Zastosowanie zestawu Biodex System 4 Pro w kompleksowym treningu mięśni uda

Pojęcie „fizjoterapia” ma wbrew pozorom znacznie dłuższą historię niż pojęcie „rehabilitacja medyczna”. Za twórcę współczesnego pojęcia fizjoterapii uważany jest Pehr Henrik Ling, twórca szwedzkiej gimnastyki leczniczej oraz kształcącego jej specjalistów Royal Central Institute of Gymnastics (RCIG), utworzonego w 1813 r. Pomimo kontrowersji, jakie w ówczesnym środowisku medycznym spowodował nowy sposób terapii, Ling został w 1935 r. członkiem Szwedzkiej Akademii Nauk. W 1887 r. fizjoterapeuci zostali oficjalnie zarejestrowani przez Sweden’s National Board of Health and Welfare. Chartered Society of Physiotherapy zostało założone w Wielkiej Brytanii w 1894 r. [1].
Fizjoterapia obejmuje interakcję pomiędzy fizjoterapeutą, pacjentami/ świadczeniobiorcami, rodzinami i opiekunami w ramach procesu oceny potencjału czynności ruchowych i uzgadniania celów przy wykorzystaniu unikatowej wiedzy i umiejętności fizjoterapeutów. Odrębne postrzeganie przez fizjoterapeutów ciała, jego potrzeb i potencjału związanego z czynnościami ruchowymi jest punktem wyjścia do sformułowania diagnozy i strategii interwencji w danych uwarunkowaniach praktyki. Uwarunkowania te mogą się różnić w zależności od tego, czy fizjoterapia dotyczy promocji zdrowia, prewencji, leczenia czy rehabilitacji [2].
Na przestrzeni ostatnich lat widoczny jest gwałtowny i przemyślany rozwój fizjoterapii. W konsekwencji szybkiego postępu wysoko wyspecjalizowanej techniki wprowadzono do procesu usprawniania wiele nowoczesnych urządzeń oraz maszyn mających na celu zwiększenie efektywności szeroko pojętej fizjoterapii.

REKLAMA

Biodex System 4 Pro

Jednym z najnowocześniejszych urządzeń wykorzystywanych w fizjoterapii jest zestaw Biodex System 4 Pro (zdj. 1). Maszyna ta stanowi doskonałe urządzenie treningowo-diagnostyczne do efektywnego zwiększania siły i wytrzymałości mięśniowej. Omawiana aparatura zapewnia bezpieczny trening mięśni uda w warunkach:

ciągłego ruchu biernego,
treningu izometrycznego,
treningu izotonicznego,
treningu izokinetycznego.

Omawiane urządzenie zawiera:

wygodny fotel (zdj. 2),
dynamometr (zdj. 3),
stację roboczą wyposażoną w komputer i monitor dotykowy (zdj. 4),
komplet akcesoriów do ćwiczeń określonych stawów, np. kolanowego (zdj. 5A–B).

5A. Biodex System 4 Pro – komplet akcesoriów

5B. Biodex System 4 Pro – przystawka (do ćwiczeń stawu kolanowego)

Omawiane urządzenie służy jako wartościowe narzędzie treningowe poprawiające m.in.:

siłę mięśniową,
wytrzymałość mięśniową,
ogólną wydolność mięśniową,
koordynację nerwowo-mięśniową,
stabilność stawową,
elastyczność całego aparatu stawowo-więzadłowego,
parametry zaburzonych mechanizmów odruchowych, np. po urazach.

Urządzenie posiada intuicyjny wyświetlacz dotykowy, który bez większego problemu przeprowadza osobę obsługującą urządzenie przez programy testowe i tryby treningowe, czyniąc jednocześnie system prostym w użytkowaniu. Wszystkie zapisane w pamięci komputera testy i sesje treningowe są archiwizowane w postaci przejrzystych raportów, które można bez problemu umieścić w historii choroby określonego pacjenta. Biodex System 4 Pro ma szerokie zastosowanie przede wszystkim w:

fizjoterapii,
profilaktyce medycznej,
ortopedii,
medycynie sportowej,
geriatrii,
neurologii.

Mięśnie kończyny dolnej

Wraz ze zróżnicowaniem się kończyn na ich poszczególne odcinki następuje zmiana położenia kończyny górnej i dolnej w stosunku do tułowia. Pierwotnie strona prostowników na obu kończynach jest skierowana na zewnątrz (w rozwoju rodowym widać to u płazów i gadów), następnie jednak kończyny obracają się dookoła swych długich osi, przy czym kończyna górna i dolna w kierunkach przeciwnych, a łokieć i kolano ku sobie. Na kończynie górnej strona prostowników jest skierowana grzbietowo (ku tyłowi), na kończynie dolnej – brzusznie (ku przodowi); w związku z tym mięśniówka grzbietowa jest położona na powierzchni tylnej kończyny górnej oraz na powierzchni przedniej kończyny dolnej.
Poza tym umięśnienie kończyny dolnej rozwija się na ogół w podobny sposób jak umięśnienie kończyny górnej. Również i tu materiał mięśniowy pochodzi z wyrostków brzusznych miotomów (czterech lędźwiowych i trzech krzyżowych), układa się dokoła rozwijającego się kośćca i dzieli się na kilka zawiązków, których pochodne są zaopatrywane w te same nerwy. Z jednego zawiązku powstają np. mięśnie strony przedniej uda (mięśnie: biodrowo-lędźwiowy, grzebieniowy, czworogłowy uda i krawiecki); rozwój poszczególnych części mięśnia czworogłowego rozpoczyna się w końcu drugiego miesiąca życia płodowego. Z jednolitego zawiązku powstają mięśnie po stronie przyśrodkowej uda. Masa mięśniowa strony tylnej uda wytwarza mięśnie: półbłoniasty, półścięgnisty, dwugłowy uda i przywodziciel wielki. W obrębie goleni ze wspólnego zawiązku powstają prostowniki i mięśnie strzałkowe. Zawiązek zginaczy na goleni dzieli się na grupę powierzchowną i głęboką. Wszystkie mięśnie międzykostne stopy, tak samo jak dłoni, powstają ze wspólnego zawiązku na stronie podeszwowej stopy; z nich dopiero później mięśnie międzykostne grzbietowe wędrują na grzbiet stopy. Mięśnie glistowate również powstają ze wspólnego zawiązku i przesuwają się następnie na ścięgna zginacza długiego palców [3].
Umięśnienie kończyny dolnej można podzielić na:

mięśnie obręczy kończyny,
mięśnie uda (zdj. 6),
mięśnie goleni,
mięśnie stopy.

