Wykorzystanie innowacyjnej diagnostyki w leczeniu kompensacyjnym skolioz

Skolioza to ogólna nazwa obejmująca grupę schorzeń polegających na zmianie kształtu i ustawienia kręgosłupa [14]. Wielu autorów podkreśla trójpłaszczyznowy charakter skoliozy, zwłaszcza w postępowaniu fizjoterapeutycznym [4, 24]. 
Cechy charakteryzujące skoliozę idiopatyczną to: 

• nieznana etiologia, 
• trójpłaszczyznowość, 
• występowanie w wieku rozwojowym, 
• tendencja do pogarszania się w okresie szybkiego wzrastania kręgosłupa, 
• wielkość kąta Cobba powyżej 10°, 
• częstsze występowanie u dziewcząt [20, 25]. 

Wieloletnie badania dotyczące przyczyny powstawania skoliozy nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Mimo różnych hipotez dotyczących etiologii nadal pozostaje ona nieznana [20].
Skoliozy idiopatyczne o nieznanej, wieloczynnikowej etiologii stanowią 80–90% wszystkich rodzajów skolioz, a częstość występowania młodzieńczej skoliozy idiopatycznej o kącie powyżej 10° określonym według metodyki Cobba to 2–3% ogólnej populacji [6, 8, 16, 17, 21]. 
Objawy skoliozy są bardzo zróżnicowane. Można je podzielić na trzy zasadnicze grupy określane jako objawy I, II, i III rzędu. Pierwsza z nich dotyczy kręgosłupa i kości krzyżowej, druga – klatki piersiowej i miednicy, trzecia – dalszych odcinków narządu ruchu. W praktyce objawy skolioz opisuje się jako występowanie nieprawidłowości z uwzględnieniem trzech płaszczyzn przestrzeni. 
Leczenie dziecka ze skoliozą rozpoczyna się w momencie jej rozpoznania. Sposób postępowania (leczenie zachowawcze czy operacyjne) i dobór metod fizjoterapeutycznych zależą od wielkości skrzywienia, jego lokalizacji, możliwości i wieku dziecka oraz typu skoliozy. Im wcześniej deformacja zostanie rozpoznana, tym szybciej zostanie podjęte leczenie. Dlatego też diagnostyka zajmuje równie ważne miejsce w programie leczenia, jak terapia.

Diagnostyka skolioz – poglądowy obraz kręgosłupa

Monitorowanie niekorzystnych zmian w budowie i postawie ciała jest istotnym elementem oceny stanu zdrowia, a dostępność i rozwój diagnostyki oraz wiedzy pozwalają na uzyskanie obiektywnych rezultatów terapii.
Powszechnym narzędziem diagnostycznym w dzisiejszych czasach stał się skoliometr [11, 12, 13]. Zdaniem wielu autorów badanie rotacji tułowia wykazuje korelację z kątem Cobba mierzonym na zdjęciu RTG [1, 5]. Dlatego też pomiar asymetrii tułowia jest adekwatny do wyników leczenia dzieci ze skoliozą, może być cennym uzupełnieniem badania klinicznego i służyć do oceny skuteczności leczenia dzieci ze skoliozami [1, 15].
Podstawowym sposobem oceny wielkości skoliozy jest pomiar kąta Cobba na radiogramie kręgosłupa. Prawidłowo przeprowadzona analiza zdjęć RTG obejmuje kąt Cobba (kąt skrzywienia skoliozy zarówno łuku pierwotnego, jak i łuków wtórnych), test Rissera – ocenę dojrzałości kostnej (wieku szkieletowego), klasyfikację skoliozy ze względu na wielkość kąta skrzywienia, rotację Raimondiego, pokazującą stopień rotacji kręgów, oraz klasyfikację skoliozy uwzględniającą jej lokalizację. Biorąc pod uwagę szkodliwość promieniowania, takie badanie nie może być jednak dowolnie często powtarzane, co pozbawia pacjenta możliwości bieżącej kontroli [2, 9, 15].
W przypadku skoliozy dochodzi do takiej deformacji kręgosłupa, w której powstają przemieszczenia w trzech płaszczyznach. Trójpłaszczyznowy charakter skoliozy nasuwa specyficzny rodzaj diagnostyki obejmujący nie tylko badanie płaszczyzny czołowej. Obecność skrzywień wyrównawczych powyżej i poniżej skrzywienia pierwotnego wymaga monitorowania wartości parametrów na wszystkich poziomach skrzywień [23]. Trójpłaszczyznowy charakter skoliozy, mechanizmy kompensacji, w wyniku których tworzą się łuki wyrównawcze, a także ograniczenie możliwości częstego wykonywania badań RTG sprowokowały poszukiwania coraz to nowszych aparatów i sposobów diagnostyki skolioz. W celu oceny podjętej terapii i weryfikacji dobranego programu usprawniania fizjoterapeutycznego zaczęto stosować różnego rodzaju aparaty do nieinwazyjnej diagnostyki kręgosłupa. 

