Krioterapia w reumatologii

Profil chorego reumatologicznego jest bardzo zróżnicowany i zależy od konkretnej jednostki chorobowej. Spotyka się zarówno przypadki o łagodnym, samoograniczającym się przebiegu, przypadki o przebiegu postępującym prowadzącym w krótkiej lub długiej perspektywie czasowej do uszkodzenia stawów i niepełnosprawności chorych, a także stany stwarzające zagrożenie dla życia.

Choroby reumatyczne są jedną z głównych przyczyn rent inwalidzkich i zwolnień z pracy. Skracają średnią długość życia o 10 lat. Obserwuje się stały wzrost zachorowań dotyczący zarówno ludzi dorosłych, jak i dzieci.

Obowiązujący podział chorób reumatycznych zaproponowany przez Amerykańskie Towarzystwo Reumatologiczne obejmuje 10 grup. Jego skróconą wersję przedstawia tab. 1.

Tab. 1. Podsumowanie badania

Ostatnie lata badań naukowych z zakresu immunologii zmieniły obraz leczenia chorób reumatologicznych. Wprowadzono leczenie biologiczne, które zwiększa szanse na uzyskanie remisji choroby i ogranicza destrukcję stawów [26]. Jednak pozostaje ono kosztowne i niekiedy może się wiązać z wystąpieniem skutków ubocznych, takich jak zakażenia [32]. Również długotrwałe stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) i kortykosteroidów może mieć negatywny wpływ na zdrowie [2].

Chcąc ograniczyć ilość stosowanej farmakoterapii, w reumatologii zaleca się inne formy leczenia, takie jak fizjoterapia i terapia manualna, psychoterapia, leczenie operacyjne oraz wykorzystanie zaopatrzenia ortopedycznego.

W reumatologii szeroko wykorzystywane są zabiegi z zakresu fizykoterapii, która jest elementem fizjoterapii. Jednym z zabiegów działających przeciwbólowo, z którego pacjenci chętnie korzystają, jest krioterapia.

Termin „krioterapia” jest bardzo ogólny i obejmuje metody leczenia z wykorzystaniem zimna [28]. Zabiegi krioterapeutyczne wykonywane są miejscowo lub ogólnoustrojowo i najczęściej stanowią wstęp do kinezyterapii. W literaturze światowej termin ten wykorzystywany jest jako odpowiednik takich zabiegów, jak okład z worków z lodem [30], okład kriożelami (cold packs) [1], nadmuch zimnym powietrzem [25], nadmuch dwutlenkiem węgla [17], nadmuch parami ciekłego azotu [12] (zdj. 1), zimna kąpiel [13] (zdj. 2), krioterapia ogólnoustrojowa [8] (zdj. 3). W piśmiennictwie polskim występuje termin „kriostymulacja” dla określenia zastosowanie zimna, w temperaturze wynoszącej poniżej –100°C, w celach leczniczych [14].

Krioterapia miejscowa jest najczęściej stosowana w traumatologii oraz chirurgii mięśniowo-szkieletowej jako zabieg fizykoterapeutyczny zmniejszający odczucie bólu, krwawienie, obrzęk.

Krioterapia miejscowa i ogólnoustrojowa jest powszechnie wykorzystywanym zabiegiem leczniczym w reumatologii. Krioterapię ogólnoustrojową (–110°C) jako pierwszy do leczenia chorób reumatycznych wprowadził dr Yamauchi w Japonii w latach 70. XX w. [33]

W Europie pierwsze kriokomory wprowadzono do lecznictwa w Niemczech w latach 1984–1985 za sprawą prof. Fricke [9]. W Polsce pierwszą komorę niskich temperatur uruchomiono we Wrocławiu w Instytucie Badań Strukturalnych i Niskich Temperatur PAN. Miało to miejsce w październiku 1989 r. [23]

Wykorzystaniem leczniczych właściwości niskich temperatur u osób z chorobami reumatologicznymi z powodzeniem zajął się Wielkopolski Ośrodek Reumatologiczny. Jako trzecia placówka w kraju w 1987 r. wykorzystywał w tym celu krioaplikator zbudowany w Instytucie Fizyki Molekularnej w Poznaniu pod kierownictwem inż. Henryka Gierszala. Inicjatorem zastosowania krioterapii w celach leczniczych w ośrodku był dr Wojciech Romanowski, który współpracował z twórcą krioterapii w Europie – prof. Reinhardem Fricke (zdj. 4).

