Program rehabilitacji w stwardnieniu rozsianym

Nazwa stwardnienie rozsiane odzwierciedla rozsianie procesu patologicznego w różnych miejscach układu nerwowego, jak również rozsiew zmian w czasie [1]. Stwardnienie rozsiane może powodować wiele objawów i zespołów objawów. Najczęściej są to zaburzenia ruchowe, czuciowe, móżdżkowe, zaburzenia równowagi, zaburzenia widzenia, funkcji pęcherza moczowego i jelit, sfery płciowej, mowy, połykania, wzroku, funkcji poznawczych, zespoły bólowe oraz objawy psychiczne (zaburzenia nastroju). Często występuje znaczny stopień zmęczenia. 
Stwardnienie rozsiane jest jedną z najczęstszych przyczyn niepełnosprawności u osób młodych, aczkolwiek wielu pacjentów może doświadczać łagodnego przebiegu. Pierwsze objawy pojawiają się najczęściej między 20. a 40. r.ż., w najbardziej aktywnym i twórczym okresie życia [2].

Stwardnienie nie jest chorobą śmiertelną, okres przeżycia pacjentów wydłużył się do kilku dziesięcioleci, ale ich jakość życia bywa często obniżona (ryc. 1) [3].

Stwardnienie rozsiane jest trudne do rozpoznania na początku choroby. Możliwe jest zatrzymanie się procesu chorobowego, jak również dalszy powolny postęp schorzenia. W 1996 r. Narodowe Stowarzyszenie Stwardnienia Rozsianego w USA wyróżniło następujące postacie przebiegu tej choroby: nawracająco-remitująca, wtórnie postępująca, pierwotnie postępująca, postępująco-nawrotowa. Przebieg SM jest trudny do przewidzenia. Choroba może zatrzymać się lub postępować [4, 5]. Chorzy z łagodnym SM często dożywają późnego wieku i stąd u tych osób wiek odgrywa większą rolę w narastaniu niepełnosprawności niż choroba demielinizacyjna. Objawy, takie jak: reakcje neurotyczne, depresja, apatia, próby samobójcze, poza negatywnym wpływem na przebieg choroby powodują również pogorszenie jakości związków emocjonalnych z otoczeniem, a tym samym oddziałują negatywnie na aktywny udział w procesie rehabilitacji [7].

Do oceny stanu klinicznego chorych z SM stosuje się różne skale umożliwiające ewaluację niesprawności, postęp choroby, a także wiarygodną ocenę wyników leczenia. Najczęściej stosowane skale to: 

• Skala EDSS (Extended Disability Status Scale – Rozciągnięta Skala Niewydolności Ruchowej Kurtzkego) – jej zakres obejmuje 10 punktów opisujących sprawność pacjenta [8].
• Skala Scripps (Scripps Neurological Rating Scale – SNRS) – obejmuje ona 4 stopnie: od normalnego funkcjonowania po znaczną niesprawność [9].
• Złożony wskaźnik oceny funkcji w SM (MS Functional Composite – MSFC) – polega na badaniu sprawności kończyn dolnych i kończyn górnych.
• MS Impact Scale (MSIS) – skala, w której wykorzystuje się ocenę niesprawności przeprowadzoną przez samego pacjenta. Pacjent odpowiada na 29 pytań dotyczących funkcji ruchowych kończyn, narządu wzroku, układu czuciowego, koordynacji, równowagi, zaburzeń chodu, zaburzeń zwieraczy, zaburzeń funkcji seksualnych [10].
• Ocena chodu – ilościowa ocena chodu polega na wykonywaniu testów pomiaru czasu potrzebnego na przejście wybranego dystansu po równym chodniku lub zmierzeniu dystansu, jaki badany przeszedł w danej jednostce czasu. Do jakościowej oceny chodzenia w SM można wykorzystywać metody stosowane w innych jednostkach chorobowych [6].

Program rehabilitacji w SM

Rehabilitacja w SM należy do zadań wyjątkowo trudnych. Związane jest to ze zmiennym rokowaniem, zależnym od przebiegu choroby, postaci, stopnia i lokalizacji zmian. Kompleksowa rehabilitacja powinna być prowadzona w sposób ciągły, może odbywać się w warunkach szpitalnych, ambulatoryjnych, jak i środowiskowych. Rehabilitację należy wdrażać na każdym etapie choroby [11].

W rehabilitacji obowiązują dwie strategie postępowania – terapia oparta na objawach oraz terapia oparta na zadaniach [12].

W XXI w. ukazały się doniesienia wskazujące na skuteczność treningu kondycyjnego (aerobic exercise) w SM. Do ćwiczeń wytrzymałościowo-aerobowych wykorzystuje się jazdę na rowerze stacjonarnym, trening na ruchomej bieżni, a także tai-chi oraz jogę. Ćwiczenia powinny być wykonywane co najmniej 3 razy w tygodniu na umiarkowanym poziomie odczuwanego zmęczenia (ok. 65% VO2max) przez 20–30 minut. Należy unikać przegrzania organizmu, gdyż może to spowodować zaburzenie przewodnictwa i nasilenie zmęczenia. 

Program rehabilitacji u chorych w SM można podzielić na 4 równoległe pola działania:

1. reedukacja nerwowo-mięśniowa,
2. reedukacja chodu,
...