Sauny fińska, rzymska i na podczerwień
Różnice i podobieństwa, metodyka wykonania zabiegu

Współcześnie korzystanie z sauny jest połączeniem zabiegu przegrzewania ciała przy zastosowaniu gorącego powietrza z okreso­wym, krótkim oddziaływaniem wilgotności, a następnie zabiegiem ochładzania ciała za pomoc ą kąpieli powietrznej oraz zimnej kąpieli wodnej. 

Sauna fińska 

Korzystając z sauny, należy pamiętać o godzinnej przerwie od ostatniego posiłku oraz wypróżnieniu się przed zabiegiem. Należy także umyć i dokładnie osuszyć ciało. Po wejściu do komory należy położyć się lub usiąść na ręczniku. Przy pierwszym wejściu należy usiąść na najniższym stopniu ławy, przy następnych można przesiadać się wyżej. 

Temperatura zależna jest od wysokości ławy – w zależności od tolerancji ciepła wybierany jest określony poziom. Im wyższy poziom ławy, tym wyższa tolerancja na ciepło. Efekt przegrzania wzmaga polewanie kamieni wodą, można to robić podczas pierwszego bądź kolejnych wejść do komory. Aby zwiększyć odczyn ze strony naczyń krwionośnych, zaleca się rozcieranie skóry szczotkami lub chłostanie cienkimi gałązkami. 

W przypadku złej tolerancji temperatury możliwe jest chłodzenie twarzy i okolicy serca zimną wodą. Ogrzewanie w saunie powinno trwać 5–12 minut, po czym należy ochłodzić ciało. Chłodzenie zazwyczaj polega na polewaniu zimną wodą, zanurzeniu w basenie, natrysku lub nacieraniu śniegiem. Wskazane jest także „chłodzenie płuc”. Osiąga się to poprzez specjalne oddychanie, tj. wydłużenie fazy wydechu w stosunku do fazy wdechu. 

Ochładzanie ciała nie może być gwałtowne. Po schłodzeniu należy ogrzać stopy w ciepłej wodzie, następnie umyć skórę chłodną wodą. Całkowity czas chłodzenia nie powinien przekraczać 12 minut. Po dokładnym osuszeniu można ponownie wejść do komory sauny. Należy powtórzyć ten proces 2–3 razy. 

Po zakończeniu korzystania z sauny zwykle stosuje się chłodną kąpiel i półgodzinny wypoczynek. Należy także wypić umiarkowaną ilość wody mineralnej bądź soku pomidorowego (duża zawartość potasu). Korzystne efekty uzyskuje się już przy jednej wizycie w tygodniu, jednak można ją stosować 2–3 razy na tydzień [3]. 

Wpływ sauny na organizm zależny jest od faz nagrzewania i chłodzenia. Reakcje ze strony poszczególnych układów przedstawiono w tabeli 1 [3, 9]. 

Wskazaniami do sauny fińskiej są: 

• odnowa biologiczna, 
• przewlekłe choroby gośćcowe, 
• choroba zwyrodnieniowa stawów, 
• nadciśnienie I i II stopnia, 
• stany pourazowe narządu ruchu, 
• trądzik, 
• przewlekłe stany zapalne narządów rodnych, 
• przy zmniejszonej odporności – jako środek hartujący. 

Przeciwwskazaniami są: 

• skłonność do krwawień, 
• gruźlica, 
• choroba nowotworowa, 
• choroby nerek i wątroby, 
• niedokrwistość, 
• zaburzenia wydzielania wewnętrznego, tj. nadczynność gruczołu tarczowego, obrzęk śluzowaty, niedomoga kory nadnerczy. 

Korzystanie z sauny fińskiej niewskazane jest również w chorobach układu krążenia: stabilnej i niestabilnej chorobie wieńcowej, w stanie po zawale mięśnia sercowego, w stanie po wylewach krwawych, miażdżycy, zarostowych schorzeniach naczyń krwionośnych, zakrzepowym zapaleniu żył [3].

