Postępowanie rehabilitacyjne w ciąży o przebiegu fizjologicznym
– okres późny: od 29. tygodnia do rozwiązania

Między 25. a 32. tygodniem ciąży zwiększa się pojemność wyrzutowa serca i objętość krwi krążącej o 30%. Zwiększa się także wentylacja płuc i wymiana gazowa. To przystosowanie ciążowe stwarza w organizmie kobiety dobre warunki do stymulacji specjalnymi ćwiczeniami ruchowymi. Wiadomo, że terapeutyczne właściwości odpowiednio dobranych ćwiczeń ruchowych wpływają na optymalne przygotowanie kobiet do kolejnych tygodni ciąży i do porodu [5, 6].

Poprzez właściwie dobrane ćwiczenia ruchowe u kobiet ciężarnych zapobiega się takim uciążliwościom, jak: obrzęki, zastoje żylne czy kurcze łydek. Systematyczne stosowanie ćwiczeń ruchowych, a szczególnie oddychania torem brzusznym, wpływa dodatnio na wydolność układu oddechowego i krążeniowego, stwarzając dobre warunki do dotlenienia organizmu matki oraz dziecka. Wzrasta tym samym przemiana materii, co zapobiega gromadzeniu się tłuszczu, a w konsekwencji – nadmiernej zwyżce masy ciała matki. Umiejętnie dozowany ruch łagodzi takie zaburzenia, jak: bóle głowy, mdłości, złe samopoczucie [3– 6].

Korzyści wynikające z ćwiczeń ruchowych

Ze względu na wzrastającą ciążę następuje fizjologiczne rozluźnianie się więzadeł spojenia łonowego, stawów krzyżowo-biodrowych, chrząstek międzykręgowych w odcinku lędźwiowym kręgosłupa oraz rozciąganie się mięśni brzucha. Zmniejsza się zdolność utrzymania prawidłowej postawy, powodując zmiany w statyce ciała ciężarnej. Środek ciężkości przesuwa się do przodu, co jest kompensowane odchyleniem się górnej części tułowia kobiety. Dochodzi do większego przodopochylenia miednicy i zwiększenia głębokości lordozy. Stan ten wywołuje napięcie mięśni krótkich kręgosłupa w odcinku krzyżowo-lędźwiowym oraz częste występowanie dolegliwości bólowych [3–5]. Odpowiednio stosowane ćwiczenia ruchowe zapobiegają również nadmiernemu rozciąganiu się mięśni brzucha, a tym samym wpływają na optymalne utrzymanie prawidłowej statyki ciała [5].

Kinezystymulacja w okresie ciąży – postępowanie psychoprofilaktyczne

Profilaktyczne i terapeutyczne właściwości odpowiednio dobranych ćwiczeń ruchowych wpływają na optymalne przygotowanie kobiet do kolejnych tygodni ciąży i do porodu. Decyzję o przystąpieniu do ćwiczeń specjalnych podejmuje lekarz. Wskazaniem do wykonywania ćwiczeń jest fizjologiczny przebieg ciąży. Ćwiczenia prowadzi się również w niektórych przypadkach ciąży patologicznej, lecz indywidualnie i z ograniczeniem [5].

Dobór metod postępowania ruchowego zależy również od zaawansowania ciąży. W trakcie pierwszych czterech miesięcy, w czasie których ciąża nie jest stabilna, nie stosuje się ćwiczeń specjalnych. Wprawdzie poleca się kobietom ciężarnym uprawiającym sport utrzymanie dotychczasowego trybu życia, w tym kontynuowanie treningów z ewentualnym ograniczeniem ćwiczeń wytrzymałościowych i skocznościowych, lecz okres ten nie jest okresem bezpiecznym dla ciąży, nie funkcjonuje w pełni łożysko, a układ nerwowy wykazuje chwiejność. Uwzględniając powyższe, kobieta w tym okresie wymaga szczególnej uwagi i opieki. Wprowadzenie dodatkowych bodźców psychomotorycznych u kobiet w czasie ciąży powinno mieć miejsce od 17. tygodnia [5].

Zagadnieniami właściwego postępowania psychoruchowego w okresie ciąży powinna zajmować się szkoła rodzenia. Jednym z jej zadań jest stosowanie odpowiednich ćwiczeń ruchowych określanych mianem kinezystymulacji lub kinezyadaptacji. Celem ćwiczeń w okresie ciąży jest:

• urodzenie dziecka dobrze dotlenionego, bez powikłań,
• przygotowanie kinezyadaptacyjne do kolejnych tygodni ciąży oraz do porodu,
• zapobieganie znacznym zmianom statyki ciała,
• zapobieganie uciążliwościom i niektórym patologiom ciąży,
• przygotowanie ojca dziecka lub osoby towarzyszącej do wspólnego porodu,
• zapobieganie stresom, obawom, panice przed porodem.

Ćwiczenia w ciąży, odpowiednio stosowane, wpływają na postawę i zachowanie pełnego zakresu ruchów w stawach. Proponowane ćwiczenia gibkościowe powodują rozciąganie tkanek miękkich ograniczających ruchomość stawów miednicy (przygotowanie do porodu) oraz dolnego odcinka kręgosłupa (profilaktyka bólów krzyża). Natomiast ćwiczenia mięśni brzucha wykonywane w odpowiednich pozycjach wraz z równoczesnym oddychaniem torem brzusznym wpływają na utrzymanie, a nawet zwiększenie elastyczności tej grupy mięśni, zapobiegając niekorzystnym zmianom statyki ciała, jak również powikłaniom porodu oraz połogu. To postępowanie będzie miało ważne znaczenie dla dalszych tygodni ciąży oraz w przygotowaniu do porodu tłoczni brzusznej [5, 7].