6. Mięsień czworogłowy uda (widok z boku – obraz z rezonansu magnetycznego)

Mięśnie uda

Na udzie, tak samo jak na goleni, strona grzbietowa jest skierowana do przodu, strona brzuszna – ku tyłowi. Wskutek tego mięśniówka grzbietowa jest położona do przodu kości udowej, a mięśniówka brzuszna – do tyłu od niej. Obie te grupy są najważniejszymi mięśniami stawu kolanowego i tworzą grupę prostowników (mięśnie przednie) i zginaczy (mięśnie tylne). Napinając się równocześnie, ustalają one kończynę. W porównaniu do ramienia masy mięśniowe obu tych przeciwniczych grup znajdują się w odwrotnym do siebie stosunku. Na udzie prostowniki mają znaczną przewagę nad zginaczami; stosunek wielkości ich przekroju wynosi 3:1, gdy tymczasem na ramieniu 2:3. Mimo to kość udowa nie przesuwa się w obręb uda ku tyłowi, lecz wielka masa prostowników obejmuje kość udową prawie dokoła i tylko wąskie pasmo kresy chropowatej z tyłu jest od niej wolne.
Już u czworonożnych mięśniówka prostowników kolana jest znacznie silniejsza od mięśniówki zginaczy. Służy ona do przesuwania ciała do przodu, w mniejszym zaś stopniu do dźwigania masy ciała, co wykonuje głównie mięśniówka kończyny przedniej. U człowieka, wobec jego pionowej postawy, kończyna dolna sprawuje i jedną, i drugą funkcję. Toteż masa prostowników kolana jest u niego przeszło dwa razy większa niż np. u orangutana, u którego stanowi ona ok. 12% całej masy umięśnienia nogi, gdy tymczasem u człowieka jest to ok. 25%.
Na udzie znajduje się więc dosyć miejsca dla trzeciej grupy mięśni, która przesunęła się ku dołowi z biodra aż do stawu kolanowego i wciska się klinowato między zginacze i prostowniki po stronie przyśrodkowej uda. Ta trzecia grupa – przywodziciele uda – jest znacznie większa od przyśrodkowej grupy ramienia, którą stanowi tylko mięsień kruczo-ramienny. W przeciwieństwie do ramienia, które bocznie jest nieco spłaszczone, udo przez włączenie grupy przywodzicieli ma kształt równomiernie zaokrąglony. Ponieważ mięśnie uda ku dołowi przechodzą w ścięgna, zwęża się ono stopniowo w kierunku kolana. Po stronie tylnej okolica pośladkowa stanowi szerokie ogniwo łączące tułów z wolną kończyną, sięgając ku dołowi od bruzdy pośladkowej; strona przednia uda natomiast graniczy bezpośrednio z przednią ścianą brzucha wzdłuż bruzdy pachwinowej, z lekka wypukłej ku dołowi, która swym położeniem odpowiada więzadłu pachwinowemu [3].

Grupa przednia mięśni uda

Grupa mięśni przednich zajmuje największą przestrzeń w obrębie uda. Zasadnicza czynność tych mięśni polega na prostowaniu goleni w stawie kolanowym. Razem z mięśniami zewnętrznymi miednicy, które prostują udo w stawie biodrowym, mięśnie przednie uda utrzymują kończynę dolną w stanie wyprostu w stawach biodrowym i kolanowym. Mięśnie grupy przedniej są unerwione przez nerw udowy wychodzący ze splotu lędźwiowego [4]. Grupę przednią stanowią:

Mięsień krawiecki
zwany też mięśniem najdłuższym uda; owija się jak esowata taśma dokoła przedniej, a następnie przyśrodkowej powierzchni uda, między kością biodrową a bliższym końcem kości piszczelowej. Jest to najdłuższy mięsień (ok. 50 cm) ciała ludzkiego.

Przyczepy: rozpoczyna się on krótkim ścięgnem na kolcu biodrowym przednim górnym. Włókna biegną równolegle i skośnie ku dołowi oraz przyśrodkowo, potem ku tyłowi od nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej, który wraz z głową przyśrodkową mięśnia czworogłowego służy jako bloczek; stąd kierują się one skośnie do przodu i przechodzą w płaskie, rozbieżne ścięgno, które przyczepia się do kości nieco poniżej i przyśrodkowo od guzowatości piszczeli oraz do powięzi goleni. Ścięgno przykrywa przyczepy mięśnia smukłego oraz mięśnia półścięgnistego i zrasta się z nimi, wytwarzając tzw. gęsią stopkę.
Czynność: mięsień krawiecki jest mięśniem dwustawowym i jedynym mięśniem uda, który zgina zarówno staw biodrowy, jak i staw kolanowy. Działając na staw biodrowy, zgina udo, odwodzi je i nieznacznie obraca na zewnątrz. W działaniu na staw kolanowy zgina go i w zgiętym położeniu obraca nieco goleń do wewnątrz. Działanie mięśnia wobec małej jego grubości jest słabe. Ruch zgięcia w stawie biodrowym jest najsilniejszy.
Topografia: mięsień ten, o przekroju trójkątnym, przebiega w bruździe utworzonej z jednej strony przez mięsień czworogłowy, z drugiej zaś przez mięsień biodrowo-lędźwiowy, a następnie przez przywodziciele. W położeniu tym utrzymuje go powięź szeroka, która go dokładnie obejmuje. Mięsień krawiecki w swym przebiegu towarzyszy tętnicy udowej. W swej górnej trzeciej części biegnie on bocznie od tętnicy; tworzy tutaj ramię boczne trójkąta udowego, którego ramię przyśrodkowe jest utworzone przez przywodziciel długi, podstawa zaś przez więzadło pachwinowe. Tętnica udowa przebiega pionowo przez ten trójkąt w linii łączącej wierzchołek trójkąta skierowany ku dołowi ze środkiem jego podstawy. W środkowej trzeciej części swego przebiegu mięsień przykrywa tętnicę, wzmacniając ścianę przednią kanału przywodzicieli, przez który tętnica przebiega, następnie zaś w dolnej trzeciej przechodzi na stronę przyśrodkową tętnicy.
Unaczynienie: gałązki mięśniowe odchodzące bezpośrednio od tętnicy udowej i jej gałęzi (tętnicy okalającej udo bocznie i tętnicy zstępującej kolana). Unerwienie: nerw udowy (L2–3).
Kaletki maziowe: jedna kaletka maziowa występuje między ścięgnem mięśnia krawieckiego a ścięgnem mięśni smukłego i półścięgnistego; druga, często połączona z poprzednią, duża, stale występująca, jest położona między piszczelą i więzadłem pobocznym piszczelowym a ścięgnem mięśni smukłego i półścięgnistego.
Odmiany: mięsień ten może nie występować. Obserwowano dwa brzuśce połączone ścięgnem pośrednim. Może się dzielić na dwie części wzdłuż przebiegu lub też tylko wzdłuż górnego lub dolnego odcinka. Czasami zdarzają się nieznaczne odchylenia dotyczące jego początku i końca.