Aparaty diagnostyczne

Aparatem do trójwymiarowej analizy ruchu w czasie rzeczywistym z zastosowaniem fal ultradźwiękowych, który przez wielu autorów jest uważany za przydatny do oceny parametrów określających zaburzenia postawy ciała, jest system Zebris [7, 18, 19]. Innym aparatem, dzięki któremu można wykonać analizę przestrzenną w połączeniu z analizą ruchu (markery), jest Mora projekcyjna. Badanie to wymaga jednak zacienionego gabinetu badań. Aparat Medi Mouse służy do pomiaru krzywizn i zakresu ruchomości kręgosłupa w płaszczyźnie zarówno strzałkowej, jak i czołowej. Jego zaletą jest wielkość aparatu, która umożliwia przenoszenie go w dowolne miejsce.
W ostatnich latach na rynku medycznym aparatów diagnostycznych pojawił się aparat DIERS służący do trójwymiarowej analizy kręgosłupa, powstającej w wyniku połączenia nowoczesnej techniki optycznej i cyfrowego przetwarzania danych. Jest szybki, bezdotykowy i automatyczny. 
Wszystkie te nowoczesne aparaty są nieinwazyjne, służą trójwymiarowej analizie kręgosłupa i większość z nich jest automatyczna. Im dokładniejsza diagnostyka zostanie wykonana przed rozpoczęciem leczenia, tym bardziej celowana będzie terapia. Powtarzanie badania w każdym momencie leczenia – przed terapią, w czasie jej trwania i po niej – daje możliwość doboru odpowiedniego programu kinezyterapii analitycznej oraz jego weryfikację pod kątem uzyskanych wyników. Daje także możliwość archiwizowania badań i ich porównywania.
Cechą charakterystyczną wszystkich nieinwazyjnych aparatów stosowanych do diagnostyki skolioz jest tworzenie obrazów – projekcji na bazie zbadanych parametrów. Są to jednak obrazy poglądowe. Żaden z aparatów wykorzystywanych w Polsce do badań postawy oprócz badań inwazyjnych nie pokazuje rzeczywistego obrazu kręgosłupa. 

Badanie skolioz – rzeczywisty obraz kręgosłupa

W 2019 r. po raz pierwszy w Polsce w Ośrodku Ortopedyczno-Rehabilitacyjnym dla Dzieci i Młodzieży w Konstancinie-Jeziornie Mazowieckiego Centrum Rehabilitacji „Stocer” pojawiło się innowacyjne urządzenie do nieinwazyjnego badania kręgosłupa – Scolioscan. W tym samym roku przeszkolono fizjoterapeutów, którzy stali się pionierami w zakresie badania skolioz z wykorzystaniem technologii USG. 
Scolioscan to pierwszy na świecie system oceny skoliozy z wykorzystaniem technologii ultradźwiękowej 3D, który pokazuje rzeczywisty obraz kręgosłupa, tworząc jego trójwymiarowy model [3]. Wykorzystuje on technologię USG, a nowatorskie oprogramowanie rejestruje realne ukształtowanie kręgosłupa [10]. Stanowi to doskonałą alternatywę dla tradycyjnego badania radiologicznego [22, 26]. 
Scolioscan to nowo opracowany system przeznaczony do oceny skoliozy przy użyciu obrazów kręgosłupa wygenerowanych metodą trójwymiarowej projekcji ultradźwiękowej [26]. Nie wymaga zastosowania ciemnego pomieszczenia – w czasie badania światło jest zapalone, dzięki czemu pacjent czuje się bezpiecznie i komfortowo. Dzięki nieszkodliwości badania można je wielokrotnie powtarzać w każdym momencie terapii. 
Biorąc pod uwagę mechanizm kompensacji i obecność łuków wtórnych, które reagują zmniejszaniem się lub zwiększaniem na dobrany program usprawniania fizjoterapeutycznego, obecność aparatu, który w sposób nieinwazyjny, a zarazem realny może ocenić i zweryfikować podjęte działania, powoduje, że terapia staje się bardziej celowana i efektywna. Dzięki Scolioscanowi dobór kinezyterapii analitycznej i zaopatrzenia ortopedycznego (np. wkładek ortopedycznych) staje się bardziej indywidualny i nastawiony na sukces terapeutyczny.

Piśmiennictwo

1. Białek M., Kotwicki T., M’hango A., Szulc A., Wartość kąta rotacji tułowia w obrębie skrzywienia pierwotnego i kompensacyjnego u dzieci ze skoliozą idiopatyczną poddanych inten...