Krioterapia ogólnoustrojowa jest zabiegiem, który polega na ekspozycji całego ciała na ekstremalne zimno (–110 do –160°C) w specjalnie do tego przygotowanej komorze. Czas trwania zabiegu zazwyczaj ustala się między 2 [4] a 3 minutami [9].

Krioterapia miejscowa jest dobrze tolerowana przez chorych, a jej dużą zaletą jest również możliwość stosowania w domu chorego. Zaletą jest również jej niski koszt w porównaniu z krioterapią ogólnoustrojową [10].

Wykazano, że krioterapia ma wpływ na metabolizm [6], działa: przeciwbólowo (hamowanie we włóknach C, zmniejszanie szybkości przewodnictwa we włóknach czuciowych, hamowanie nocyceptorów w skórze i ich połączeń z proprioreceptorami, wytwarzanie ednogennych opioidów-endorfin) [15], przeciwobrzękowo (zwiększenie filtracji włośniczkowej, zwiększenie odpływu chłonki) [16], przeciwzapalnie (zwiększanie metabolizmu komórek zapalnych, stabilizacje błon komórkowych i hamowanie uwalniania czynników prozapalnych, pobudzanie osi hormonalnej podwzgórze-przysadka-nadnercza (kortyzol) [13, 21], zmniejsza napięcie mięśni (zmniejszanie stymulacji rdzenia kręgowego bodźcami bólowymi, zmniejszanie aktywności gamma-motoneuronów i wrzecionek mięśniowych), poprawia ogólne samopoczucie i ruchomość stawów [5]. Prawdopodobnie ma działanie antydepresyjne [24], co nie jest bez znaczenia dla chorych reumatologicznych ze względu na przewlekły charakter choroby. Warto jednak zauważyć, że na podstawie przeglądu literatury Guilot i wsp. uzyskali informacje, że krioterapia w chorobach reumatologicznych przede wszystkim zmniejsza ból oraz DAS28 (disease activity score) [10].

Uważa się, że krioterapia ogólnoustrojowa wywiera korzystny wpływ na organizm poprzez mechanizmy neuroendokrynne, hormonalne i immunomodulacyjne. Odnotowano jej pozytywne działanie na układ nerwowy obwodowy i centralny. Niektórzy autorzy uważają, że prawidłowo przeprowadzony zabieg krioterapii jest całkowicie bezpieczny i nie towarzyszą mu efekty uboczne [4], aczkolwiek opisano w literaturze możliwość wystąpienia objawów niepożądanych w postaci bólów głowy, odmrożeń i wzrostu ciśnienia tętniczego krwi oraz reakcji alergicznych na zimno [20]. Nie stwierdzono niekorzystnego wpływu na funkcję płuc.

Banfi i wsp. [3] w swoich badaniach wykazali, że krioterapia ogólnoustrojowa nie ma wpływu na wartość hemoglobiny, liczbę erytrocytów, retikulocytów, leukocytów oraz płytek krwi. Jak wykazał Birwe [5], nie powoduje również istotnej zmiany stężenia CRP (C reactive protein).

Reakcję organizmu na zabieg krioterapii ogólnoustrojowej można podzielić na dwie fazy. Pierwsza – pobyt w kriokomorze – organizm utrzymuje stałą temperaturę wewnętrzną ciała (ok. 37°C) przez: zwężenie naczyń skóry i obniżenie temperatury skóry, mięśni, stawów oraz stopniowe zwiększanie przemian metabolicznych w części rdzennej ciała [31]. Taki stan może utrzymywać się przez minutę od zakończenia zabiegu. Druga faza – 15–20 minut po krioterapii – na skutek zwiększenia przepływu krwi przez mięśnie obserwuje się wzrost temperatury mięśni (w stosunku do temperatury sprzed zabiegu), który może się utrzymywać do ...