Szyja smartfonowa – diagnostyka oraz leczenie – wyzwanie XXI w.

Zespół bólowy kręgosłupa szyjnego staje się wyzwaniem diagnostyczno-terapeutycznym dla całego środowiska medycznego, szczególnie dla lekarzy oraz fizjoterapeutów. Coraz więcej chorych zgłasza się do medyków z powodu zespołu bólowego ograniczonego do odcinka szyjnego, który może promieniować do kończyny górnej lub powodować dodatkowe dolegliwości ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Kluczowe w postępowaniu diagnostycznym jest ustalenie, jakiego pochodzenia są dolegliwości – czy ich przyczyną jest objawowa dyskopatia odcinka szyjnego, czy dolegliwości bólowe głowy, zawroty oraz nudności są związane np. ze zmianami w zakresie mózgowia, czy problem jest szyjnopochodny. Często chory wymaga konsultacji wielu specjalistów: neurologa, okulisty, laryngologa, ortopedy oraz fizjoterapeuty. 
Zgodnie z podziałem klinicznym z 2004 r. według Kramera można wyróżnić trzy sytuacje związane z dolegliwościami w zakresie kręgosłupa szyjnego:

• zespół szyjny (miejscowy) – ograniczony tylko do odcinka szyjnego;
• zespół szyjno-barkowy – dolegliwości w zakresie odcinka szyjnego z promieniowaniem do kończyny/ kończyn górnych;
• zespół szyjno-głowowy – dolegliwości w obrębie odcinka szyjnego z promieniowaniem do okolicy podpotylicznej 
• i/lub wystąpienie objawów ze strony OUN [1–3].

Zespół szyjny (miejscowy)

W przypadku zespołu szyjnego miejscowego, zwanego czasem lokalnym, dolegliwości są ograniczone do okolicy karku. Ze względu na przeciążenia w obrębie tkanek miękkich w przebiegu np. pracy dochodzi do wzmożonego ich napięcia, ograniczenia ruchomości oraz dolegliwości bólowych. Bardzo często u pacjentów rozpoznaje się ból o charakterze mięśniowo-powięziowym. Przy badaniu palpacyjnym znajduje się wiele punktów spustowych. Z reguły zespół szyjny jest początkową fazą choroby i prędzej czy później przyjmie formę zespołu szyjno-barkowego i/lub szyjno-głowowego. 
W większości przypadków stosuje się diagnostykę obrazową pod postacią klasycznego badania RTG w dwóch projekcjach, w którym jedyną zmianą radiologiczną może być zniesienie fizjologicznej lordozy. Badanie za pomocą rezonansu magnetycznego nie jest potrzebne w standardowej diagnostyce. W zespole szyjnym nie obserwuje się objawów neurologicznych, które mogłyby wymuszać poszerzenie diagnostyki obrazowej. Jak wynika z badań opublikowanych na początku 2021 r., zlecenie rezonansu magnetycznego kręgosłupa w nieuzasadnionych przypadkach wpływa negatywnie na proces terapeutyczny. Dlatego badanie podmiotowe oraz przedmiotowe z klasyczną rentgenodiagnostyką z reguły jest wystarczające [1, 3, 4]. 

