Dynamiczna ortotyka w neurologii – nowe standardy i możliwości dla pacjentów i fizjoterapeutów

Na początek warto zastanowić się nad samą zasadnością stosowania ortez i nad tym, co oznacza stwierdzenie, że orteza jest dynamiczna i dlaczego tylko takie ortezy mają merytoryczne uzasadnienie w terapii pacjentów ze spastycznością. 

Zdaniem autora, który od kilku lat zajmuje się tematyką sprzętu rehabilitacyjnego stosowanego w neurologii, w tej dziedzinie zachodzi pewna zmiana na lepsze. Mimo to jakość produktów i ich merytoryczna myśl techniczna pozostawia wiele do życzenia i tak naprawdę trudno znaleźć produkt specjalistyczny, dedykowany dla neurologii, który byłby istotnym wsparciem dla fizjoterapii i który fizjoterapeuci chętnie zalecaliby swoim pacjentom w codziennej praktyce. Podczas oglądania niektórych produktów nasuwa się pytanie, kto jest pomysłodawcą i czy osoba ta konsultowała się ze specjalistami z dziedziny rehabilitacji neurologicznej. Bardzo często wrażeniem, jakie odnosi się przy oglądaniu istniejącego sprzętu, jest jego czysto mechaniczne zastosowanie do rozwiązania problemu, co w przypadku pacjentów z uszkodzeniem w OUN (udar, uraz mózgu) nie może być jedynym kryterium zastosowania. Uwzględniając charakterystykę zaburzeń, jakie występują w tej grupie chorych, a szczególnie spastyczności mięśniowej (zaburzenie kontroli napięcia mięśniowego), produkty medyczne dla neurologii muszą być specjalnie dedykowane i przemyślane z uwzględnieniem najnowszych badań naukowych potwierdzających słuszność ich zastosowania.

Starając się odnaleźć genezę takiego stanu rzeczy, można z łatwością zauważyć kilka elementów, które z punktu widzenia doświadczenia i wieloletniej praktyki klinicznej w neurologii są odpowiedzialne z tę sytuację:

1. Częste adaptowanie sprzętu mającego swoje właściwe zastosowanie w ortopedii do neurologii, gdzie problem może dotyczyć tej samej części ciała, natomiast w jednym przypadku ma się odczynienia ze złamaniem lub urazem, a w drugim z patologicznym napięciem mięśniowym o charakterze spastyczności, co automatyczne powinno wymuszać dwa różne sposoby rozwiązania tych problemów.
2. Różny stan wiedzy osób zajmujących się sprzedażą sprzętu rehabilitacyjnego z zakresu specyfiki problemów, jakie można spotkać w przypadku uszkodzeń OUN.
3. Różne opinie funkcjonujące w środowisku, szczególnie fizjoterapeutów, na temat stosowania np. ortez u chorych z problemami neurologicznymi.
4. Brak lub niejasne określenie specyfiki zastosowania konkretnych produktów medycznych, co pozwala na dużą dowolność ich zastosowania i interpretację w zaleceniach.

Mity na temat ortez

Warto w tym miejscu wspomnieć o kilku mitach na temat ortez, które są ciągle żywe i funkcjonują w Polsce. Jest to z pewnością element ograniczający rozwój tej dziedziny jako wsparcia rehabilitacji w neurologii i powoduje dezorientację u pacjentów oraz ograniczenie zaufania do osób realizujących program leczenia.
Funkcjonujące mity: 

• Ortezy zabierają własną aktywność mięśniową pacjenta.
• Lepiej, żeby pacjent próbował korygować wszystkie komponenty ruchu samodzielnie, niż pozwolić wspomóc jego funkcjonalność poprzez zastosowanie ortezy.
• Orteza jest sposobem rozwiązania już istniejącej patologii (często stopień patologii jest tak zaawansowany, że ortotyka już nie ma szansy na skuteczne oddziaływanie).

Dlaczego i jakie ortezy należy stosować u pacjentów ze spastycznością

Odpowiedź na to pytanie należy zróżnicować na dwa aspekty, które trzeba mieć na uwadze, myśląc o rehabilitacji tej grupy chorych, a mianowicie – profilaktykę i ćwiczenia rehabilitacyjne.

Zadaniem profilaktyki jest przede wszystkim ograniczenie lub ochrona przed następstwami patologii mogących rozwijać się w wyniku braku jej stosowania oraz wspieranie procesu rehabilitacji w czasie między zabiegami rehabilitacyjnymi. Bardzo ważnym czynnikiem skłaniającym do częstszego stosowania ortez jest również wsparcie i podtrzymywanie efektów prowadzonej rehabilitacji w czasie między ćwiczeniami, co ma istotny wpływ dla ostatecznie uzyskanego dzięki nim efektu. Z punktu widzenia praktyki klinicznej jest to nie mniej ważny element procesu usprawniania od samych ćwiczeń, ma on duży wpływ na dynamikę poprawy pacjenta i skuteczności prowadzonej terapii. Nie jest tajemnicą, że wielu lekarzy i fizjoterapeutów nie jest przekonanych do słuszności i zalet stosowania ortez profilaktycznych w spastyczności. Co ważne, również wielu pacjentów nie ma dobrych doświadczeń w używaniu ortez, a na pytanie, czy mają ortezę profilaktyczną ręki odpowiadają, że tak, ale w szafie… Można powiedzieć, że to akurat bardzo dobrze, ponieważ ortezy, jakie mają ci pacjenci, nie są ortezami dedykowanymi na ich problem spastyczności, np. ręki, i codzienne ich używanie mogłoby zwiększyć istniejącą patologię, uzyskując odwrotny efekt do celu ich zastosowania. Nie wynika z tego, że pacjenci nie chcą sobie pomóc czy jest im obojętny ich stan zdrowia, ale to, że konieczne jest zalecanie takiej ortezy, do której będą przekonani i zaufają jej jako potrzebnemu elementowi wsparcia w powracaniu do sprawności. Aktualnie jedyną ortezą spełniającą wszystkie potrzebne wymagania – zarówno od strony chorego, jak i klinicysty zalecającego ortezę profilaktyczną – jest dynamiczna orteza SaeboStretch (zdj. 1.).

