Wykorzystanie wysokich i niskich temperatur w fizjoterapii

Termoterapia jest działem fizykoterapii, który w celach leczniczych wykorzystuje energię cieplną przez dostarczenie energii (ocieplenie tkanek) lub pobranie energii (oziębienie tkanek)¹. Leczenie ciepłem, w zależności od rodzaju zastosowanego ciepła, dzieli się na hydroterapię z zastosowaniem ciepłej lub gorącej wody, balneoterapię i zabiegi parafinowe. Istnieją również metody wzbudzające ciepło w tkankach, np. promieniowanie UV, IR, pole elektromagnetyczne wielkiej częstotliwości i ultradźwięki^2 3 

Terapia zimnem obejmuje szereg metod o zróżnicowanej specyfice i spectrum działania. Należą do nich zimna hydroterapia (z krótkotrwałym skurczem naczyń), lód (kąpiele, okłady, masaże, nacieranie), łatwo parujące substancje płynne, zimne opatrunki (mankiety), zimne peloidy, kriożele, gazy chłodzące (azot, CO2), nadmuch zimnego powietrza, komory chłodzące – krioterapia ogólnoustrojowa, chłodzenie termoelektryczne⁴. 

Łagodne leczenie chłodem obejmuje temperatury w zakresie 15–35°C, np. w hydroterapii. Intensywne leczenie zimnem obejmuje temperatury od 0 do –130°C (temperatura parowania ciekłego azotu). Istotną kwestią przy krioterapii jest czas ekspozycji na zimno i rodzaj zastosowanej metody terapeutycznej. Temperatura i czas trwania krioaplikacji warunkuje zróżnicowanie mechanizmów działania. Przy krótkotrwałym działaniu zimna początkowo występuje skurcz naczyń, a po zakończeniu terapii rozkurcz. Długotrwała terapia daje trwałe schłodzenie tkanek połączone ze zwolnieniem metabolizmu i obniżeniem perfuzji^5 6.

Szczegółowy wpływ ciepło- i zimnolecznictwa przedstawiono w tabelach 1 ^{7 89 10 11} i 2 ^12 13 14. 

Długotrwała ekspozycja na zimno, bądź krótkotrwała, ale intensywna, uruchamia reakcje hormonalne powodujące wzrost przemiany tkankowej i podwyższenie ciepłoty tkanek. Dochodzi do wzrostu odporności. W przypadku krioterapii ogólnoustrojowej, zwiększa się wydzielanie hormonów: adrenaliny, noradrenaliny, ACTH (adrenocorticotropic hormone), testosteronu u mężczyzn oraz kortyzolu. Nie stwierdzono zwiększenia wydzielania hormonu luteinizującego, wzrostu i hormonu dojrzewania pęcherzyków. Zmianie ulegają także parametry krwi. Badania laboratoryjne potwierdzają wzrost do górnej normy poziomu leukocytów, hemoglobiny, kreatyniny oraz płytek krwi^15 16. 

Termoterapia znajduje zastosowanie m.in. w bólach mięśniowych, chorobach reumatycznych stawów, a także chorobach narządów ruchu. Ciepłolecznictwo stosowane jest także przy chorobach zwyrodnieniowych i działa pozytywnie na regenerację nerwów. Zimno z kolei wykorzystywane jest w chorobach układu nerwowego, pokarmowego, a także układu krążenia. Termoterapia może być łączona z innymi dziedzinami: światłolecznictwem, hydroterapią czy peloidami. W wyborze metody terapii i jej dawkowaniu należy uwzględnić charakter schorzenia podstawowego, stan ogólny pacjenta, choroby współistniejące. Wskazania stosowania termoterapii przedstawiono w tabeli 3 ^{17 18 19 20 21 22 23 24 25}.