Zespół szyjno-barkowy

Zespół szyjno-barkowy charakteryzuje się występowaniem dolegliwości w obrębie odcinka szyjnego kręgosłupa z promieniowaniem do jednej lub obu kończyn górnych. Kluczowe w diagnostyce tego zespołu jest zróżnicowanie, czy dolegliwości związane z promieniowaniem do kończyny górnej pod postacią bólu i/lub parastezji (drętwienia, mrowienia), czasami nawet osłabienia funkcji mięśni w zakresie kończyny górnej, wynikają np. z ucisku na struktury nerwowe w obrębie kanału kręgowego lub zachyłków bocznych, a zatem czy chodzi o stenozę kanału kręgowego, kompresję korzenia nerwowego i objawową dyskopatię, czy problem jest poza kręgosłupem. Wzmożone napięcie tkanek miękkich, szczególnie mięśni oraz powięzi, powoduje konflikt mięśniowo-nerwowy na przebiegu nerwów w obrębie obręczy barkowej, które zmierzają do kończyny górnej. W tym przypadku poza podstawowym badaniem klinicznym badanie neurologiczne może okazać się niezbędne. 
Badanie za pomocą rezonansu magnetycznego często jest niezbędne w różnicowaniu zespołu szyjno-barkowego. W momencie stwierdzenia zmiany dyskopatycznej pod postacią np. przepukliny jądra miażdżystego (PJM) należy ustalić, czy zmiana ta koreluje z objawami klinicznymi. Jak się okazuje w codziennej praktyce, zmiany te często są bezobjawowe, a przepukliny znalezione w obrębie kanału kręgowego nie dają dolegliwości. Niezbędna w tym przypadku jest znajomość dermatomów, która znacząco ułatwia diagnostykę. 
Należy pamiętać, iż rezonans magnetyczny często nie jest badaniem wykonywanym od ręki, szczególnie w warunkach NFZ. Wymaga wizyty u specjalisty, oczekiwania w kolejce na badanie oraz jego opis i ponownej wizyty u specjalisty celem oceny wyniku. Wydłużony proces diagnostyczny uniemożliwia przynajmniej częściowo wdrożenie terapii.
Alternatywą, która może przyspieszyć proces diagnostyczny, jest zastosowanie np. tzw. diagnostycznej mezoterapii kręgosłupa. W przypadku zespołu szyjno-barkowego spowodowanego drugą opisaną wyżej przyczyną, czyli kompresją mięśniową na nerw, zabieg mezoterapii przyniesie przynajmniej częściową poprawę. Czasami obserwuje się poprawę po wykonaniu jednego–dwóch zabiegów, szczególnie jeżeli przyczyną jest zespół bólowy o charakterze mięśniowo-powięziowym z promieniowaniem do kończyny górnej [1, 3, 4].

Zespół szyjno-głowowy

W przebiegu zespołu szyjno-głowowego poza bólem odcinka szyjnego, który może promieniować do potylicy i powodować ból głowy, mogą, ale nie muszą, wystąpić objawy dodatkowe takie jak: nudności, zawroty głowy, zaburzenia widzenia określane jako mroczki przed oczami, zaburzenia słuchu, np. szumy uszne, zaburzenia równowagi i coraz częściej opisywane zaburzenia koncentracji, szczególnie obserwowane u młodszych pacjentów. Jedną z przyczyn zespołu szyjno-głowowego jest nieprawidłowe ustawienie czaszki względem kręgosłupa szyjnego, które powstaje na skutek wzmożonego napięcia mięśni, powięzi, więzadeł oraz ścięgien. Ponadto zmienia się tor przepływu krwi do mózgu w tętnicach kręgowych. W warunkach fizjologicznych, kiedy występuje lordoza szyjna, tor przepływu krwi w tętnicy kręgowej ma drogę łukowatą, w przypadku jej zniesienia jest w linii prostej. 
W badaniu ultrasonograficznym doplerowskim zazwyczaj nie obserwuje się zmian. Chory, który zgłasza zaburzenia widzenia, jest konsultowany przez okulistę, ale w większości przypadków nie stwierdza się odchyleń. Po ocenie laryngologicznej lekarz laryngolog z reguły nie widzi problemu. Neurologicznie najczęściej zarówno w badaniu, jak i w diagnostyce obrazowej za pomocą rezonansu magnetycznego głowy oraz kręgosłupa szyjnego nie stwierdza się patologii z wyjątkiem zniesionej lordozy szyjnej. Pacjent jest oceniany przez wielu różnych specjalistów, nikt nie znajduje przyczyny symptomów prezentowanych przez chorego. Zdarza się, iż pacjent jest wysyłany do psychologa lub psychiatry ze względu na wymyślone lub urojone objawy. Natomiast po zebraniu wywiadu oraz ocenie stanu klinicznego i wykonaniu diagnostyki obrazowej, w której obserwuje się samo zniesienie fizjologicznej krzywizny odcinka szyjnego kręgosłupa, można rozpoznać zespół szyjno-głowowy.