Zmysły są jak okno na świat. Umożliwiają świadome życie, pozwalają poznawać otoczenie, odczuwać je i rozumieć. Wyzwalają emocje – radość, szczęście, a także ból, strach i smutek, pomagają w podejmowaniu decyzji. W nauce jest to nazwane percepcją zmysłową, inaczej postrzeganiem. Jakiekolwiek zaburzenia postrzegania powodują dyskomfort poznawczy, zakłócenie interakcji z otoczeniem, problemy z pamięcią, myśleniem, kojarzeniem lub emocjami.
Odbiór wrażeń z otaczającego środowiska nie byłby możliwy, gdyby nie istniały wyspecjalizowane struktury zdolne do swoistego i selektywnego reagowania na ogrom i różnorodność dopływających bodźców. Struktury te to receptory narządów zmysłów usytuowane w różnych narządach ciała. Od ich prawidłowej czynności zależy realizacja wszystkich zadań ruchowych i czuciowych.
Receptorami zmysłowymi są wyspecjalizowane komórki nerwowe (neurony) lub zakończenia obwodowych neuronów czuciowych. Istotą działania receptora jest przetwarzanie energii bodźca (chemicznego, akustycznego, świetlnego lub mechanicznego) na impulsy nerwowe, które następnie są przesyłane drogami nerwowymi do ośrodkowego układu nerwowego. Każdy rodzaj percepcji zmysłowej ma swoją reprezentację w odpowiednim obszarze kory mózgowej, do którego są kierowane płynące od receptora strumienie impulsów nerwowych.
REKLAMA
Zmysły człowieka
Wzrok (percepcja bodźców świetlnych)
Receptory światłoczułe (fotoreceptory) – czopki i pręciki – są zlokalizowane w siatkówce oka, a rozpoznanie generowanych przez nie sygnałów elektrycznych odbywa się w korze wzrokowej, w płacie potylicznym mózgu. Percepcja wzrokowa pozwala na rozpoznawanie i zapamiętywanie miejsc, osób, kształtów, kolorów oraz czytanie, pisanie, orientację przestrzenną, obsługę urządzeń etc. Szacuje się, że za pośrednictwem wzroku do człowieka dociera 80% informacji o otaczającym świecie. Substytutem wzroku u osób niewidomych jest zmysł dotyku dający podobne informacje przestrzenne.
Słuch (percepcja bodźców akustycznych)
Receptory słuchu znajdują się w uchu środkowym, w części błędnika błoniastego zwanego przewodem ślimakowym. W jego obrębie znajduje się narząd spiralny Cortiego wraz z komórkami włoskowatymi (rzęsatymi), które są właściwymi receptorami dźwięku. Utrata komórek włoskowatych jest przyczyną problemów ze słuchem (komórki te nie ulegają regeneracji). Dalsza droga słuchowa prowadzi przez szereg struktur podkorowych w pniu mózgu, a końcowym etapem jest pierwszorzędowa kora słuchowa w płacie skroniowym mózgu. Dzięki percepcji słuchowej człowiek może odbierać, rozpoznawać i zapamiętywać dźwięki (muzyka, mowa), lokalizować ich źródła (dźwięki alarmowe), grać na instrumentach, śpiewać [1, 2, 3].
Węch (percepcja bodźców zapachowych)
Receptorami węchowymi są komórki węchowe zlokalizowane w nabłonku węchowym w jamie nosowej. U człowieka liczba komórek węchowych wynosi ok. 5 mln, u psa – 200 mln. Receptory węchowe reagują specyficznie na obecność molekuł zapachowych w otoczeniu, dlatego są zaliczane do chemoreceptorów. W wyniku ich aktywacji sygnał chemiczny zostaje zamieniony w impuls elektryczny, który trafia do opuszki węchowej mózgu, a następnie do wyższych struktur, głównie do układu limbicznego – hipokampu i ciała migdałowatego. Obszary te są odpowiedzialne za pamięć i szybkie stany emocjonalne człowieka. Zapachy można zatem uznać za nośnik informacji oraz czynnik wywołujący emocje.
Funkcjonowanie zmysłu powonienia na poziomie molekularnym przez długi czas nie było znane. Dziś wiadomo, że jest to skomplikowany proces...
