Na początku warto przypomnieć, czym różni się spastyczność od przykurczu, gdyż te dwa terminy są kluczowe dla seryjnego gipsowania. Spastyczność mięśni to zaburzenie czuciowo-ruchowe specyficzne dla uszkodzeń górnego neuronu ruchowego, charakteryzujące się mimowolnym skurczem mięśni i nadmierną pobudliwością odruchu rozciągania mięśni, znanego jako wzmożone napięcie mięśni. Przykurcz natomiast to ograniczenie zakresu ruchu stawu (czyli kąta, o jaki przesuwa się staw od pozycji anatomicznej, wyjściowej, do granic jego ruchomości) spowodowane zmianami w mięśniach, strukturach stawowych i tkance łącznej, które może doprowadzić do trwałej deformacji stawu.
Zarówno spastyczność, jak i ograniczenie ruchów w stawie są wspólnymi objawami dla wielu jednostek chorobowych. Spastyczność jest zwykle spowodowana uszkodzeniem kory ruchowej, która kontroluje ruchy dowolne. Charakteryzuje się ona zależną od prędkości zwiększoną odpornością na rozciąganie, co w konsekwencji będzie zaburzało możliwość wykonywania ruchów celowych. Zmniejszony zakres ruchu w stawie będzie skutkować nieprawidłowym ruchem i ustawieniem w tym stawie, co z kolei prowadzi do zmniejszenia ruchomości funkcjonalnej.
Czym jest seryjne gipsowanie
Seryjne gipsowanie to proces, w którym przez dłuższy czas wykorzystuje się serię unieruchomień gipsowych do rozciągnięcia tkanek miękkich w celu stopniowej poprawy zakresu ruchu w stawach. Unieruchomienie w gipsie zapewnia stabilizację oraz przedłużone rozciąganie mięśnia, który jest unieruchomiony w pozycji wydłużonej. Po wykonaniu unieruchomienia gipsowego program terapeutyczny obejmuje: rozciąganie ciągłe, gips złożony z dwóch takich samych części stosowanych jako szyny nocne do przedłużonego rozciągania oraz ciągłe zabiegi fizjoterapeutyczne w celu wzmocnienia i funkcjonalnego treningu ruchowego.
Istnieje kilka typów wykonywanych gipsów: gips lekki, gips lekki wzmocniony oraz opaska gipsowa z włókna szklanego. Gipsy można zastosować na jeden lub na kilka stawów. Najczęściej stosuje się je na staw łokciowy, nadgarstek, staw kolanowy oraz staw skokowy. Gipsy mogą być stałe – seryjne lub ściągalne – gipsy ćwiczebne. Zdecydowaną zaletą stosowania gipsów do ćwiczeń jest ich waga. Są dużo lżejsze niż tradycyjne ortezy, przez co są zdecydowanie lepiej tolerowane przez pacjentów, szczególnie w grupie dzieci.
Seryjne gipsowanie jest stosowane także niekiedy razem z ostrzykiwaniem toksyną botulinową typu A (botoks). Botoks jest często wykorzystywany jako farmakologiczne leczenie spastyczności ogniskowej. Może być wstrzykiwany bezpośrednio do mięśnia w celu zablokowania uwalniania acetylocholiny w synapsach nerwowo-mięśniowych, co powoduje odwracalny paraliż, który z kolei zmniejsza spastyczność i poprawia stan ambulatoryjny. Stosowanie jednocześnie seryjnego gipsowania oraz toksyny botulinowej typu A pomaga utrzymać i poprawić długość mięśni oraz bierny ruch stawów.
W jakim celu i u kogo stosuje się seryjne gipsowanie
Celem seryjnego gipsowania jest zapewnienie większego biernego zakresu ruchu, zapobieganie powikłaniom związanym z długotrwałym przebywaniem w pozycjach, które powodują deformację, umożliwienie stosowania w przyszłości np. wkładek ortopedycznych, zapewnienie najwyższego poziomu funkcjonalności oraz mobilności. Technikę seryjnego gipsowania z powodzeniem można stosować zarówno u dzieci, jak i u dorosłych w zaburzeniach i jednostkach chorobowych, którym towarzyszą przykurcze stawowe oraz spastyczność. Są to m.in.:
- mózgowe porażenie dziecięce,
- stany po uszkodzeniu mózgu,
- dystrofia mięśniowa Duchenne’a,
- idiopatyczny chód na palcach.