Mięsień czworogłowy uda
Położony na powierzchni przedniej uda; jest to gruby mięsień podzielony na cztery głowy. Głowa przednia, dwustawowa, jest najbardziej niezależna; stanowi ona mięsień prosty uda. Inne głowy jednostawowe – boczna, pośrednia i przyśrodkowa – zwane mięśniami: obszernym bocznym, obszernym pośrednim i obszernym przyśrodkowym, w znacznej części są ze sobą pozrastane. Wspólne ścięgno kończy się na rzepce i kości piszczelowej [3].

Czynność: mięsień czworogłowy uda jest jedynym i bardzo silnym prostownikiem stawu kolanowego; trzykrotnie przewyższa swą siłą wszystkie mięśnie zginacze tego stawu [4].
Unaczynienie: mięsień czworogłowy unaczyniony jest głównie przez tętnicę boczną okalającą udo.
Unerwienie: nerw udowy (L2–4) [3].

Na mięsień czworogłowy składają się:
Mięsień prosty uda – mięsień wrzecionowaty, gruby, położony na powierzchni przedniej uda, u góry tylko przykryty mięśniem krawieckim i w małym stopniu mięśniem napinaczem powięzi szerokiej. Brzusiec mięśnia jest wybitnie pierzasty, ma liczne krótkie włókna, dzięki czemu siła mięśnia oraz przekrój fizjologiczny są duże.

Przyczepy – ścięgnisty początek mięśnia – są rozdwojone. Odnoga przednia rozpoczyna się na kolcu biodrowym przednim dolnym, bezpośrednio nad początkiem więzadła biodrowo-udowego. Odnoga tylna odchodzi od górnego brzegu panewki i od torebki stawu biodrowego. Oba początki wzmacniają więzadło biodrowo-udowe. Ścięgno to schodzi ku dołowi na przednią powierzchnię brzuśca. Poniżej połowy uda mięsień zwęża się, po czym mniej więcej w jednej trzeciej dolnej części uda przechodzi w grube ścięgno dolne rozpoczynające się na stronie tylnej brzuśca, które przechodzi następnie we wspólne ścięgno końcowe.
Mięsień obszerny boczny – głowa boczna. To najsilniejsza część mięśnia czworogłowego. Mięsień obszerny boczny jest położony na powierzchni bocznej uda; przylega do trzonu kości udowej, jest przykryty tylko mięśniem napinaczem powięzi szerokiej i pasmem biodrowo-piszczelowym powięzi szerokiej.
Przyczepy – głowa boczna rozpoczyna się na powierzchni bocznej krętarza większego, kresie międzykrętarzowej, wardze bocznej kresy chropowatej kości udowej, przegrodzie międzymięśniowej bocznej uda. Włókna biegną łukowato w kierunku przyśrodkowym, ku dołowi oraz do przodu i przechodzą częściowo w blaszkę ścięgnistą położoną po stronie przyśrodkowej mięśnia, częściowo zaś powyżej i bocznie od rzepki we wspólne ścięgno końcowe.

Mięsień obszerny przyśrodkowy – głowa przyśrodkowa. Mięsień ten jest położony po stronie przyśrodkowej i przedniej uda, powierzchownie, tylko u swego początku jest przykryty mięśniem krawieckim. Przylega do powierzchni przyśrodkowej i przedniej kości udowej, nie przyczepia się jednak do nich. Z przodu jest przeważnie ściśle złączony z głową przednią. Brzusiec mięśnia sięga ku dołowi do wysokości podstawy rzepki, znacznie niżej niż brzusiec głowy bocznej.

Przyczepy – mięsień obszerny przyśrodkowy rozpoczyna się na wardze przyśrodkowej kresy chropowatej i na końcowych ścięgnach przywodziciela długiego i wielkiego. Włókna biegną równolegle, łukowato w kierunku bocznym, ku dołowi oraz do przodu, częściowo do przedniego ścięgna głowy pośredniej, częściowo zaś powyżej i przyśrodkowo od rzepki, do wspólnego ścięgna końcowego. Dolna część włókien przebiega prawie poprzecznie w stosunku do przyśrodkowego brzegu rzepki; przeciwdziała ona przesuwaniu się rzepki w stronę boczną.

Mięsień obszerny pośredni – głowa pośrednia. Mięsień ten spoczywa na powierzchni przedniej i bocznej kości udowej, jest przykryty od przodu mięśniem prostym uda, po obu bokach głową przyśrodkową oraz boczną, częściowo z nimi zrośnięty.

Przyczepy – mięsień rozpoczyna się na powierzchni przedniej i bocznej trzonu kości udowej, począwszy od kresy międzykrętarzowej aż do jej dolnej trzeciej części. Włókna biegną równolegle ku dołowi, od przodu przykryte cienkim, płaskim ścięgnem; powyżej rzepki przechodzą we wspólne ścięgno końcowe. Przyczepia się ono do górnego i do bocznych brzegów rzepki, od przodu rzepki przechodzi bezpośrednio w więzadło rzepki będące jej przedłużeniem i kończy się na guzowatości piszczeli. Część włókien ścięgnistych głowy przyśrodkowej i bocznej biegnie obok rzepki ku dołowi do powierzchni przedniej kłykci kości piszczelowej i wytwarza troczki przyśrodkowe i boczne [3].