Ze względu na przemiany w ustroju kobiety w czasie ciąży oraz przygotowanie do porodu uwzględnia się (wg metody psychoprofilaktyki) okres wczesny – od 17. do 28. tygodnia ciąży i okres późny – od 29. tygodnia ciąży do rozwiązania.

Zadania ćwiczeń ruchowych stosowanych we wczesnym okresie ciąży o przebiegu fizjologicznym:

• ogólne psychoruchowe pobudzenie,
• korygowanie postawy – zapobieganie pogłębianiu się lordozy lędźwiowej, uelastycznianie rozciągających się mięśni brzucha,
• nauka oddychania torem przeponowym,
• relaks bierny przy muzyce – wykorzystanie pozycji relaksacyjnych.

Zadania ćwiczeń ruchowych stosowanych w późnym okresie ciąży o przebiegu fizjologicznym:

• stymulacja krążenia, uzyskanie lepszej przemiany materii, zapobieganie uciążliwościom ciąży: obrzękom, kurczom łydek, zastojom żylnym (ćwiczenia dystalnych części ciała),
• rozciąganie tkanek miękkich ograniczających ruchomość stawów miednicy oraz dolnych partii kręgosłupa, stymulacja stawów krzyżowo-lędźwiowych, zapobieganie bólom krzyża oraz ich terapia (ćwiczenia gibkościowe, rozluźniająco-rozciągające),
• zapewnienie optymalnego tonusu mięśni brzucha (ćwiczenia mięśni brzucha),
• wyrabianie umiejętności rozluźniania dowolnych partii mięśni tułowia (ćwiczenia w napinaniu i rozluźnianiu),
• nauka zachowania się podczas porodu (wyrobienie nawyku oddychania w określonym rytmie i tempie dostosowanym do fali skurczów macicy, z równoczesnym rozluźnieniem mięśni całego ciała, nauka przyjmowania odpowiednich pozycji) – wdrożenie w metodę psychoprofilaktyki porodowej,
• relaks przy muzyce: odprężenie, rozluźnienie (nauka psychofizycznego relaksu).

Rodzaje stosowanych ćwiczeń:

• ćwiczenia izometryczne,
• ćwiczenia czynne,
• ćwiczenia czynne intensywne,
• ćwiczenia oddechowe torem przeponowym,
• stymulacja muzyką,
• relaks w pozycjach odciążających mięśnie krocza, dna miednicy oraz mięśnie odcinka krzyżowo-lędźwiowego kręgosłupa (pozycje: Seems’a i kolankowo-łokciowa).

Zasady stosowania ćwiczeń w okresie ciąży o przebiegu fizjologicznym:

• czas trwania ćwiczeń: 20, 30 lub 40 minut,
• 2–3 razy w tygodniu w szkole rodzenia, a w pozostałe dni – indywidualnie w domu, stopniowanie wysiłku w zależności od okresu ciąży,
• wykonywanie ćwiczeń w pełnym zakresie ruchów w stawach,
• stosowanie ćwiczeń we wszystkich pozycjach, z wyjątkiem pozycji leżenia przodem,
• ograniczenie w ćwiczeniach pozycji w postawie stojącej i leżenia tyłem,
• przechodzenie w ćwiczeniach od pozycji wysokich do niskich i z powrotem,
• prowadzenie ćwiczeń wraz z pogłębionym oddychaniem torem brzusznym, w zależności od charakteru ćwiczenia,
• prowadzenie ćwiczeń w tempie umiarkowanym,
• relaks po intensywnym wysiłku psychofizycznym – po ćwiczeniach mięśni brzucha oraz po ćwiczeniach zachowania się podczas porodu [5].

Odrębnym zagadnieniem profilaktyki zdrowia kobiety w ciąży jest stosowanie muzyki w czasie ćwiczeń, a szczególnie podczas relaksu. Skutki emocjonalno-motoryczne stymulacji muzyką mają istotne znaczenie w pedagogice prenatalnej, profilaktyce porodowej i w terapii. Ostatnio zauważa się próby przeprowadzania eksperymentów i badań z dziedziny psychologii prenatalnej. Psychoterapia płodowa z zastosowaniem muzyki ma na celu pogłębienie kontaktu z dzieckiem, uwrażliwienie rodziców na doznania dziecka w tej fazie jego życia oraz uzyskanie pełnego komfortu psychicznego przez dziecko, którego brak w życiu płodowym może doprowadzić do poważnych konsekwencji w przyszłości [8, 9]. Rola ojca lub osoby towarzyszącej w kinezystymulacji w okresie ciąży, jak i w przygotowaniu do porodu, powinna być określona jego zaangażowaniem, czyli przeżywaniem „ciąży we dwoje” i „porodu we dwoje”. Ojciec dziecka powinien uczestniczyć we wszystkich zajęciach proponowanych w szkole rodzenia, a szczególnie – w ćwiczeniach ruchowych. To sprawia, że odpowiednio przygotowany i świadomy swojej roli motywuje do ćwiczeń w domu, a w czasie porodu realizuje przygotowane wcześniej swoje zadania [10, 11].