Cechy ortezy SaeboStretch: 

• dynamiczna wymienna część podpierająca palce (trzy stopnie giętkości w zależności od siły spastyczności – możliwość wymiany w celu doboru właściwego elementu dla konkretnego chorego),
• możliwość regulacji odwiedzenia i przywiedzenia kciuka, 
• możliwość dopasowania kąta zgięcia lub wyprostu w nadgarstku,
• oryginalne rozwiązanie dla taśm stabilizujących dłoń (rozdzielenie stabilizacji palca V od palców II–IV, dzięki czemu palec V otrzymał właściwą stabilizację, co zapobiega jego deformacji),
• specjalna pelota w części dłoniowej podpierająca dłoń i odtwarzająca jej naturalne sklepienie,
• oddychający, antybakteryjny i antyalergiczny materiał pokrywający ortezę,
• możliwość całkowitego ściągnięcia i wyprania materiału pokrywającego ortezę.

Podstawowymi problemami, jakie aktualnie spotyka się w ortezach profilaktycznych na rękę stosowanych w neurologii, są: 

• sztywna budowa ortezy niepozwalająca się modyfikować do potrzeb klinicznych pacjentów, 
• brak dynamicznego elementu pod palcami, co prowokuje sztywny opór dla palców, a co za tym idzie – w dalszej kolejności ból, zwiększenie napięcia mięśniowego i krótki czas ich noszenia, 
• brak możliwości bieżącego indywidualnego dopasowywania do aktualnego stanu funkcjonalnego pacjentów przez osobę dokonującą oceny medycznej. 

Podsumowując zagadnienie profilaktyki ręki spastycznej, należy pamiętać, że stosowanie ortez jest bardzo ważne, a dotychczasowe wątpliwości z tym związane były najczęściej powodem braku odpowiednio przemyślanego sprzętu i błędnego ich zastosowania w przypadku chorych z uszkodzeniem OUN. Profilaktyka jest wsparciem przede wszystkim dla prowadzonej rehabilitacji, która również może być wspomagana dynamicznymi ortezami ręki, dzięki czemu fizjoterapia uzyskuje nowe możliwości oddziaływania w zakresie powrotu funkcji ręki spastycznej. Możliwości te dają innowacyjne ortezy dynamiczne SaeboFlex (zdj. 2.) i SaeboReach, dzięki którym pacjenci mogą na różnym etapie swojej choroby rozpocząć ćwiczenia w pełnej funkcji kończyny górnej, czyli z chwytaniem i puszczaniem przedmiotów.

Fizjoterapia wykorzystująca dynamiczne ortezy to doskonałe uzupełnienie aktualnie stosowanych oddziaływań opartych o metody neurofizjologiczne. Likwiduje ograniczenie funkcji chwytnej u chorych ze spastycznością, co przekłada się na znaczne zwiększenie zaangażowania pacjenta w terapię ręki i osiąganie większej wartości stymulacyjnej OUN do zmian plastycznych. Jak wiadomo, plastyczność jest elementem determinującym możliwość wycofywania się niedowładu i to stymulacja tego właśnie procesu powinna znaleźć się w obszarze szczególnego zainteresowania osób prowadzących rehabilitację neurologiczną. Dzięki stosowaniu ortez dynamicznych Saebo ma się szansę dużo bardziej wspierać procesy naprawcze mózgu poprzez spełnianie trzech głównych elementów, które – jak udowodniono naukowo – ową plastyczność stymulują, są to: intensywność ćwiczeń, liczba powtórzeń, zadaniowość ćwiczeń. W kontekście kończyny górnej nie ma alternatywnego sposobu rehabilitacji spełniającego wszystkie te elementy jednoczasowo na porównywalnym poziomie i dodatkowo powalającego pacjentowi na tego stopnia samodzielność podczas ćwiczeń niedowładnej kończyny górnej.

Zalety terapii ręki ortezami dynamicznymi Saebo:

• Włączenie nowych doświadczeń ruchowych.
• Duża liczba powtórzeń.
• Rozdzielenie pracy kończyny od tułowia. 
• Wzmocnienie stabilizacji proksymalnej.
• Możliwość samodzielnego ćwiczenia ręki z funkcją chwytu.
• Zwiększenie zakresu ruchu, siły i kontroli w kończynie.
• Poprawa regulacji napięcia mięśniowego.
• Rozdzielenie pracy kończyny...