Mięsień stawowy kolana – jest niedużym mięśniem rozpoczynającym się na przedniej powierzchni uda, poniżej przyczepu początkowego głowy pośredniej mięśnia czworogłowego uda, a kończy się w torebce stawu kolanowego.

Czynność – wygładza fałdy torebki stawowej podczas prostowania stawu kolanowego [4].

Grupa przyśrodkowa mięśni uda

Mięśnie grupy przyśrodkowej swymi początkowymi przyczepami pokrywają zewnętrzną powierzchnią gałęzi kości łonowej i gałęzi kości kulszowej, sięgając od przodu ku górze do grzebienia łonowego, u dołu i z tyłu po guz kulszowy. Wszystkie mięśnie tej grupy, z wyjątkiem mięśnia smukłego, są mięśniami jednostawowymi, a ich przyczepy końcowe mieszczą się wzdłuż wargi przyśrodkowej kresy chropawej kości udowej. Mięśnie przyśrodkowe są silnymi przywodzicielami uda, ponadto biorą udział w odwracaniu i nieznacznie zginają udo w stawie biodrowym [4]. Grupę przyśrodkową
stanowią:

Mięsień grzebieniowy
jest płaskim mięśniem położonym przyśrodkowo od mięśnia biodrowo-lędźwiowego. Rozpoczyna się na grzebieniu i guzku łonowym, a kończy na kresie grzebieniowej kości udowej, poniżej krętarza mniejszego.

Czynność: przywodzi, odwraca i nieznacznie zgina udo w stawie biodrowym [4].
Topografia: mięsień grzebieniowy wraz z mięśniem biodrowo-lędźwiowym wytwarzają dół, który stanowi dno trójkąta udowego; wierzchołek dołu jest skierowany do krętarza mniejszego. Brzusiec mięśnia grzebieniowego leży między mięśniem biodrowo-lędźwiowym a przywodzicielem długim; spoczywa on na zasłaniaczu zewnętrznym oraz przywodzicielu krótkim i częściowo jest przykryty mięśniem krawieckim. W stosunku do stawu biodrowego znajduje się on przyśrodkowo i poniżej niego.
Unaczynienie: tętnica przyśrodkowa okalająca udo i tętnice sromowe zewnętrzne od tętnicy udowej oraz tętnica zasłonowa od tętnicy biodrowej wewnętrznej.
Unerwienie: gałąź przednia nerwu zasłonowego i nerw udowy (L2–3); pierwsza często nie występuje, wtedy mięsień jest unerwiony tylko przez nerw udowy.
Kaletka maziowa: występuje bardzo często między mięśniem grzebieniowym a biodrowo-lędźwiowym, tuż poniżej krętarza mniejszego.
Odmiany: mięsień grzebieniowy może czasami nie występować; bardzo rzadko składa się z dwóch warstw. Czasami występują dodatkowe wiązki wzmacniające, rozpoczynające się w najbliższym otoczeniu mięśnia. Znane jest dodatkowe pasmo, które krzyżuje tętnicę udową od tyłu, a przykrywa tętnicę głęboką uda [3].

Mięsień smukły
Jest najdłuższym i jedynym dwustawowym mięśniem tej grupy. Rozpoczyna się na gałęzi dolnej kości łonowej i przyległej części gałęzi kości kulszowej. Jego włókna biegną równolegle ku dołowi i w trzeciej dolnej części uda przechodzą w długie, cienkie ścięgno, które owija się razem z mięśniem krawieckim od tyłu dookoła nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej i kończy poniżej kłykcia przyśrodkowego kości piszczelowej w tzw. gęsiej stopce. Trzy mięśnie kończą się tu swymi spłaszczonymi ścięgnami, zachodząc wachlarzowato na siebie, wytwarzają tzw. gęsią stopkę. Oprócz mięśnia krawieckiego z grupy mięśni przednich uda i mięśnia smukłego będącego przedstawicielem grupy przyśrodkowej w skład „gęsiej stopki” wchodzi jeszcze mięsień półścięgnisty należący do grupy mięśni tylnych uda.

Czynność: mięsień smukły jest mięśniem dwustawowym. Na staw biodrowy działa tak jak wszystkie mięśnie tej grupy, tzn. przywodzi, odwraca i nieznacznie zgina udo. W działaniu na staw kolanowy jest zginaczem tego stawu i równocześnie słabo nawraca podudzie [4].
Topografia: mięsień smukły, położony powierzchownie, jest przykryty powięzią szeroką i skórą, a tylko w dolnej części zachodzi na niego mięsień krawiecki. Żyła odpiszczelowa, biegnąca na powięzi szerokiej, krzyżuje go od tyłu do przodu i od dołu ku górze. Powierzchnia wewnętrzna mięśnia spoczywa na wszystkich trzech przywodzicielach i na więzadle pobocznym piszczelowym.
Unaczynienie: tętnice sromowe zewnętrzne i tętnica przyśrodkowa okalająca udo od tętnicy udowej oraz tętnica zasłonowa od tętnicy biodrowej wewnętrznej.
Unerwienie: gałąź przednia nerwu zasłonowego (L2–4).
Odmiany: zmienność wielkości i przyczepów mięśnia nie ma większego znaczenia. Poszczególne wiązki mogą się kończyć w powięzi szerokiej i w powięzi goleni [3].

Mięsień przywodziciel długi
Ma kształt wydłużonego trójkąta. Rozpoczyna się na gałęzi górnej kości łonowej, obok spojenia łonowego, a kończy się na środkowej trzeciej części wargi przyśrodkowej kresy chropawej kości udowej.

Czynność: silnie przywodzi, słabiej odwraca i zgina udo [4].
Topografia: mięsień jest położony między mięśniem grzebieniowym a mięśniem smukłym. Ścięgno końcowe jest przykryte mięśniem krawieckim; poza tym mięsień leży powierzchownie pod powięzią szeroką i pod skórą uda. U samej góry ścięgno początkowe krzyżuje u mężczyzny powrózek nasienny, który na nim spoczywa i jest tu wyczuwalny. U dołu powierzchnię przednią mięśnia krzyżują naczynia udowe. Powierzchnia tylna spoczywa na przywodzicielach krótkim i wielkim.
Unaczynienie: tętnica głęboka uda i tętnice sromowe zewnętrzne od tętnicy udowej, tętnica zasłonowa od tętnicy biodrowej wewnętrznej.
Unerwienie: gałąź przednia nerwu zasłonowego (L2–3).
Odmiany: przywodziciel długi może się składać z dwóch części podzielonych naczyniami krwionośnymi. Znane są przypadki, w których mięsień ten sięgał aż do kolana [3].

