Wraz z narastającą mechanizacją życia gwałtownie wzrasta liczba przypadków urazów czaszkowo-mózgowych, głównie osób młodych, do 30. roku życia [1]. Jest to ponad 300 osób rocznie na 100 tys. przypadków
Epidemiologia urazów czaszkowo-mózgowych
Wśród opisanych przypadków aż 85% stanowią urazy ciężkie. W ponad 50% współistnieją urazy innych części ciała. Problem ten jest istotny społecznie, ponieważ opisywane urazy zajmują 3. miejsce wśród przyczyn zgonów [2]. Statystycznie częstsza w Polsce, bo aż 3–5 razy, jest liczba zgonów u mężczyzn od 10. do 45. roku życia. Wynika to z faktu, że powyższe urazy dwukrotnie częściej występują u mężczyzn [3].
Podział urazów czaszkowo-mózgowych Ze względu na rodzaj i ich następstwa urazy dzieli się na [4, 5]:
POLECAMY
- pierwotne,
- wtórne
Urazowi pierwotnemu mózg ulega w bardzo krótkim okresie działania sił destrukcyjnych. Uraz wtórny mózgu spowodowany jest powikłaniem urazu pierwotnego lub niewydolnością innych narządów, w tym głównie układu oddechowego i sercowo-naczyniowego [6].
Okres pierwotnego uszkodzenia mózgu jest najważniejszym czynnikiem utrudniających rehabilitację, ponieważ chory jest nieprzytomny, z współistniejącymi urazami innych okolic ciała, przy czym na wystąpienie uszkodzenia pierwotnego leczący nie ma wpływu. W czasie walki o życie pacjenta bezpośrednio po urazie czaszkowo-mózgowym uwaga skupia się głównie na stabilizacji stanu ogólnego i podstawowych funkcji życiowych. Natomiast wczesna i intensywna rehabilitacja neurologiczna jest często niedoceniana bądź niedostępna z powodu braku na oddziałach intensywnej terapii wykwalifikowanych fizjoterapeutów [7]. Równie istotną kwestią jest zapobieganie powikłaniom: oddechowym, krążeniowym, skórnym, infekcjom oraz prawidłowe ułożenie chorego [8].
W trakcie rozwoju zmian powikłanych dochodzi do uszkodzeń wtórnych. Można im zapobiec lub odwrócić ich skutki poprzez poprawne postępowanie z chorym po urazie czaszkowo-mózgowym. Do poważnych następstw urazów głowy oprócz dysfunkcji ruchowych dołączają się różnego rodzaju zaburzenia funkcji poznawczych, intelektualnych i emocjonalnych, co istotnie wpływa na obniżenie jakości życia tych chorych [9].
Czynniki utrudniające rehabilitację w okresie ostrym (w kolejności stopnia ciężkości i częstości ich występowania):
- utrata świadomości (śpiączka),
- wstrząs pourazowy,
- zaburzenia krążenia, oddychania i regulacji temperatury ciała,
- sztywność odmóżdżeniowa,
- zaburzenia wegetatywne,
- zaburzenia czynności troficznych i wydzielniczych,
- mutyzm akinetyczny.
Czynniki utrudniające rehabilitację w okresie podostrym:
- odparzenia skóry, odleżyny,
- przykurcze stawowo-mięśniowe,
- zapalenia żył głębokich kończyn dolnych i miednicy,
- zatory płucne,
- zaniki mięśniowe,
- kostniejące zapalenie mięśni,
- zapalenie pęcherza moczowego,
- zapalenie płuc,
- zaparcia stolca.
Studium przypadku 19-letniego chorego po urazie czaszkowo-mózgowym
W wyniku wypadku komunikacyjnego doszło do szeregu urazów i ich następstw:
- urazu głowy z krwiakiem śródmózgowym okolicy płata skroniowego prawego,
- złamania trzonu kręgu C6 i C7 oraz przesunięcia kręgu C2 do przodu,
- złamania kości obojczyka prawego,
- złamania kości przedramienia prawego,
- długotrwałej utraty przytomności,
- operacji trepanacji czaszki,
- mutyzmu akinetycznego,
- zapalenia płuc,
- kacheksji,
- odleżyn okolicy krzyżowo-biodrowej i łokcia prawego,
- depresji,
- niedowładu połowiczego lewostronnego w wyniku uszkodzenia dróg piramidowych
Stan chorego w chwili przyjęcia do rehabilitacji po leczeniu neurochirurgicznym i powrocie do świadomości był następstwem okresu pierwotnego. Pacjent był leżący, obolały, niechętny do współpracy, z licznymi przykurczami w obszarze niedowładnej kończyny górnej lewej, przykurczami i zanikami mięśni obu kończyn dolnych, niezaleczonymi odleżynami (zdj. 1A–B). Pacjent był niespionizowany nawet w zakresie samodzielnego przybierania i utrzymywania równowagi w pozycji siedzącej (zdj. 2).



Zaniedbania pielęgnacyjne oraz brak usprawniania od pierwszych chwil po urazie to główne czynniki, które spowodowały wystąpienie zmian wtórnych w poszczególnych układach i narządach, przez co proces rehabilitacji znacznie wydłużył się w czasie. Główne działania podejmowane w toku leczenia sprowadzały się do likwidacji następstw z okresu ostrego i podostrego urazu. W wyniku długofalowego i systematycznego postępowania usprawniającego stan funkcjonalny chorego po ponad roku znacząco się zmienił. Pacjent uzyskał samodzielność w zakresie poruszania się, możliwość dużej sprawności ogólnej przy utrzymującym się zejściowym niedowładzie połowiczym lewostronnym (zdj. 3A–B i 4).



Studium przypadku 56-letniego chorego po urazie głowy i towarzyszących urazach wielonarządowych
Na skutek wypadku komunikacyjnego chory doznał:
- stłuczenia i obrzęku mózgu,
- utraty świadomości 6 pkt w skali GCS,
- wstrząsu pourazowego,
- stłuczenia płuc i złamania żeber i odmy opłucnowej,
- złamania uda i podudzia prawego,
- zwichnięcia stawu biodrowego lewego,
- ostrej niewydolności nerek w przebiegu zespołu zmiażdżenia,
- stanu po ciągłej hemofiltracji żylno-żylnej (continuous veno-venous hemofiltration – CVVH),
- obustronnych wodniaków podtwardówkowych,
- stanu po obustronnej trepanopunkcji,
- stanu po NZK i resuscytacji,
- stanu po tracheotomii,
- stanu po operacyjnym zespoleniu złamań kości kończyny dolnej prawej,
- encefalopatii pourazowej.
W wyniku nakładających się czynników utrudniających rehabilitację w okresie ostrym i podostrym, jak też zaniedbań pielęgnacyjnych i braku wczesnej rehabilitacji doszło do poważnych następstw i zmian wtórnych w układzie nerwowym oraz aparacie narządu ruchu. Proces leczenia sprowadzał się jedynie do ratowania życia chorego przy całkowitym braku działań z zakresu rehabilitacji. W efekcie po 6 miesiącach od urazu chory wrócił do domu z niezaleczonymi odleżynami (zdj. 5), całkowicie niesprawny w zakresie zmiany pozycji w łóżku, z dużego stopnia przykurczami w stawach kończyn dolnych (zdj. 6), brakiem umiejętno...
Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów
- 10 wydań czasopisma "Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja"
- Nielimitowany dostęp do całego archiwum czasopisma
- ...i wiele więcej!