Anatomia w praktyce Atlas, program komputerowy czy sekcje zwłok?

Nowe badania przeprowadzone na Michigan State University wskazują na lepsze wyniki nauki bazującej na anatomii sekcyjnej w porównaniu z nauką z programów komputerowych. Profesor psychologii Cary Roseth z tego uniwersytetu stwierdził, że wyniki przeprowadzonych przez niego badań wyraźnie wskazują na potrzebę kontynuowania po ukończeniu studiów dalszej nauki anatomii w oparciu o preparaty anatomiczne. W USA nauczanie anatomii w większym lub mniejszym stopniu w dalszym ciągu bazuje na preparatach, jednak część szkół już zaczyna zastępować je technologiami cyfrowymi. W środowiskach akademickich zaczęto się zastanawiać, czy całkowicie nie zrezygnować z preparatów. W niektórych uczelniach w Australii i Wielkiej Brytanii już to zrobiono.

Badania publikowane w Anatomical Sciences Education są jedynymi bezpośrednio porównującymi efekty nauczania anatomii na preparatach z efektami metod dydaktycznych bazujących na programach i symulacjach komputerowych. Przez jeden semestr badano grupę 233 studentów anatomii – jedna grupa studentów uczyła się i była testowana na preparatach. Inna uczyła się z użyciem multimedialnych systemów nauczania, ale również ich wiedza sprawdzana była w konfrontacji z preparatami ze zwłok. Testowano studentów pod kątem rozpoznawania części ciała oraz z opisu ich funkcji. Okazało się, że:

• studenci, którzy uczyli się anatomii sekcyjnej, w rozpoznawaniu struktur przeciętnie mieli wyniki o 16% wyższe niż ci, który uczyli się za pomocą multimediów,
• studenci, którzy uczyli się na preparatach, mieli z opisu funkcji struktur wyniki o ok. 11% wyższe (co było zaskakujące, biorąc pod uwagę, że multimedia mogą przedstawić funkcje, jakie nie są możliwe do przedstawienia na martwych preparatach).

Cary Roseth stwierdził jednoznacznie, że wyniki wskazują, że technologia multimedialna może wspierać proces nauczania, jednak nie jest prawdopodobne, by całkowicie zastąpiła naukę na preparatach ze zwłok. Wskazał również, jak właściwie zrównoważyć dydaktyczne zastosowanie technologii cyfrowych z praktycznymi zajęciami sekcyjnymi.

Kontrowersje i pytania piętrzą się oczywiście cały czas. Wiadomo, że wraz ze wzrostem wydajności komputerów w połączeniu z niskimi kosztami tej metody dydaktycznej szala sukcesu będzie przechylać się w stronę symulacji komputerowych.

Nowoczesna anatomia sekcyjna

Tradycyjne podejście w trakcie nauczania anatomii polega na tym, by dzielić ciało na obszary dotyczące danych części ciała. Studenci uczą się wszystkich struktur, ich funkcji, unerwienia itd. Książki i symulacje komputerowe ilustrują sekcje wykonywane przez ludzi, którzy sami uczyli się anatomii z podręczników, które z kolei były ilustracjami obserwacji z anatomii sekcyjnej. Dzieje się tak, ponieważ od zawsze tak właśnie robiono. W trakcie procesu dysekcji ciała dla celów dydaktycznych wiele interesujących tkanek jest wycinanych. Brzegi tkanek są przycinane i modyfikowane, a kawałki, którymi nikt się nie interesuje, zostają pominięte. W większości przypadków większość uwagi poświęca się wyizolowanym okolicom ciała i rzadko postrzega się je jako całość. Jest to podstawowa anatomia, jakiej fizjoterapeuta musi się nauczyć, więc nie dziwi fakt, że zrozumienie ciała i jego funkcji jako jednej całości jest na dalszym planie i w konsekwencji stwarza problemy.

Autor artykułu postawił sobie za cel, aby zmienić ten stan rzeczy. Jako praktykujący od prawie 30 lat terapeuta manualny zdecydował się zacząć nauczanie innych terapeutów technik sekcyjnych, takich, które tworzą bardziej zintegrowane zrozumienie tego, w jaki sposób ciało jest zbudowane. Program nauczania został specjalnie dedykowany terapeutom manualnym po to, by dać im jak najdokładniejsze odniesienie do tego, co dzieje się w ciele w trakcie ich pracy z pacjentem. Autor wraz z Gilem Hedleyem rozpoczął współpracę z angielskimi i szkockimi uniwersytetami, która w efekcie przerodziła się w powstanie programu Functional Fascia i strony internetowej functionalfascia.com.

W trakcie prowadzanych zajęć sekcyjnych studenci zachęcani są do eksploracji, a nie ślepego podążania ustalonymi wcześniej przez podręczniki ścieżkami. W czasie kursu nie preparuje się wyizolowanych mięśni od przyczepu do przyczepu, raczej zachęca się kursantów, by starali się wyczuwać wzdłuż przebiegu struktury, gdzie ona się kończy, a gdzie zaczyna w dłuższych ciągach tkankowych taśm.

Na zajęciach Functional Fascia mocno podkreślana jest rola powięzi powierzchownej. Autor uważa, że jest to interfejs, przez który można poczuć to, co dzieje się wewnątrz ciała. Czuje się mięśnie i inne tkanki poprzez cienką warstwę tkanki tłuszczowej, która sama również zawiera utrzymującą ją w miejscu mocną sieć włókien kolagenowych. Jeśli ustali się dokładnie, jak powinno się ją odczuwać, oraz jaka jest jej grubość w poszczególnych miejscach, tym lepiej zrozumie się, co dzieje się w głębiej położonych miejscach. O wymiernych korzyściach z kursu dla własnej praktyki zaświadczają sami fizjoterapeuci i osteopaci, którzy mieli możliwość uczestniczyć w takich zajęciach.

Zdj. 1. Obręcz barkowa

Zdj. 2. Struktury karku

Preparaty utrwalane

Przez wiele lat klasy sekcyjne miały do dyspozycji dwa typy preparatów – balsamowane i świeże.

W pomieszczeniach sekcyjnych i szkoleniach anatomicznych z użyciem zwłok preparaty są zazwyczaj balsamowane. Podczas tego procesu roztwory chemiczne rozprowadzone są w ciele w celu zabezpieczenia przed procesem gnicia, scalenia ciała i zabicia bakterii mogących doprowadzić do gnicia tkanek. Skutecznie sterylizuje się wszystkie części wykorzystywane do nauki, które w trakcie tego procesu mogą być swobodnie badane i przechowywane przez długi czas, bez pogorszenia się kondycji tkanek, co jest niewątpliwą zaletą.

To tradycyjne podejście ma również wady. Często używane są znaczne ilości formaldehydu, co skutkuje sztywnością ciała. Stawy mają wówczas tendencję do znacznego ograniczenia ruchomości, skóra i mięśnie są w niektórych przypadkach całkiem zbite. Nadmiar użytych środków utrwalających może powodować „skórzastość” zwłok, których podobieństwo do ciała dotykanego przez terapeutów jest znikoma.

Od zawsze istniały obawy o bezpieczeństwo użycia formaldehydu i formaliny dla osób pracujących przy preparatach anatomicznych. Jednak nawet przy silniejszych stężeniach używanych w tradycyjnych technikach ilość szkodliwych chemikaliów pozostałych po zakończeniu procesu utrw...