Kąpiele lecznicze z wykorzystaniem wód siarczkowo-siarkowodorowych są z powodzeniem stosowane w chorobach i zespołach przeciążeniowych stawów. Zawierają one siarczki i siarkowodór. Podstawową rolę w działaniu leczniczym tych wód odgrywają jony siarki, najczęściej siarka dwuwartościowa [1, 2]. Wody zawierające siarkę, które uznano za lecznicze, muszą zawierać co najmniej 1,0 mg/dm3 siarki dającej się oznaczyć jodometrycznie [3, 4]. „W wodach leczniczych występują przeważnie siarczki, czyli związki siarki z metalami. W procesie powolnego utleniania związki te przechodzą poprzez siarkę do formy siarczanowej” [5, s. 609].
Wody zawierające siarkę dzieli się na takie, które zawierają przeważającą ilość siarczków i siarkowodoru, określane mianem wód siarczkowo-siarkowodorowych, i na takie, które mają przewagę siarczanów, nazywane wodami siarczanowymi [6]. W wodach o odczynie kwaśnym mamy przewagę siarkowodoru, a w wodach o odczynie zasadowym (alkalicznym) – wodorosiarczków [7].
Wody siarczkowe są dawkowane w postaci kąpieli całkowitych lub częściowych (tab. 1 i 2). W ciągu jednej kąpieli osoby dorosłej w wodzie siarczkowej przez skórę wchłania się ok. 40–60 mg siarki (to jest 1–2% dziennego obrotu w organizmie). Siarka przenika przez skórę w postaci siarkowodoru. Należy podkreślić, że podczas kąpieli siarkowodór przenika nie tylko przez skórę, ale również przez błonę śluzową dróg oddechowych, pokarmowych oraz rodnych [4, 5].
Tab. 1. Metodyka kąpieli całkowitych [1, 4, 6]
| Temperatura zabiegu [°C] | 35–37 |
| Czas zabiegu [min] | 10–15 przy stopniowo wydłużanym czasie |
| Częstotliwość | 2–4 razy w tygodniu |
| Seria | 8–12 zabiegów |
| Bezpieczeństwo | Przy dużej zawartości siarkowodoru wannę należy szczelnie przykryć |
Tab. 2. Metodyka półkąpieli [1, 4, 6]
| Temperatura zabiegu [°C] | 36–37 |
| Czas zabiegu [min] | 8–15 |
| Częstotliwość | 3–4 razy w tygodniu |
| Seria | 3–4 tygodnie |
Warto przy tym zaznaczyć, że siarkowodór może być silnie toksyczny po wprowadzeniu go do organizmu drogami oddechowymi (dopuszczalne bezpieczne stężenie H2S w powietrzu wynosi 10 mg/dm3). Z tego względu podczas stosowania kąpieli siarczkowo-siarkowodorowej ważna jest dobra wentylacja pomieszczenia oraz w wielu przypadkach szczelne przykrycie wanny [1, 4, 6].
Wody siarczkowe działają wieloaspektowo:
- keratolitycznie i keratoplastycznie na skórę,
- rozszerzająco na naczynia krwionośne,
- przeciwalergicznie,
- przeciwbólowo,
- przeciwgrzybiczo i przeciwpasożytniczo,
- obniżają poziom cholesterolu i trójglicerydów,
- odpornościowo.
Wody siarczkowe przyczyniają się również do obniżenia stężenia kwasu moczowego w surowicy krwi. Po wpływem siarki dochodzi do poprawy odżywienia chrząstek, zmniejszenia dolegliwości stawowych, poprawy elastyczności aparatu więzadłowego, zmniejszenia napięcia mięśniowego, a przez to do poprawy ogólnej sprawności narządu ruchu [1, 4].
Dodatkowo wchłonięta podczas kąpieli siarka działa przeciwzapalnie i usuwa reaktywne formy tlenu (RFT) odpowiedzialne za uszkadzanie tkanek, szczególnie w stresie oksydacyjnym. Ten natomiast odgrywa dużą rolę w przebiegu chorób zapalnych narządu ruchu, m.in. reumatycznych [4–6, 8].
Głównym celem leczenia niefarmakologicznego chorób reumatycznych jest poprawa stanu funkcjonalnego narządu ruchu, którą uzyskuje się głównie poprzez kinezyterapię. Żeby jednak wzmocnić działanie ruchem oraz zmniejszyć stan zapalny, który często ogranicza możliwość wykonywania ćwiczeń, pacjenci korzystają z różnych zabiegów uzdrowiskowych, w tym z kąpieli siarczkowo-siarkowodorowej, działającej przeciwzapalnie, przeciwbólowo, przekrwiennie i regeneracyjnie oraz przyspieszającej metabolizm chrząstki stawowej [9, 11]. „Poprzez zwiększone wydalanie sodu i pobudzenie diurezy wody siarczkowe przyczyniają się również do zmniejszenia obrzęków stawowych” [5, s. 610–611].