Mięsień przywodziciel krótki
Rozpoczyna się na przedniej powierzchni gałęzi dolnej kości łonowej i kończy się na trzeciej górnej części wargi przyśrodkowej kresy chropawej kości udowej.

Czynność: silnie przywodzi, choć słabiej od poprzedniego odwraca i zgina udo. Wspólnie z mięśniem przywodzicielem długim i mięśniem grzebieniowym umożliwia wykonanie ruchu zakładania nogi na nogę w pozycji siedzącej [4].
Topografia: przywodziciel krótki jest przykryty mięśniem grzebieniowym i przywodzicielem długim. Spoczywa on na przywodzicielu wielkim; u góry graniczy z mięśniem zasłaniaczem zewnętrznym. Powierzchnię przednią mięśnia krzyżuje gałąź powierzchowna tętnicy okalającej udo przyśrodkowe. Ścięgno końcowe jest płaskie, zrośnięte z sąsiednimi. Zazwyczaj zawiera ono łukowaty otwór dla przejścia tętnicy przeszywającej pierwszej, która przez te wrota biegnie wzdłuż granicy między przywodzicielem wielkim a najmniejszym. Cechą charakterystyczną przywodziciela krótkiego w odróżnieniu od innych przywodzicieli jest to, że jego brzusiec jest położony w rozwidleniu nerwu zasłonowego; gałąź przednia tego nerwu biegnie skośnie na jego powierzchni przedniej, gałąź tylna – na powierzchni tylnej.
Unaczynienie: tętnica zasłonowa i tętnice przeszywające.
Unerwienie: gałąź przednia nerwu zasłonowego (L2–4).
Odmiany: tętnica przeszywająca pierwsza, która zwykle przebija ścięgno końcowe mięśnia, czasami może dzielić go na dwie części [3].

Mięsień przywodziciel wielki
Jest najgłębiej położonym i największym z wszystkich mięśni grupy przyśrodkowej. Rozpoczyna się na przedniej powierzchni gałęzi dolnej kości łonowej, na gałęzi kości kulszowej i na przyległej części guza kulszowego. Przyczep końcowy składa się z dwóch części. Włókna mięśnia rozpoczynające się na gałęzi dolnej kości łonowej i na gałęzi kości kulszowej kończą się wzdłuż wargi przyśrodkowej kresy chropawej kości udowej. Wszystkie włókna mięśniowe odchodzące swym przyczepem początkowym od guza kulszowego biegną w dół, przechodząc w samodzielny brzusiec zakończony silnym obłym ścięgnem, które przyczepia się do nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej. Między przyczepami końcowymi obu części mięśnia znajduje się kanał przywodzicieli.

Czynność: mięsień ten jest najsilniejszym przywodzicielem uda. Poza tym część mięśnia kończąca się na kresie chropawej tak jak wszystkie mięśnie tej grupy odwraca i zgina udo, natomiast część kończąca się na nadkłykciu przyśrodkowym uda nawraca i silnie prostuje udo w stawie biodrowym [4].
Topografia: Powierzchnia przednia mięśnia jest przykryta przywodzicielami krótkimi i długimi oraz mięśniem krawieckim; wytwarza ona ścianę przyśrodkową kanału przywodzicieli. Powierzchnia tylna graniczy z grupą mięśni tylnych uda. Gruby pień nerwu kulszowego biegnie bezpośrednio na powierzchni tylnej mięśnia przywodziciela wielkiego, przykryty tylną grupą mięśni. Tylko u góry na dolnym brzegu mięśnia pośladkowego wielkiego znajduje się on na nieznacznej przestrzeni (1–2 cm), często zupełnie powierzchownie pod powięzią szeroką. W razie zapalenia nerwu miejsce to jest szczególnie bolesne. Między ścięgnem przywodziciela a kością udową znajduje się duża szczelina: jest to dolny otwór kanału przywodzicieli, przez który naczynia udowe przechodzą na tylną stronę kończyny do dołu podkolanowego. W ścięgnie końcowym, w którym mięsień przyczepia się do kresy chropowatej, widać powyżej tego rozworu kilka mniejszych otworów, przez które przebiegają naczynia krwionośne (tętnice przeszywające) z przedniej strony uda na tylną. Cała tylna strona uda otrzymuje więc naczynia ze strony przedniej.
Unaczynienie: tętnica zasłonowa i tętnice przeszywające.
Unerwienie: część mięśnia przyczepia się do kresy chropowatej (również przywodziciel mniejszy), jest unerwiona przez gałąź tylną nerwu zasłonowego (L3–4), część dochodząca do nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej – przez nerw piszczelowy (gałąź końcowa nerwu kulszowego L4–5).
Odmiany: część górna mięśnia może stanowić zupełnie odrębną jednostkę lub też może zlewać się z pozostałą częścią w jedną niepodzielną całość. Również część mięśnia biegnąca od guza kulszowego do nadkłykcia przyśrodkowego może się w całości lub częściowo oddzielić od pozostałych części mięśnia. Ten samodzielny pęczek mięśniowy występuje u większości małp. Przywodziciel wielki w większym lub mniejszym stopniu może się łączyć z przywodzicielem krótkim, rzadko kiedy również z mięśniem półbłoniastym [3].

