego 2022 r. do Polski przybywają masowo obywatele tego państwa. Wśród uciekinierów są także osoby wykonujące zawody medyczne, w szczególności lekarze, pielęgniarki oraz fizjoterapeuci. Przedłużająca się wojna w Ukrainie powoduje, że część obywateli Ukrainy przebywających na terytorium Polski zamierza tu pozostać i podjąć pracę. W przypadku niektórych zawodów, w szczególności zawodów medycznych, nie jest to generalnie prosty proces i zazwyczaj wymaga on przejścia specjalnej procedury określonej prawem.
Wykonywanie zawodu medycznego w świetle ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy
12 marca 2022 r. uchwalono ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz. U. z 2022 r., poz. 583), tzw. specustawę. Ustawa ta dotyczy obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, oraz obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną z powodu działań wojennych przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto dotyczy także nieposiadającego obywatelstwa ukraińskiego małżonka obywatela Ukrainy, o ile przybył on na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa.
Przede wszystkim nowa ustawa wprowadza fundamentalną zasadę, że jeżeli obywatel Ukrainy wjechał legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia określonego w rozporządzeniu Rady Ministrów i deklaruje zamiar pozostania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jego pobyt na tym terytorium uznaje się za legalny w okresie 18 miesięcy, licząc od dnia 24 lutego 2022 r. Za legalny uznaje się także pobyt dziecka urodzonego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez matkę, która jest osobą określoną w zdaniu pierwszym, w okresie dotyczącym matki.
Ustawa powyższa ma istotny wpływ na działalność leczniczą w Polsce. Przede wszystkim reguluje prawo obywateli Ukrainy do korzystania ze świadczeń zdrowotnych, a także do wykonywania niektórych zawodów medycznych w Polsce. Na podstawie art. 37 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa obywatele Ukrainy mają prawo do korzystania z opieki medycznej w Polsce, a świadczenia zdrowotne im udzielania są finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia ze środków budżetu państwa.
Nowa ustawa ma wpływ także na wykonywanie zawodu lekarza i pielęgniarki oraz położnej w Polsce przez obywateli Ukrainy (niezależnie od trwania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii). Natomiast obecnie ustawa nie odnosi się do zawodu fizjoterapeuty.
Zgodnie z art. 61 omawianej ustawy od dnia 24 lutego 2022 r. przez okres 18 miesięcy, niezależnie od trwania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, obywatelowi Ukrainy, który uzyskał kwalifikacje lekarza lub lekarza dentysty poza terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, można udzielić zgody na wykonywanie zawodu lekarza albo zgody na wykonywanie zawodu lekarza dentysty oraz przyznać warunkowe prawo wykonywania zawodu lekarza albo warunkowe prawo wykonywania zawodu lekarza dentysty, jeżeli spełnia warunki, o których mowa w art. 7 ust. 2a pkt 3–5 i 7 (tj. posiada pełną zdolność do czynności prawnych, odpowiedni stan zdrowia i nienaganną postawę etyczną oraz określony dyplom) ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty.
Ponadto zgodnie z art. 64 omawianej ustawy od dnia 24 lutego 2022 r. przez okres 18 miesięcy, niezależnie od trwania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, obywatelowi Ukrainy, który uzyskał kwalifikacje pielęgniarki lub położnej poza terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, można udzielić zgody na wykonywanie zawodu pielęgniarki albo położnej oraz przyznać warunkowe prawo wykonywania zawodu pielęgniarki lub położnej, jeżeli spełnia warunki, o których mowa w art. 35a ust. 1 pkt 3–5 i 7
(tj. posiada pełną zdolność do czynności prawnych, odpowiedni stan zdrowia i nienaganną postawę etyczną oraz wskazany dyplom) ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej.
Reasumując, fizjoterapeuta z Ukrainy nie może obecnie uzyskać warunkowego prawa wykonywania zawodu w trybie uproszczonym wynikającym z ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Natomiast można zatrudnić w takim trybie w podmiocie leczniczym, np. w poradni rehabilitacyjnej, lekarza z Ukrainy, a także pielęgniarkę (położną).