Efektywność seryjnego gipsowania
Na podstawie analizy publikacji dotyczących stosowania seryjnego gipsowania u dzieci z idiopatycznym chodzeniem na palcach oraz mózgowym porażeniem dziecięcym można stwierdzić, że seryjne gipsowanie jest techniką zachowawczą, która z powodzeniem może być stosowana w celu poprawy zakresu ruchów w stawach w tych przypadkach. Ponadto seryjne gipsowanie zastosowane u pacjentów z urazowym uszkodzeniem mózgu, szczególnie jeśli zostanie wykonane w fazie ostrej, jest uznane za korzystne uzupełnienie terapii rehabilitacyjnej w celu poprawy zakresu ruchomości w stawach.
Jeśli chodzi o skuteczność seryjnego gipsowania wśród pacjentów z dystrofią mięśniową Duchenne’a, to dowody popierające stosowanie tej techniki w przypadku tej jednostki chorobowej są ograniczone. Natomiast gipsowanie wykonane w serii z wykorzystaniem przyrostowo zwiększającego się kąta rozciągnięcia okazało się skuteczne w poprawie zakresu ruchu poprzez zmianę biernych właściwości mechanicznych, reorganizację struktury tkanki łącznej i zwiększenie liczby sarkomerów mięśnia.
Podsumowanie
Seryjne gipsowanie jest skuteczną metodą pracy z pacjentami, u których obserwuje się spastykę czy ograniczenie ruchomości w stawach. Warto rozważyć techniki zachowawcze takie jak seryjne gipsowanie, zanim zastosuje się procedury bardziej inwazyjne. Seryjne gipsowanie jest zdecydowanie bezpieczniejsze, niesie ze sobą mniej skutków ubocznych i ryzyka ewentualnych powikłań niż zabiegi chirurgiczne.
Jak w każdej metodzie należy jednak pamiętać o indywidualnym podejściu do pacjenta, zrobieniu bilansu korzyści i strat, a także łączeniu seryjnego gipsowania z ciągłą fizjoterapią. W całym procesie nie wolno zapomnieć o monitorowaniu stanu pacjenta, edukacji najbliższej rodziny, a także poinstruo-
waniu jej o szybkiej interwencji po pojawieniu się ewentualnych niepożądanych skutków.
PIŚMIENNICTWO
- Brouwer B., Davidson L.K., Olney S.J. Serial casting in idiophatic toe-walkers and chlidren with spastic cerebral palsy. J Pediatr Orthop 2000; 20 (2): 221–225.
- Cusick B. Serial casts: Their use in the management of spastcity-induced foot deformity. Psychological Corporation. San Antonio 1990.
- Seyler T.M., Smith B.P., Marker D.R. et al. Botulinum neurotoxin as a therapeutic modality in orthopaedic surgery: more than twenty years of experience. J Bone Joint Surg Am 2008; 90 (Suppl 4): 133–145.
- Singer B., Singer K.P., Allison G. Serial plaster casting to correct equino – varus deformity of the ankle following acquired brain injury in adults. Disabil Rehabil 2001; 23 (18): 829–836.
- Main M., Mercuri E., Haliloglu G. et al. Serial casting of the ankles in Duchenne muscular dystrophy: can it be an alternative to surgery? Neuromuscul Disord 2007; 17 (3): 227–230.
- Verplancke D., Snape S., Salisbury C.F. et al. A randomized controlled trail of botulinum toxin on lower limb spasticity following acute acquired severe brain injury. Clin Rehabil 2005; 19 (2): 117–125.
- Kay R.M., Rethlefsen S.A., Fern-Buneo A. et al. Botulinum toxin as an adjunct to serial casting treatment in children with celebral palsy. J Bone Joint Surg Am 2004; 86 (11): 2377–2384.
- Materiały ze szkolenia: Gipsowanie Seryjne Pacjentów ze Spastycznością.