Grupa tylna mięśni uda

Do tej grupy należą trzy mięśnie: półścięgnisty i półbłoniasty, położone przyśrodkowo, oraz mięsień dwugłowy uda, biegnący bocznie. Z wyjątkiem głowy krótkiej mięśnia dwugłowego uda wszystkie rozpoczynają się na guzie kulszowym i są mięśniami dwustawowymi, które prostują staw biodrowy, a zginają goleń w stawie kolanowym [4].
Grupę tylną stanowią:

Mięsień półścięgnisty – położony najbardziej przyśrodkowo w tylnej okolicy uda, rozpoczyna się na guzie kulszowym, biegnie w dół, gdzie w połowie długości uda przechodzi w obłe ścięgno końcowe. Przyczep końcowy znajduje się poniżej kłykcia przyśrodkowego piszczeli w tzw. gęsiej stopce.
Czynność: jest on prostownikiem i słabym przywodzicielem uda w stawie biodrowym. W stawie kolanowym uczestniczy w zginaniu i nawracaniu goleni [4].
Topografia: mięsień półścięgnisty leży powierzchownie, u góry przykryty tylko mięśniem pośladkowym wielkim; bocznie graniczy on z głową długą mięśnia dwugłowego, przyśrodkowo i do przodu – z przywodzicielem wielkim i mięśniem półbłoniastym. Przy zgiętym kolanie ścięgno mięśnia jest widoczne i wyczuwalne przez skórę w przyśrodkowym ograniczeniu dołu podkolanowego. Poniżej mięśnia pośladkowego wielkiego brzusiec mięśnia zawiera smugę ścięgnistą przebiegającą w kierunku włókien mięśnia pośladkowego wielkiego.
Unaczynienie: tętnice przeszywające od tętnicy głębokiej uda.
Unerwienie: nerw piszczelowy (L4–5, S1–2).
Kaletki maziowe: jedna kaletka, niestała, leży między ścięgnami początkowymi mięśnia dwugłowego i mięśnia półścięgnistego z jednej strony a ścięgnem mięśnia półbłoniastego z drugiej.
Odmiany: mięsień może samodzielnie rozpoczynać się na guzie kulszowym. Smuga ścięgnista może być niecałkowita lub podwójna. Często występują pęczki nadliczbowe, rozpoczynające się w sąsiedztwie mięśnia [3].

Mięsień półbłoniasty
Rozpoczyna się długim, płaskim ścięgnem na guzie kulszowym. Ścięgno to sięga zazwyczaj aż do połowy długości mięśnia, po czym przechodzi stopniowo w szeroki brzusiec, który ogranicza od strony górnej i przyśrodkowej dół podkolanowy. Ścięgno końcowe, kierując się ku dołowi, przechodzi do tyłu od nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej i na wysokości kłykcia przyśrodkowego piszczeli dzieli się na trzy odnogi. Jedna odnoga kończy się na powierzchni kłykcia przyśrodkowego piszczeli, druga przechodzi w więzadło podkolanowe skośne, trzecia kieruje się ku dołowi i wnika do powięzi goleni.

Czynność: działanie mięśnia półbłoniastego jest podobne do mięśnia półścięgnistego, znacznie silniejsze. Jest silnym prostownikiem i przywodzicielem stawu biodrowego, w stawie kolanowym zgina i nawraca [4].
Topografia: powierzchnia tylna, czyli zewnętrzna, mięśnia jest przykryta od góry ku dołowi mięśniem pośladkowym wielkim, mięśniem półścięgnistym i powięzią szeroką. Powierzchnia przednia, czyli wewnętrzna, pokrywa u góry mięsień czworoboczny uda, poniżej – przywodziciel wielki. Brzeg boczny mięśnia częściowo biegnie wzdłuż mięśnia dwugłowego, ku dołowi odchodzi od niego w kierunku przyśrodkowym i jak już wspominano, ogranicza dół podkolanowy od góry i od strony przyśrodkowej.
Unaczynienie: tętnice przeszywające od tętnicy głębokiej uda i gałęzie tętnicy podkolanowej.
Unerwienie: gałąź nerwu piszczelowego (L4–5, S1).
Kaletki maziowe: kaletka maziowa mięśnia półbłoniastego jest duża, stale występująca, podwójna; jedna jej część jest położona między ścięgnem końcowym mięśnia półbłoniastego a głową przyśrodkową mięśnia brzuchatego łydki, przylega do torebki stawu kolanowego, z którego jamą może się łączyć, druga leży między ścięgnem mięśnia półbłoniastego a kłykciem przyśrodkowym kości piszczelowej.
Odmiany: znane są przypadki zarówno zupełnego braku, jak i podwójnego występowania mięśnia. Czasami łączy się on w większym lub mniejszym stopniu z mięśniem półścięgnistym. Stosunek brzuśca do ścięgna bywa bardzo różny. Mięsień może się składać prawie wyłącznie z włókien mięśniowych, jak również może występować w postaci pasma ścięgnistego. Początek mięśnia może zachodzić na więzadło krzyżowo-guzowate. Bardzo rzadko odnoga środkowa ścięgna końcowego przedłuża się w pasmo mięśniowe, które kończy się na powierzchni goleni [3].

Mięsień dwugłowy uda
Jest mięśniem długim, położonym po stronie bocznej, na tylnej powierzchni uda. W przyczepie początkowym mięśnia wyróżnia się głowę długą i krótką. Głowa długa rozpoczyna się na guzie kulszowym, głowa krótka – na środkowej trzeciej części wargi bocznej kresy chropawej. Biegnąc ku dołowi, obie głowy łączą się i tworzą górną i boczną granicę dołu podkolanowego. Silne ścięgno końcowe jest umocowane na głowie strzałki.

Czynność: na staw biodrowy działa tylko głowa długa mięśnia dwugłowego. Jest on prostownikiem tego stawu, poza tym przywodzi i słabo odwraca udo. W działaniu na staw kolanowy obie głowy przejawiają wspólną funkcję, tj. silnie zginają i odwracają goleń [4].
Topografia: mięsień jest przykryty u góry mięśniem pośladkowym wielkim, poniżej leży on powierzchownie pod powięzią szeroką i skórą. Powierzchnia wewnętrzna mięśnia przykrywa przywodziciel wielki. Między nimi a głową długą mięśnia przebiega nerw kulszowy. Brzeg przyśrodkowy mięśnia w części górnej styka się z mięśniem półścięgnistym, w dowolnej trzeciej części oddziela się od niego, tworząc granicę górną i boczną dołu podkolanowego. W tej dolnej części mięśnia, wzdłuż jego brzegu przyśrodkowego, biegnie nerw strzałkowy wspólny, gałąź końcowa nerwu kulszowego. Ścięgno końcowe mięśnia dwugłowego jest wyraźnie wyczuwalne przez skórę.
Unaczynienie: tętnica okalająca udo przyśrodkowa, tętnice przeszywające i gałązki tętnicy podkolanowej.
Unerwienie: głowa długa jest unerwiona przez nerw piszczelowy (L5, S1–2) stanowiący część przednią nerwu kulszowego, głowa krótka – przez nerw strzałkowy wspólny (L4–5, S1), będący częścią tylną tego nerwu.
Kaletki maziowe: kaletka górna mięśnia dwugłowego uda jest położona między ścięgnami początkowymi trzech tylnych mięśni uda. Druga kaletka występuje rzadko; leży ona między ścięgnem mięśnia dwugłowego a głową boczną mięśnia brzuchatego i mięśniem podeszwowym. Trzecia kaletka podścięgnowa dolna mięśnia dwugłowego uda występuje prawie stale na głowie strzałki między ścięgnem mięśnia dwugłowego uda a więzadłem pobocznym strzałkowym.
Odmiany: głowa krótka może nie występować. Obie głowy mogą być niezależne od siebie i przyczepiać się samodzielnymi ścięgnami do głowy strzałki. Obie głowy mogą mieć nadliczbowe paliczki, które rozpoczynają się w różnych miejscach okolicy przyczepów początkowych [3].