Mając na uwadze bogate działanie wód siarczkowych, trzeba podkreślić, że są one stosowane w leczeniu nie tylko chorób reumatologicznych, ale również chorób ortopedycznych, neurologicznych, a w szczególności dzięki swojemu działaniu keratolitycznemu i keratoplastycznemu – schorzeń dermatologicznych [5].
Poza naturalnymi wodami siarczkowo-siarkowodorowymi można korzystać ze sztucznych kąpieli siarkowodorowych, w których do wody dodaje się siarczki potasu oraz stężony kwas solny. Udowodniono bowiem, że zastosowanie sztucznych kąpieli siarczkowo-siarkowodorowych działa równie bodźcowo jak kąpiel naturalna [2, 10, 11].
Nie należy zapominać, że wody siarczkowo-siarkowodorowe działają najsilniej ze wszystkich wód leczniczych stosowanych w postaci kąpieli, przez co bardzo łatwo mogą wywołać odczyn uzdrowiskowy.
Przed przystąpieniem do kąpieli siarczkowo-siarkowodorowych należy bezwzględnie wyleczyć ogniska zapalne, istnieje bowiem ryzyko ich uczynnienia [11]. Związki siarki (II), zwłaszcza siarkowodór, w kontakcie z drogami oddechowymi mogą być toksyczne.
Do objawów zatrucia siarkowodorem można zaliczyć [1, 4, 11–13]:
- bóle i zawroty głowy,
- przyspieszony oddech,
- kaszel,
- pieczenie w gardle,
- podrażnienie spojówek i światłowstręt,
- senność,
- nudności i wymioty,
- biegunkę.
PIŚMIENNICTWO
- Kochański J.W. Lecznictwo uzdrowiskowe. Wyższa Szkoła Fizjoterapii. Wrocław 2008.
- Kasprzak W., Mańkowska A. Fizykoterapia, medycyna uzdrowiskowa i SPA. PZWL. Warszawa 2017.
- Mańkowska A., Kasprzak W. Medycyna fizykalna w praktyce klinicznej. PZWL. Warszawa 2020.
- Kochański J.W., Kubiak S. Balneoterapia z wykorzystaniem wód leczniczych (balneohydroterapia). [w:] Ponikowska I., Kochański J.W. Wielka księga balneologii i medycyny fizykalnej. T. 1: część ogólna. Aluna. Konstancin-Jeziorna 2017.
- Kuciel-Lewandowska J., Aleksandrowicz K., Bogut B. et al. Siarka w medycynie i kosmetologii. Kosmetologia Estetyczna 2017; 6 (6): 609–612.
- Kochański J.W., Kochański M. Medycyna fizykalna. PHU Technomex. Gliwice 2009.
- Ponikowska I., Ferson D. Nowoczesna medycyna uzdrowiskowa. Aluna. Konstancin-Jeziorna 2017.
- Łuszczewski A., Matyska-Piekarska E., Trefler J. et al. Reaktywne formy tlenu – znaczenie w fizjologii i stanach patologii organizmu. Reumatologia 2007; 45 (5): 284–289.
- Samborski W., Skorupska E. Balneoterapia i fizykoterapia w chorobach reumatycznych. [w:] Ponikowska I. Wielka księga balneologii, medycyny fizykalnej i uzdrowiskowej. T. 2: część kliniczna. Aluna. Konstancin-Jeziorna 2018.
- Kuciel-Lewandowska J., Aleksandrowicz K., Bogut B. et al. Siarka w medycynie i kosmetologii. Kosmetologia Estetyczna 2017 (6), vol. 6: 609-612 za: A. Misztela A., Kuliński W., Rybak T., Mróz A. Zastosowanie sztucznych kąpieli siarczkowo-siarkowodorowych w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów. Balneologia Polska 1999; 3–4: 45–50.
- Straburzyńska-Lupa A., Straburzyński G. Fizjoterapia z elementami klinicznymi. T. 2. PZWL. Warszawa 2008.
- Latur T. Naturalne surowce lecznicze w Polsce: wody mineralne, peloidy i gazy lecznicze. [w:] Ponikowska I., Kochański J.W. Wielka księga balneologii i medycyny fizykalnej. T. 1: część ogólna. Aluna. Konstancin-Jeziorna 2017.
- Ponikowska I. Encyklopedia balneologii i medycyny fizykalnej oraz bioklimatologii, balneochemii i geologii uzdrowiskowej. Aluna. Warszawa–Konstancin-Jeziorna 2015.