Wykonywanie zawodu fizjoterapeuty w świetle ustawy o zawodzie fizjoterapeuty
Ustawa z dnia 25 września 2015 r. o zawodzie fizjoterapeuty (tekst jedn.: Dz. U. z 2022 r., poz. 168), zwana w skrócie u.z.f., określa zasady dostępu do wykonywania zawodu fizjoterapeuty w Polsce. Przede wszystkim od 2018 r. nie można legalnie wykonywać w Polsce zawodu fizjoterapeuty bez posiadania prawa wykonywania zawodu. Prawo posługiwania się tytułem zawodowym „fizjoterapeuta” przysługuje osobie posiadającej prawo wykonywania zawodu fizjoterapeuty. Warunki przyznania prawa wykonywania zawodu fizjoterapeuty określa art. 13 u.z.f. Zgodnie z powyższym artykułem prawo wykonywania zawodu fizjoterapeuty przysługuje osobie, która spełnia łącznie następujące warunki:
- ma pełną zdolność do czynności prawnych (czyli jest pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona);
- jej stan zdrowia pozwala na wykonywanie zawodu fizjoterapeuty, co potwierdza się orzeczeniem lekarskim albo innym dokumentem potwierdzającym brak przeciwwskazań do wykonywania zawodu fizjoterapeuty wymaganych w państwie członkowskim Unii Europejskiej innym niż Rzeczpospolita Polska lub w Konfederacji Szwajcarskiej, lub w państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronie umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym wydanym przez właściwe podmioty w tym państwie;
- wykazuje znajomość języka polskiego w stopniu wystarczającym do wykonywania zawodu fizjoterapeuty (za wystarczające w zakresie spełnienia tego wymagania uznaje się przedstawienie odpowiednich dokumentów potwierdzających ukończenie studiów wyższych prowadzonych w języku polskim lub publicznej szkoły policealnej, lub niepublicznej szkoły policealnej o uprawnieniach szkoły publicznej, kształcącej w języku polskim);
- swoim dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu fizjoterapeuty, w szczególności nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu, przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz za czyny określone w art. 207 i art. 211 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny;
- posiada dyplom, świadectwo lub inny dokument, zwane dalej „dyplomem”:
- potwierdzający kwalifikacje, o którym mowa w art. 13 ust. 3 u.z.f. (ukończenie w Polsce kierunkowych studiów wyższych albo szkoły policealnej publicznej, lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej i uzyskanie tytułu zawodowego technika fizjoterapii) lub
- potwierdzający kwalifikacje do wykonywania zawodu fizjoterapeuty uzyskane w państwie członkowskim Unii Europejskiej innym niż Rzeczpospolita Polska lub w Konfederacji Szwajcarskiej, lub w państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronie umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, uznane w Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z przepisami o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej, lub
- potwierdzający kwalifikacje do wykonywania zawodu fizjoterapeuty, wydany w państwie innym niż państwo wskazane w lit. b, uznany w Rzeczypospolitej Polskiej za równoważny z dyplomem uzyskiwanym w Rzeczypospolitej Polskiej.
Jeżeli obywatel Ukrainy nie ukończył studiów na kierunku fizjoterapia w Polsce lub w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, ewentualnie w państwie członkowskim EFTA, to poza spełnieniem warunków określonych powyżej w pkt 1–4 (pełna zdolność do czynności prawnych, odpowiedni stan zdrowia, odpowiednia znajomość języka polskiego, niekaralność) jego dyplom uzyskany na Ukrainie musi być w Polsce uznany za równoważny z dyplomem uzyskiwanym w Rzeczypospolitej Polskiej.
Uznanie dokumentu za równoważny z dyplomem uzyskiwanym w Rzeczypospolitej Polskiej może następować na podstawie umów międzynarodowych lub w drodze nostryfikacji. Zgodnie z ustawą z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (tekst jedn.: Dz. U. z 2022 r., poz. 574) dyplom ukończenia studiów za granicą może być bowiem uznany za równoważny odpowiedniemu polskiemu dyplomowi i tytułowi zawodowemu na podstawie umowy międzynarodowej określającej równoważność, a w przypadku jej braku – w drodze postępowania nostryfikacyjnego.