Trening mięśni uda z wykorzystaniem zestawu Biodex System 4 Pro

Aktywność ruchowa pod każdą postacią w mniejszym lub większym stopniu przyczynia się do kształtowania odpowiednich parametrów mięśniowych. Systematyczny trening zarówno na świeżym powietrzu, jak i na sali gimnastycznej w perspektywie czasu przyczynia się do zwiększania funkcjonalności określonych grup mięśniowych.
Odpowiednie treningi można również wykonywać przy użyciu specjalistycznego sprzętu. Takim przykładem może być zestaw Biodex System 4 Pro. Dzięki temu zaawansowanemu urządzeniu można w bezpiecznych warunkach wykonać różnorodne treningi, m.in.:

Trening izometryczny – polega na silnym napięciu wyizolowanych grup mięśniowych bez skracania ich długości. Przy tego rodzaju aktywności fizycznej należy pamiętać, aby nie napinać mięśni gwałtownie, gdyż w perspektywie czasu może to doprowadzić do ich szybkiego uszkodzenia. Odpowiednie ćwiczenia o charakterze izometrycznym trzeba wykonywać precyzyjnie i bez pośpiechu. W tego rodzaju aktywności systematyka odgrywa kluczową rolę.

Najczęstsze błędy podczas wykonywania treningu izometrycznego to m.in.:

wstrzymywanie oddechu,
nierównomierne napięcie mięśnia podczas wykonywania ćwiczenia,
niewłaściwa technika.

Trening izotoniczny – polega na rytmicznym wydłużaniu i kurczeniu się określonych partii mięśniowych. Podczas omawianej aktywności ruchowej mięśnie muszą być cały czas napięte. Trening izotoniczny może oddziaływać jednocześnie na wiele grup mięśniowych.

Systematycznie wykonywane omawiane ćwiczenia w perspektywie czasu zwiększają:

masę mięśniową,
siłę mięśniową,
wytrzymałość mięśniową.

Trening izokinetyczny – wykonywany jest przeważnie na specjalnych urządzeniach. Podczas omawianej aktywności fizycznej określone partie mięśniowe działają z kontrolowaną stałą prędkością i dawkowanym indywidualnie obciążeniem. Podczas tego rodzaju treningu można precyzyjnie dostosować obciążenia dla danego pacjenta, dzięki czemu unika się zbędnych urazów.

Korzyści płynące z treningu izokinetycznego to m.in.:

zwiększanie elastyczności mięśni,
kontrolowany rozwój mięśni,
poprawa poszczególnych parametrów mięśniowych.

Przed rozpoczęciem właściwego treningu izokinetycznego mięśni uda na urządzeniu Biodex System 4 Pro należy wykonać badanie oceniające m.in.:

siłę mięśniową,
wytrzymałość mięśniową.

Po przeprowadzonym skrupulatnym badaniu fizjoterapeuta w pierwszej kolejności omawia wyniki z pacjentem (zdj. 7A –B), a następnie ustala dla niego wstępny trening mięśni uda.
Przed rozpoczęciem ćwiczeń na omawianym urządzeniu każdorazowo trzeba wykonać rozgrzewkę zawierającą m.in.:

aktywność ruchową na rowerze stacjonarnym (zdj. 8),
aktywność ruchową na bieżni (zdj. 9),
aktywność ruchową na schodach ruchomych (zdj. 10),
ćwiczenia rozciągające (zdj. 11 A–B, 12).

Głównymi celami rozgrzewki są m.in.:

pobudzenie mięśni uda,
uelastycznienie wyizolowanych grup mięśniowych,
poprawa sprężystości mięśniowej,
zwiększenie wydolności oddechowej,
uelastycznienie poszczególnych struktur stawowych, np. więzadła,
wdrożenie organizmu do aktywności fizycznej.

Właściwa rozgrzewka przed treningiem na Biodexie przeważnie powinna trwać ok. 15 min.
Przed rozpoczęciem treningu izokinetycznego fizjoterapeuta przypina pacjenta odpowiednimi pasami do fotela, na którym pacjent wygodnie siada. Po przyjęciu właściwej pozycji wyjściowej terapeuta ustala odpowiednie, indywidualnie dobrane parametry oraz tryb pracy urządzenia. Bezpośrednio przed rozpoczęciem ćwiczeń pacjent zostaje dokładnie poinstruowany, jak prawidłowo i efektywnie wykonywać ćwiczenia na omawianym urządzeniu (zdj. 13A–C).

Wstępny trening mięśni uda na urządzeniu Biodex System 4 Pro

Główne cele:

wstępne pobudzenie mięśni uda,
stopniowe uelastycznienie mięśni uda,
stopniowa adaptacja struktur wewnątrzstawowych,
zwiększanie wydolności organizmu,
działanie edukacyjne (związane z właściwym wykonywaniem określonych ruchów).

Opisywany trening wykonujemy 10 razy od poniedziałku do piątku (czas trwania: dwa tygodnie).

Właściwy trening mięśni uda na urządzeniu Biodex System 4 Pro

Główne cele:

odpowiednie zwiększenie siły wyizolowanych grup mięśniowych,
odpowiednie zwiększenie wytrzymałości wyizolowanych grup mięśniowych,
właściwa współpraca stawowo-mięśniowa okolicy uda,
właściwe aktywowanie osłabionych struktur mięśniowych.