Tab. 1. Korzystne efekty ekspozycji na promieniowanie w saunie fińskiej

	Reakcja
Temperatura ciała	faza nagrzewania: absorpcja większej ilości ciepła otoczenia w stosunku do ilości ciepła oddanego; wzrost średniej temperatury skóry i temperatury ciała do 37,6–40°C; większy wzrost temperatury na końcu nosa i uszach, co może powodować ból tych okolic; czas przebywania, temperatura, wilgotność otoczenia, sprawność mechanizmów termoregulacyjnych decydują o zmianach temperatury ciała pobudzenie czynności gruczołów potowych i zwiększone wydzielanie potu – objętość potu wydzielanego w saunie wynosi 0,6–1,0 kg/godzinę; wraz z potem następuje utrata średnio ok. 270 mmol sodu, 35 mmol potasu i 210 mmol chloru; kąpiel w saunie powoduje niewielkie zmiany w osoczowych stężeniach elektrolitów i nie wywiera wpływu na stężenie elektrolitów w moczu u dorosłych po 30 minutach przebywania w saunie (80°C) dochodzi do wzrostu temperatury rektalnej o 0,9°C; temperatura rektalna u dzieci wzrasta o 1°C już po 5 minutach przebywania w saunie (70°C); wzrost temperatury u dzieci jest szybszy – wynika to z większej wartości stosunku masy ciała do wzrostu; temperatura rektalna wraca do wartości wyjściowej po ok. 15 minutach od zakończenia ekspozycji na ciepło
Układ krążenia	faza nagrzewania: znaczne rozszerzenia naczyń krwionośnych skóry, przemieszczenie krwi na obwód, zwiększenie liczby czynnych naczyń włosowatych w narządach wewnętrznych i mięśniach; w fazie nagrzewania wzrost częstości akcji serca do 100–120/minutę, wzrost pojemności minutowej; zmniejszenie oporu obwodowego krążenia na skutek rozszerzenia naczyń i zmniejszenia napięcia obwodowego; spadek ciśnienia rozkurczowego, długotrwałe przebywanie w saunie podwyższa ciśnienie skurczowe krwi; podczas ogrzewania w saunie przepływ krwi przez naczynia skórne może wzrosnąć nawet do 50–70% spoczynkowej pojemności minutowej (5–10% norma); przy wzroście temperatury ciała o 1°C skórny przepływ krwi wzrasta dwu-, trzykrotnie w stosunku do wartości spoczynkowych
	faza chłodzenia: zmniejszenie częstości akcji serca, wzrost ciśnienia rozkurczowego
Układ oddechowy	przyspieszenie oddychania do 24–36 oddechów/minutę, spłycenie oddechu, wzrost pojemności życiowej i minutowej oddechowej, hiperwentylacja; usprawnienie gospodarki tlenowej; wzrost wydzielania gruczołów błony śluzowej dróg oddechowych, zmniejszenie napięcia mięśni gładkich oskrzeli, zmniejszenie oporu oddechowego; zmiany nie przekraczają 10%, ustępują po opuszczeniu sauny
Zmiany  w badaniu krwi	zwiększenie liczby krwinek czerwonych, wzrost wydzielania hormonu adrenokortykotropowego, kortyzolu, amin katecholowych, obniżenie ciśnienia parcjalnego dwutlenku węgla we krwi, podwyższenie ciśnienia parcjalnego tlenu
Stan psychiczny	uczucie relaksacji
Inne	wzrost przemiany materii o ok. 11%, wzrost wydolności wysiłkowej, wzrost odporności ustroju; znaczne przegrzanie ustroju

Sauna rzymska

Łaźnia rzymska, zwana także sauną parową, jest zabiegiem o znacznie niższej temperaturze (40–60°C) niż sauna fińska, jednak o większej wilgotności – wynoszącej nawet 100%. Metodyka zabiegu nieco różni się od zasad korzystania z sauny fińskiej. Do sauny najlepiej chodzić 1–2 godzin po posiłku i z opróżnionym pęcherzem. W przypadku zimnych dłoni i stóp należy je uprzednio ogrzać. 

Niewskazane jest korzystanie z łaźni w stresie i po bardzo dużym wysiłku, kiedy serce jest znacznie obciążone. Obniża to skuteczność zabiegu i obciąża serce. Jedno wejście do komory powinno trwać 5–15 minut. Po każdym wyjściu z sauny wskazana jest chłodna kąpiel i około piętnastominutowy odpoczynek. Dorośli mogą korzystać z zabiegu do 2–3 razy dziennie, dzieci – raz w ciągu dnia. Wskazane jest korzystanie z sauny 2–3 razy tygodniowo. Wpływ na organizm jest podobny jak w przypadku sauny fińskiej. Wskazania i przeciwwskazania również. Zalecana jest zwłaszcza przy przewlekłych chorobach, np.:

• napięciu mięśni grzbietu, 
• reumatoidalnym zapaleniu stawów, 
• zesztywniałym zapaleniu stawów kręgosłupa, 
• nawracających chorobach pulmonologicznych (astma oskrzelowa, przewlekłe zapalenie oskrzeli).

