Terapia ręki u dzieci
podstawowe sposoby rozwiązywania problemów w zakresie grafomotoryki

Ramowe kamienie milowe w zakresie umiejętności grafomotorycznych: 

• 1–2 lata – dziecko rysuje „bazgroły”, 
• 2–4 lata – pojawiają się linie i wzory,
• 5 lat – pojawiają się kształty,
• jako ostatnia pojawia się umiejętność pisania. 

Pisanie i rysowanie od strony ruchowej wymaga kontroli nad przedmiotem piśmiennym. Dla osiągnięcia dobrej kontroli grafomotorycznej konieczne jest współistnienie kilku elementów, a mianowicie:

• właściwego napięcia mięśniowego,
• właściwej pozycji ciała, 
• właściwego ułożenia kartki/zeszytu,
• właściwego trzymania przedmiotu piśmiennego,
• koordynacji wzrokowo-ruchowej,
• orientacji przestrzennej, percepcji. 

Niepokój i konieczność pogłębionej diagnostyki w zakresie problemów grafomotorycznych mogą wzbudzać:

• zła jakość i ubogość rysunków, 
• trudności w przerysowywaniu, 
• robienie dziur, 
• krzywe linie,
• linie zbyt delikatne, 
• zbyt drobne elementy,
• wychodzenie poza linie,
• ból głowy po zajęciach grafomotorycznych.

Dla dokonania diagnostyki źródła problemu konieczna jest obserwacja zachowań dziecka oraz sytuacji, w których pojawiają się zauważone problemy. Należy obserwować m.in.: 

• pozycję dziecka,
• sposób chwytu narzędzia pisarskiego,
• sposób ułożenia kartki/zeszytu,
• jakość rysunków/liter/cyfr,
• dokładność rysunków/pisma,
• siłę nacisku przedmiotu pisarskiego na kartkę.

W zależności od zdiagnozowanego rodzaju problemu terapię prowadzi się ze szczególnym uwzględnieniem poprawy patologicznego elementu. 

Cele ćwiczeń grafomotorycznych: 

• nauka przyjmowania właściwej pozycji ciała,
• poznawanie własnego schematu ciała i orientacji przestrzennej,
• koordynacja wzrokowo-ruchowa, 
• koordynacja słuchowo-ruchowa,
• regulacja napięcia mięśniowego,
• nauka poprawnego korzystania z przedmiotów piśmiennych,
• ułatwianie nauki pisania i rysowania.

Terapia

Nauka przyjmowania prawidłowej pozycji ciała

Prawidłowa pozycja to taka, w której miednica przyjmuje pozycję pośrednią, a kończyna górna, począwszy od stawu łokciowego przez przedramię i rękę, jest podparta na stole. 

Wsparcie:

• mobilizacja miednicy,
• praca nad ustawieniem miednicy,
• właściwa wysokość blatu dająca szanse na odciążenie kończyny górnej.

Nauka schematu ciała

Prawidłowy schemat ciała to taki, gdzie dziecko jest w stanie odbierać wszystkie elementy swojego ciała.

Wsparcie:

• rysunki postaci człowieka, 
• lepienie postaci człowieka,
• obrysowywanie własnej ręki.

Nauka prawidłowego trzymania narzędzi piśmiennych

Prawidłowe trzymanie długopisu wymaga chwytu, którego bazą jest chwyt opuszkowy, nie niżej niż 2,5 cm od podłoża, a prawidłowe ułożenie zeszytu ma uwzględniać ułożenie lewego dolnego rogu niżej (dla praworęcznych).

Wsparcie:

• nauka trzymania długopisu na właściwej wysokości,
• nauka chwytu trójpunktowego (opuszkowego),
• nauka właściwego ułożenia kartki.

Przyczyną niewłaściwego chwytu mogą być problemy w zakresie właściwej formy innych, wcześniejszych chwytów, które przygotowują rękę do chwytu właściwego dla trzymania długopisu. Poniżej podano przykłady pracy nad poszczególnymi chwytami.

Nauka właściwego chwytu cylindrycznego:

• wkładanie figur do otworów,
• gra w kręgle, 
• klejenie kolażu z papieru i tkanin (papier wydzierany dłońmi),
• lepienie z różnych mas, 
• malowanie gąbką,
• rysowanie na piasku grubym patykiem.

Nauka właściwego chwytu szczypcowego:

• układanie wzorów z patyczków, 
• formowanie kształtów z elastycznych drucików, wężyków,
• spinanie,
• zszywanie,
• koraliki (małe elementy zawsze pod szczególną kontrolą),
• gra w pchełki,
• gra w bierki,
• zbieranie patyczków.

Nauka właściwego chwytu opuszkowego:

• malowanie pędzlami,
• rysowanie kredkami,
• rysowanie węglem, 
• malowanie na szkle,
• kalkowanie,
• puzzle,
• budowanie wieży z klocków.

Nauka regulacji napięcia mięśniowego 

Nauka obniżania napięcia mięśniowego znajdującego się w górnej granicy normy polega na wykształceniu techniki wyhamowania i zmiany kierunku.

Wsparcie:

• nauka właściwego kierunku pisania od lewej do prawej,
• rysowanie szlaczków od lewej do prawej,
• kolorowanie rysunków z wyraźnymi obramowaniami,
• obrysowanie gotowych obrazków,
• obrysowanie ręki dziecka lub ręki opiekuna,
• rysowanie z punktu do punktu,
• wykańczanie rozpoczętych szlaczków o zmiennym kierunku.

Nauka koordynacji wzrokowo-ruchowej

Nauka koordynacji wzrokowo-ruchowej polega na nauce pisania/rysowania pod kontrolą wzroku.

Wsparcie:

• ćwiczenia pisania lub rysowania pod kontrolą wzroku,
• przerysowywanie z linijki leżącej wyżej do linijki leżącej niżej.

Nauka koordynacji słuchowo-ruchowej

Nauka koordynacji słuchowo-ruchowej polega na nauce pisania/rysowania pod kontrolą słuchu.

Wsparcie:

• ćwiczenia z towarzyszącymi dźwiękami z wyznaczeniem zadania podczas pewnych dźwięków,
• zmiana kierunku rysowania na pewien rytm muzyki.

W terapii umiejętności grafomotorycznych wykorzystuje się trzy zasady nauczania:

• polisensoryczność,
• podejście neurorozwojowe,
• grupowanie liter.

Polisensoryczność

Polega na wykorzystaniu różnych bodźców dla wsparcia terapii:

• używanie do pisania liter zarówno dużych, jak i małych ruchów w zależności od problemu,
• używanie opisu słownego (bajki, wierszyki) do nauki pisania danej litery,
• kopiowanie liter z rysunku,
• pisanie liter...