Opisywany trening wykonuje się 10 razy co drugi dzień (poniedziałek, środa, piątek) z wyjątkiem soboty i niedzieli (czas trwania: ponad trzy tygodnie).

Zarówno po treningu wstępnym, jak i po treningu właściwym trzeba stopniowo wyciszać organizm. Należy wówczas wykonać kilka prostych ćwiczeń, np. ogólnousprawniających kończyn dolnych, a także zastosować delikatne ćwiczenia rozciągające zwłaszcza mięśnie kończyny dolnej. Wskazane jest również zastosowanie masażu mięśni uda. Czas omawianego postępowania powinien się wahać przeważnie od 5 do 10 min. Zalecane jest również po tego rodzaju treningu wzięcie chłodnego prysznica.

Tabela 1. Wstępny trening mięśni uda na urządzeniu Biodex System 4 Pro

Szybkość (wyprost kolana)	Szybkość (zgięcie kolana)	Liczba serii	Liczba powtórzeń (w serii)	Przerwa pomiędzy seriami (w sekundach)
300	300	5	30	15
300	270	5	30	20
270	300	5	30	20
270	270	4	30	20
270	240	4	30	25
240	270	4	30	25
240	240	3	25	25
240	210	3	25	30
210	240	3	25	30
210	210	3	20	30

Tabela 2. Właściwy trening mięśni uda na urządzeniu Biodex System 4 Pro

Szybkość (wyprost kolana)	Szybkość (zgięcie kolana)	Liczba serii	Liczba powtórzeń (w serii)	Przerwa pomiędzy seriami (w sekundach)
180	180	5	40	20
150	150	5	40	20
120	120	5	40	20
90	90	4	30	20
90	75	4	30	25
75	90	4	30	25
75	75	3	25	25
60	60	3	25	30
45	45	2	20	30
30	30	2	20	30

Trzeba pamiętać, że aby właściwie wzmocnić mięśnie uda, należy dokonać idealnego połączenia różnego rodzaju ćwiczeń o charakterze ogólnousprawniającym z zestawem Biodex System 4 Pro.

Ćwiczenia jako forma uzupełniająca trening izokinetyczny na urządzeniu Biodex System 4 Pro

Główne cele ćwiczeń to m.in.:

przywrócenie prawidłowego stereotypu ruchowego,
właściwe równomierne obciążanie kończyn,
zwiększanie zakresu ruchu (zwłaszcza stawu biodrowego i kolanowego),
poprawa czucia głębokiego,
wprowadzanie specjalistycznego treningu (dotyczy sportowców uprawiających określone dyscypliny).

Przed ćwiczeniami wskazane jest zastosowanie zabiegów z zakresu fizykoterapii, takich jak:

sollux czerwony (czas 15 min; zdj. 14 A, 14B),
ultradźwięki (czas 7 min),
deltathermia (czas 20 min; zdj. 15 A, 15B).

Ćwiczenia:

ćwiczenia ogólnousprawniające (zdj. 16A–17B),
ćwiczenia przyrządowe (zdj. 18 A, 18B),
ćwiczenia z elastycznym oporem,
ćwiczenia na niestabilnym podłożu (zdj. 19 A, 19B),
indywidualna praca z pacjentem (zdj. 20A–25).

19A-B. Ćwiczenia na niestabilnym podłożu

21A-B. Ćwiczenia na niestabilnym podłożu

Formą wspomagającą powyższe ćwiczenia może być:

kinesiotaping,
masaż rozluźniający (zdj. 26),
masaż bańką chińską (zdj. 27),
krioterapia (zdj. 28A–28C).

Powyższa propozycja kompleksowego treningu mięśni uda jest przykładowym modelem terapeutycznym. Należy mieć na uwadze, iż aby jakikolwiek trening był bezpieczny, musi być on przede wszystkim indywidualnie dostosowany do określonego pacjenta. W przypadku treningu izokinetycznego proces terapeutyczny musi być nieustannie kontrolowany i na bieżąco monitowany.
Właściwe postępowanie profilaktyczne w utrzymaniu właściwej siły i wytrzymałości mięśniowej odgrywa bardzo ważną rolę.

Aby uniknąć na przyszłość dysproporcji w zakresie właściwej funkcjonalności mięśniowej, należy przede wszystkim:

odpowiednio rozgrzewać mięśnie (kończyny dolnej) przed aktywnością sportową,
systematycznie wykonywać ćwiczenia ogólnousprawniające, zwłaszcza kończyn dolnych,
właściwie rozciągać mięśnie uda,
odpowiednio uelastyczniać mięśnie uda,
utrzymać odpowiednią równowagę mięśniową kończyn dolnych,
zapewnić właściwe nawodnienie organizmu.

Podsumowanie

Różnorodna aktywność fizyczna w życiu człowieka odgrywa bardzo ważną rolę. Mięśnie, zwłaszcza kończyn dolnych, pełnią kluczowe funkcje. Aby zapewnić właściwą siłę i wytrzymałość mięśniową, należy stosować różnorodne treningi. Mogą się one odbywać zarówno na sali gimnastycznej, jak i podczas fizjoterapii z zastosowaniem specjalistycznego sprzętu, jakim jest z pewnością zestaw Biodex System 4 Pro. Odpowiednio dobrane treningi w dużym stopniu są w stanie wzmocnić mięśnie, a co za tym idzie – poprawić ich właściwą ruchomość. Aby swobodne i przede wszystkim bezproblemowo wykonywać czynności codzienne, trzeba systematycznie wykonywać ćwiczenia. Zapewniają one każdemu człowiekowi komfort psychiczny, który jest bardzo ważny dla określonych czynności ruchowych.

Piśmiennictwo

History of the Chartered Society of Physiotherapy. Chartered Society of Physiotherapy.
Europejska Deklaracja Standardów w Fizjoterapii – Agencja Zapewniania Jakości w Szkolnictwie Wyższym.
Bochenek A., Reicher M. Anatomia człowieka. T. 5. PZWL. Warszawa 1989.
Ignasiak Z., Janusz A., Jarosińska A. Anatomia człowieka. T. 1. AWF. Wrocław 2002.