Rola mięśnia poprzecznego brzucha w treningu stabilizacji na podstawie aktualnej ewidencji naukowej

WPROWADZENIE

W praktyce stosuje się bardzo różne zestawy, począwszy od treningu globalnego, a skończywszy na selektywnym ćwiczeniu poszczególnych mięśni. Ma to zaowocować zlikwidowaniem bólu oraz zmniejszeniem nawrotów dolegliwości. W niniejszym artykule omówiono aktualne doniesienia naukowe na temat mięśnia poprzecznego brzucha (transversus abdominis – TrA), które mogą pomóc klinicystom w podejmowaniu decyzji dotyczących sposobu ewentualnego treningu tego mięśnia.

Mięśnie lokalne [2, 3, 4] tworzą pierwszy wewnętrzny cylinder, który daje stabilność kręgosłupa poprzez tzw. napięcie wyprzedzające (feedforward). Napięcie to powinno pojawić się zanim zostanie wykonamy ruch, żeby zabezpieczyć poszczególne segmenty kręgosłupa przed nieprawidłową translacją. Ten cylinder, potocznie nazywany lokalnym, jest utworzony przez przeponę, mięsień poprzeczny brzucha, tylne włókna mięśnia lędźwiowego, włókna głębokie mięśnia wielodzielnego i krótkie mięśnie dna miednicy (rys. 1).

Funkcjonalnie struktury te stanowią jedność, ale istnieją pomiędzy nimi znaczne różnice zarówno anatomiczne, jak i zadaniowe [2, 3, 4]: muszą utrzymać stabilność, jednocześnie pozwolić na ruch w jednym segmencie, a zarazem w całym odcinku, nie powodować zaburzeń w oddychaniu i we wszystkich czynnościach, jakie są wykonywane, łącznie z fizjologicznymi. Jako przykład mogą posłużyć mięśnie, które są łatwo dostępne w badaniu palpacyjnym ze względu na ich anatomiczną lokalizację – poprzeczny brzucha i wielodzielny. Poprzeczny brzucha ma zupełnie inne „zakotwiczenie” (głównie powięziowe), dlatego też zapewnia lepszą stabilizację poprzez napięcie powięzi. Natomiast mięsień wielodzielny leży po przeciwnej stronie kręgosłupa i przyczepia się bezpośrednio do kręgów i kości krzyżowej, przez co lepiej kontroluje translację segmentalną na całym przebiegu kręgosłupa. W związku z tym można sobie zadać pytanie, czy taka różnica może mieć znaczenie kliniczne w doborze procedur terapeutycznych.

BÓL VS FEEDFORWARD

Doniesienia naukowe jednoznacznie wskazują, że problem prawidłowej reakcji mięśni głębokich (feedforward) spowodowanych wystąpieniem dolegliwości bólowych może dotyczyć wszystkich mięśni cylindra lokalnego i nie tylko:

• TrA [7, 12, 14, 15, 17],
• wielodzielnego [8],
• przepony [12, 13],
• mięśni krótkich miednicy mniejszej [25–27],
• mięśni brzucha: poprzecznych i skośnych, przepony i mięśni krótkich miednicy mniejszej [21].

W odniesieniu do TrA istnieją pewne dowody naukowe [15, 28, 29], że czas jego aktywacji u osób z bólem lędźwiowego odcinka kręgosłupa (low back pain – LBP) ulega opóźnieniu. Spowodowało to zupełną zmianę informacji co do sposobu prowadzenia treningu, którego nadrzędnym celem jest poprawa szybkości aktywacji. W sytuacji prawidłowej, która ma miejsce najczęściej u osób bez dolegliwości bólowych kręgosłupa, aktywność TrA powinna pojawić się w trakcie inicjacji ruchu bądź – jak wskazują niektóre doniesienia naukowe – jeszcze przed samym wykonaniem ruchu zgięcia kończyny górnej [15, 28]. Natomiast czas reakcji pozostałych mięśni brzucha (prosty brzucha, skośny wewnętrzny i zewnętrzny) nie jest interpretowany w tak precyzyjny sposób. U osób z dolegliwościami bólowymi można zauważyć w trakcie badania wyraźne opóźnienie czasu reakcji TrA, którego skurcz następuje dopiero po zainicjowanym ruchu kończyny górnej (rys. 2). Aktywacja pozostałych mięśni brzucha nie zmienia się w znaczący sposób.

JAKĄ ROLĘ ODGRYWA FEEDFORWARD?

Warto zapytać, dlaczego kładzie się tak duży nacisk właśnie na preaktywację mięśni w odniesieniu do ruchu. System mięśniowy spełnia niezwykle istotną funkcję stabilizacyjną dla poszczególnych segmentów znajdujących się w ruchu [2, 3, 4, 22]. Przytoczyć można przykład, w którym po wykonanym skoku w górę, jeszcze przed kontaktem z podłożem, dochodzi do napięcia mięśni prostowników stawów biodrowych w celu absorpcji sił związanych z lądowaniem. Feedforward w tej sytuacji będzie aktywował duże mięśnie globalne jedno- i wielostawowe, które będą pomagać w absorpcji sił zewnętrznych, natomiast w odniesieniu do stabilizatorów głębokich (lokalnych) będzie głównie minimalizował niepożądaną translację stawową i dawał prawidłowe warunki do pracy mięśniom globalnym, które kontrolu...