Sauna irc

W saunach na podczerwień generowane jest promieniowanie z zakresu dalekiej podczerwieni o długości fali 12 000 nm. Promieniowanie IRC pochłaniane jest przez powierzchniowe warstwy naskórka – pozbawione unaczynienia i zakończeń nerwowych. Głębsze przegrzanie uzyskiwane jest przez kondukcję do głębiej położonych warstw naskórka i naczyń krwionośnych. 

Temperatura osiągana w naskórku jest znacznie wyższa niż w efekcie nagrzewania promieniowaniem o krótszej fali, dlatego też rumień utrzymuje się dłużej. W zależności od długości fali różnić się będzie głębokość wnikania promieniowania, co wiąże się z efektami biologicznymi. Promieniowanie IRC wnika płytko, nie daje zatem efektu fotochemicznego, a jedynie termiczny. Działanie biologiczne promieniowania IRC przedstawiono w tabeli 2 [1, 2, 4, 5].

Poza korzystnymi efektami sauny na podczerwień badacze wykazali również działania niekorzystne. Dotyczą one przede wszystkim skóry. Istnieje możliwość poparzenia skóry promieniowaniem podczerwonym. Są to sytuacje rzadkie z powodu pojawiającego się uprzednio bólu. Należy jednak pamiętać, aby nie korzystać z sauny IRC pod wpływem środków znieczulających, uspokajających i alkoholu [4]. Po przewlekłej ekspozycji na promieniowanie IR może dojść do stanu zapalnego skóry (EAI). Charakteryzuje się on lokalnym rumieniem i przebarwieniem przypominającym sieć rybacką. Początkowo występuje lekki rumień, jednak po wielokrotnej ekspozycji dochodzi do przebarwienia o kolorze fioletowo-brązowym. Do EAI dochodzi podczas wielokrotnej ekspozycji na poziomie niższym od tego, który wywołuje oparzenia termiczne [6, 7]. Promieniowanie podczerwone C nie powoduje efektów fotochemicznych, może jednak powodować nadwrażliwość skóry na promieniowanie UV i tym samym sprzyjać niszczeniu skóry. Obserwacje wskazują, że promieniowanie podczerwone może również sprzyjać kancerogenezie. Uszkodzenia oka wydają się mało prawdopodobne, jednak nie wiadomo, jaki wpływ może mieć wielokrotne poddawanie oczu promieniowaniu IRC [4].

W przypadku ekspozycji na promieniowanie IRA i IRB Komisja ds. Ochrony przed Promieniowaniem Niejonizującym zaleca ochronę oczu. Jednak nie ma tego typu zaleceń odnośnie do promieniowania IRC. Przed przystąpieniem do zabiegu skóra pacjenta powinna być czysta i sucha. Po uprzednim rozgrzaniu kabiny należy wejść do niej nago, w cienkim bawełnianym ręczniku lub stroju kąpielowym. Zabieg wykonywany jest w pozycji siedzącej lub leżącej. Czas zabiegu waha się w granicach 15–45 minut. Po wyjściu z komory sauny wskazana jest chłodna kąpiel i odpoczynek. 

Korzystanie z sauny na podczerwień zalecane jest w łagodzeniu bólu różnego pochodzenia, m.in. bólu pleców wywołanego stresem, przemęczeniem, chorobą reumatyczną, bólu stawów spowodowanego intensywnym wysiłkiem, urazami, uszkodzeniami tkanek miękkich, nerwobólu, bólu pochodzenia niedokrwiennego. Sauna wskazana jest w braku apetytu, depresjach, apatii, złym samopoczuciu, napięciu nerwowym, zmęczeniu. Poprawia stan skóry, stąd zastosowanie zabiegu w profilaktyce i terapii cellulitu, bliznowcach, łuszczycy. Innymi wskazaniami są: 

• otyłość, 
• m...