W celu uzyskania nostryfikacji należy zwrócić się do polskiej uczelni prowadzącej kształcenie na kierunku fizjoterapia oraz posiadającej uprawnienia do nadawania stopnia doktora w celu przeprowadzenia nostryfikacji uzyskanego dyplomu (postępowanie jest odpłatne). Osoba posiadająca wykształcenie uzyskane w Ukrainie może również sprawdzić, czy na podstawie umów międzynarodowych uzyskany przez nią dyplom jest równoważny z polskim – sprawdza to Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej (https://nawa.gov.pl/). Uzyskane z polskiej szkoły wyższej zaświadczenie o równoważności dyplomu z polskim albo pismo z NAWA odnośnie do równoważności dyplomu z polskim należy dołączyć do wniosku o przyznanie prawa wykonywania zawodu fizjoterapeuty.
W przypadku obywateli Ukrainy, którzy nie studiowali w Polsce, spełnienie obligatoryjnego wymogu ustawowego w zakresie znajomości języka polskiego jest związane ze złożeniem z wynikiem pozytywnym egzaminu z języka polskiego organizowanego przez Krajową Radę Fizjoterapeutów (KRF). W celu przeprowadzenia egzaminu Krajowa Rada Fizjoterapeutów powołuje sześcioosobową komisję egzaminacyjną, w której skład wchodzą fizjoterapeuci oraz co najmniej jedna osoba posiadająca wykształcenie wyższe na kierunku lub w zakresie filologia polska. Egzamin z języka polskiego przeprowadza się na wniosek osoby zainteresowanej. Wzór wniosku jest dostępny na stronie: www.kif.info.pl/file/2018/10/Wniosek-o-dopuszczenie-do-egzaminu-ze-znajomosci-je%CC%A8zyka-polskiego-1.pdf. Osoba zdająca ponosi opłatę za egzamin (obecnie jest to 400 zł), a wpływy z tego tytułu stanowią przychód Krajowej Izby Fizjoterapeutów. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 czerwca 2017 r. w sprawie zakresu znajomości języka polskiego niezbędnej do wykonywania zawodu fizjoterapeuty oraz egzaminu ze znajomości języka polskiego (Dz. U. z 2017 r., poz. 1224) określa zakres znajomości języka polskiego w mowie i piśmie niezbędnej do wykonywania zawodu fizjoterapeuty, sposób i tryb przeprowadzania egzaminu, a także wysokość opłaty.
Po zgromadzeniu odpowiednich dokumentów należy złożyć w formie elektronicznej do KRF wniosek o przyznanie prawa wykonywania zawodu fizjoterapeuty. Prawo wykonywania zawodu stwierdza na wniosek osoby zainteresowanej Krajowa Rada Fizjoterapeutów. Krajowa Rada Fizjoterapeutów po przyjęciu wniosku niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie miesiąca od dnia jego złożenia, potwierdza otrzymanie wniosku oraz informuje wnioskodawcę o ewentualnych brakach, wzywając go do ich uzupełnienia. Krajowa Rada Fizjoterapeutów stwierdza w drodze uchwały prawo wykonywania zawodu albo odmawia stwierdzenia tego prawa. Postępowanie w sprawie stwierdzenia prawa wykonywania zawodu powinno się zakończyć niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie trzech miesięcy od dnia złożenia wszystkich wymaganych dokumentów określonych ustawą. Stwierdzenie prawa wykonywania zawodu podlega opłacie. Na podstawie uchwał o stwierdzeniu lub przyznaniu prawa wykonywania zawodu Krajowa Rada Fizjoterapeutów dokonuje wpisu do Krajowego Rejestru Fizjoterapeutów i wydaje dokument „Prawo wykonywania zawodu fizjoterapeuty”.
Reasumując, w obecnym stanie prawnym osoby przybywające z Ukrainy nieposiadające prawa wykonywania zawodu fizjoterapeuty nie mogą być zatrudniane na stanowisku fizjoterapeuty i wykonywać czynności zawodowych fizjoterapeuty w Polsce (chyba że wcześniej zdobyły wykształcenie kierunkowe w Polsce i mogą w standardowym trybie uzyskać prawo wykonywania zawodu).
