U noworodków i niemowląt dominują mechanizmy pobudzające, w sytuacji gdy niedojrzałe są układy hamujący i moderujący reakcje na bodźce bólowe i stres. Drogi zstępujące hamujące (noradrenergiczne, serotoninergiczne) rozwijają się później niż inne elementy układu nocyceptywnego. Im bardziej niedojrzałe dziecko, tym bardziej szkodliwe konsekwencje dla procesów dojrzewania i modyfikacje toru rozwojowego [1].
R e k l a m a
Szkodliwe następstwa reakcji bólowej, stresowej. Monitorowanie i prewencja
Stres i ból zmieniają zarówno cechy funkcjonalne, jak i strukturę mózgu. Hamują też procesy plastyczne OUN [2]. Opisano szereg niepożądanych reakcji ze strony układów autonomicznego i błędnego, zaburzenia regulacji biologicznej organizmu, parametrów życiowych, zwiększenie stężenia katecholamin, zaburzenia równowagi glikemicznej, elektrolitowej, katabolizm białek, „rozbrajanie” układu immunologicznego. Efektem może być stałe zagrożenie zdrowia i życia, utrudnienia kliniczne, szereg reakcji układowych. Ale też zakłócenia emocjonalne, regulacji stanów zachowania, dezorganizacja mechanizmów auto- i samoregulacyjnych.
Udowodniono toksyczny wpływ procedur i terapii powodujących strach i ból na rozwój neurobehawioralny. Podobnie udowodniono toksyczny wpływ nieprecyzyjnie kontrolowanej analgezji i/lub sedacji [3].
Istnieje wiele skal określających poziom bólu i stresu u dzieci (ewentualnie optymalnej analgezji), dużo mniej u dorosłych. Opierają się one na ocenie parametrów neurobehawioralnych (Neonatal Fascial Coding System, Premature Infant Pain Profile, BIPP, COMFORT, FLACC, NIPS, N-PASS, inne). Ich słabą stroną jest ogromny subiektywizm w ocenie i trudności w interpretacji stanu dziecka. Z pomocą przychodzi system zapewniający ciągłą ocenę poziomu komfortu pacjenta (monitor optymalnej sedacji i analgezji NIPE – wersja dla dzieci lub ANI – wersja dla dorosłych). Monitorowanie opiera się na analizie zmienności rytmu serca wynikającej z reakcji układu przywspółczulnego na bodźce bólowe i stres. Wskaźnik liczbowy (indeks NIPE) odzwierciedla w czasie rzeczywistym poziom bólu i dyskomfortu u dziecka, pomaga też określić optymalny poziom sedacji i/lub analgezji.
Prewencja neurotoksyczności analgezji i sedacji powinna polegać na monitorowaniu odpowiednich dawek i osobniczej odpowiedzi na nie pacjenta (NIPE/ ANI). Prewencja bólu i stresu powinna polegać na modyfikacji wszelkich procedur medycznych i stosowaniu przy każdej procedurze środków neutralizujących ból, np. przy wkłuciach, pobieraniu materiału do badań czy kinesiotapingu – przy odklejaniu tapów, zwykłych plastrów i opatrunków (szczególnie u dzieci). Najprostsze rozwiązania, choćby stosowanie Stick Off, rozwiązuje te problemy. Należy też korzystać z niefarmakologicznych, terapeutycznych technik neutralizacji bólu, stresu i dyskomfortu, choćby technik szkoły terapii neurorozwojowej NDT-Bobath czy terapii behawioralnej i somatosensorycznej.
Piśmiennictwo
- Anand K.J.S., Hickey P.R. 1987.
- Als H., Duffy F.H., McAnulty G.B. 2004.
- Eppipain Study 1,2; 2016.
