Wykorzystanie metody Functional Movement Screen do oceny funkcjonalnej kolarzy górskich amatorskiej grupy Gomola Trans Airco

Bardzo duże obciążenia treningowe, którym poddawani są sportowcy w dzisiejszych czasach, sprawiają, że niezbędna jest systematyczna kompleksowa kontrola. Dotyczy to nie tylko kontroli stosowanych metod i oddziaływań treningowych nakierowanych na osiąganie jak najlepszych wyników sportowych, ale także kontroli nastawionej na aspekt zdrowotny w procesie treningowym. Jest to istotne ze względu na nieustannie narastającą urazowość w sporcie na wszystkich szczeblach zaawansowania sportowego. Istnieje wiele metod analizy tych wszystkich czynników. Jedną z możliwości jest wykorzystanie metody Functional Movement Screen (FMS). To koncepcja siedmiu prostych testów ruchowych, które stanowią podstawę oceny funkcjonalnej sportowca. 

W Polsce od kilku lat można zaobserwować fascynację społeczeństwa wszelkimi odłamami kolarstwa górskiego. Dyscyplina ta jest coraz bardziej popularnym i docenianym sposobem spędzania wolnego czasu. Zmaganie się z własnymi słabościami, ciągłe pokonywanie zmiennej natury i przeciwności pogody – tak w skrócie wygląda trening kolarstwa górskiego. Mimo iż uznawane jest za jedną z najcięższych dyscyplin sportowych, zyskuje coraz więcej zwolenników. Długie treningi wymagają bowiem bardzo dobrej kondycji fizycznej, samozaparcia i wytrzymałości. Wiele czasu trzeba poświęcić na kształtowanie cech motorycznych, szybkości i siły, na porządku dziennym są także częste mikrourazy i kontuzje. 

Sport ten zapewnia jednak wiele korzyści. Dzień spędzony na rowerze to aktywny wypoczynek poprawiający wydolność fizyczną i funkcjonowanie układu oddechowego. W trakcie jazdy na rowerze wzrasta liczba uderzeń serca na minutę, przez co krew krąży szybciej, a organizm otrzymuje więcej tlenu. Szybszy obieg krwi w organizmie zmniejsza także ryzyko zakrzepów. Kolarstwo wspaniale wzmacnia kończyny dolne, daje lepsze poczucie równowagi, koordynacji ruchów, poprawia refleks. Bardzo ważne, choć często się o tym zapomina, są również kończyny górne, ich siła i koordynacja. Kończyny górne amortyzują nierówności terenu, odpowiedzialne są za kontrolę trakcji i prędkości (hamowanie, zmiana przełożeń), dzięki nim można uzupełnić brakujące w czasie wysiłku płyny. Znajdują się w ciągłym pogotowiu, reagując natychmiast na zmieniający się teren i pojawiające się trudności. Wreszcie, kolarstwo to solidna dawka adrenaliny, a na trudnych technicznie szlakach test na odporność i wytrzymałość. 

Grupa kolarska Gomola Trans Airco to kolarze amatorzy, choć wielu z nich traktuje ten sport bardzo profesjonalnie. Dbają o systematyczne, dostosowane do własnych możliwości treningi, korzystają z pomocy indywidualnych trenerów układających im plany treningowe, opierające się na wynikach badań wydolnościowych, pamiętają o prawidłowej suplementacji oraz odnowie biologicznej, by utrzymać organizm w jak najlepszej formie.

W listopadzie 2012 r. cała grupa kolarska została poddana ocenie funkcjonalnej za pomocą testu FMS – metody, która została stworzona i nazwana tak przez amerykański zespół naukowców kierowany przez Lee Burtona i Greya Cooka. Jest to proste narzędzie do oceny poziomu fundamentalnych wzorców ruchowych mówiących o podstawowych funkcjach motorycznych sportowca. Test ten umożliwia zarówno działania korekcyjne, jak i treningowe. Obejmuje 7 testów ruchowych wraz z 3 testami wykluczającymi: 

1. Głęboki przysiad (deep squat)

Cel: Obustronna ocena mobilności i stabilności w obrębie stawów biodrowych kolanowych i skokowych, a dzięki tyczce możliwa jest ocena mobilności obręczy barkowej.
Znaczenie: Umiejętność wykonania prawidłowej próby wymaga pełnego zgięcia podeszwowego obu stóp, pełnego zgięcia stawów kolanowych i biodrowych, wyprostu w piersiowym odcinku kręgosłupa, zgięcia i odwiedzenia w stawach barkowych.

2. Przeniesienie nogi nad poprzeczką (hurdle step)

Cel: Ocena funkcjonalna mobilności i stabilności całego łańcucha kinematycznego kończyny dolnej i tułowia.
Znaczenie: Prawidłowe wykonanie wymaga stabilności i mobilności zarówno nogi podporowej, jak i mobilności kończyny przenoszonej nad płotkiem. Istotny jest pełny zakres wyprostu w stawie biodrowym, kolanowym oraz zgięcia grzbietowego stopy.

3. Przysiad w wykroku (in-line lunge)

Cel: Funkcjonalna ocena mobilności i stabilności całego łańcucha kinematycznego kończyny dolnej (stawów biodrowych, kolanowych i skokowych) podczas asymetrycznej próby.
Znaczenie: Prawidłowe wykonanie testu wymaga stabilności i mobilności nogi wykrocznej i zakrocznej w warunkach zamkniętego łańcucha kinematycznego – najważniejsza stabilność i ruchomość stawu skokowego.

4. Ocena mobilności obręczy barkowej (shoulder mobility)

Cel: Funkcjonalna ocena mobilności i stabilności obręczy barkowej podczas łącznych ruchów sięgania (rotacji wewnętrznej z przywiedzeniem i rotacji zewnętrznej z odwiedzeniem).
Znaczenie: Test wymaga pełnej mobilności podczas ruchów złożonych w obrębie kompleksu ramienno-łopatkowego. Zmianom długości mięśni towarzyszy nieprawidłowe ustawienie segmentów ciała (kość ramienna – łopatka), co ogranicza zakres ruchu ramienia.
Test podrażnienia w okolicy podbarkowej (impingement syndrome)

5. Aktywne uniesienie wyprostowanej nogi (active straight leg raise)

Cel: Funkcjonalna ocena zakresu ruchu mięśni grupy kulszowo-goleniowej przy ustabilizowanej miednicy.
Znaczenie: Poprawne wykonanie testu wymaga prawidłowego zakresu mięśni grupy kulszowo-goleniowej – zakres funkcjonalny. Testowane są w ten sposób m.in. gibkość mięśni zginających staw biodrowy (po stronie mającej kontakt z podłożem), aktywna stabilność mięśni tułowia.
Test palce – podłoga – ocena ekscentrycznego zakresu pracy tylnej taśmy mięśniowej.

6. Pompka w podporze przodem (trunk stability push up)

Cel: Ocena stabilności tułowia w płaszczyźnie strzałkowej podczas symetrycznej pracy ramion.
Znaczenie: Prawidłowe wykonanie testu wymaga odpowiedniej siły mięśniowej ramion, stabilności tułowia w płaszczyźnie strzałkowej. Słaby wynik testu świadczy o słabej stabilizacji mięśni tułowia (kompleks miedniczno-lędźwiowy).
Aktywny przeprost lędźwiowego odcinka kręgosłupa – jest to dodatkowy element tego testu, w którym sprawdza się dolegliwości bólowe lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Jeśli w takcie tej próby badany zgłasza ból w teście głównym, otrzymuje się 0 punktów. 

7. Stabilność rotacyjna tułowia (rotational stability)

Cel: Wielopłaszczyznowa ocena stabilności tułowia w połączeniu z niezależnymi ruchami kończyn górnych i dolnych.
Znaczenie: Prawidłowe wykonanie testu wymaga stabilności tułowia w płaszczyźnie strzałkowej i poprzecznej podczas asymetrycznego ruchu kończyn górnych i dolnych. Słaby wynik świadczy o niewystarczającej pracy mięśni stabilizujących tułów (głównie kompleks miedniczno-lędźwiowy).
Wyprost z pozycji klęku podpartego (tzw. skłon japoński).  Dodatkowym badaniem jest wykonanie ruchu globalnego wyprostu z pozycji klęku podpartego (tzw. skłonu japońskiego). Badany opiera się pośladkami o pięty z równoczesnym utrzymaniem dłoni na podłożu. Ocenia się prawidłowe ustawienie kręgosłupa i występowanie bólu podczas ruchu. 

Głównymi zaletami testu są tylko 7 prostych ćwiczeń oceniających funkcjonalną jakość ruchu, sposób oceny motorycznej, prosta skala oceny jakości ruchu (0–3 pkt):

• 3 pkt – idealne wykonanie,
• 2 pkt – zadanie wykonane, ale ruch skompensowany,
• 1 pkt – niewykonanie prawidłowo ruchu,
• 0 pkt – ból podczas wykonywanego ruchu.

Każda osoba badana w pierwszej kolejności poddana została rozgrzewce trwającej ok. 10 minut na rowerze stacjonarnym. Następnie kolarze zostali ocenieni w każdej z 7 prób wchodzących w skład testu FMS. Dodatkowo po wykonaniu wszystkich prób, w uzasadnionych przypadkach, zostali poddani wnikliwej analizie fizjoterapeutycznej – ocenie zakresu ruchów w stawach biodrowych (zgięcie, wyprost, rotacja wewnętrzna i zewnętrzna), próbie wykonania przysiadu obunóż i jednonóż. Dokonano oceny wysklepienia stóp oraz ogólnej sylwetki w celu wykrycia ewentualnych skrzywień kręgosłupa.

Na podstawie danych wynikających zarówno z oceny FMS, jak i badań uzupełniających został opracowany trening funkcjonalny, który odbywał się raz w tygodniu przez 4 miesiące.

Zgromadzone informacje pozwalają stwierdzić, że test FMS jest istotnym narzędziem w ocenie sportowców. Komplet testów oraz rzetelna obserwacja ruchów wykonywanych przez badaną osobę daje zbiór informacji mogących zmniejszać ryzyko bądź przeciwdziałać gromadzeniu się mikrourazów, które prowadzą do czasowej eliminacji zawodnika z życia sportowego, a w najgorszym wypadku – dyskwalifikują w ogóle. To baza informacji o słabych ogniwach organizmu. Stosowanie metody FMS pozwala wprowadzić aspekt zdrowotny w proces treningowy, a poprzez to zmniejs...