Rola diagnostyki obrazowej w leczeniu złamań kości udowej
W nowoczesnej medycynie bardzo ważną rolę odgrywa specjalistyczna diagnostyka, zwłaszcza obrazowa. Prawidłowe wykrycie określonego schorzenia w dużej mierze przyspiesza proces leczenia i późniejszej rehabilitacji.
W pierwszym etapie postępowania diagnostycznego pacjent z podejrzeniem złamania kości udowej przechodzi dokładną konsultację ortopedyczną poszerzoną o badanie kliniczne. Następnie właściwe jest wykonanie badania RTG w celu uwidocznienia określonych struktur kostnych. Przy bardziej skomplikowanych złamaniach wskazane jest wykonanie tomografii komputerowej.
Natomiast w przypadku poważnych złamań, zazwyczaj otwartych z jednoczesnym uszkodzeniem tkanek miękkich, niezwykle istotne jest wykonanie badania USG. Do dodatkowych zalet powyższej metody należy przede wszystkim szybkość badania, a co za tym idzie – jego niski koszt oraz brak promieniowania jonizującego. W badaniu ultrasonograficznym okostna jest bardzo dokładnie widoczna, a objawami sugerującymi ewentualne złamanie jest jej przerwanie oraz obecność krwiaka podokostnowego. Bardzo ważne jest, aby badanie USG robił doświadczony lekarz na nowoczesnym sprzęcie.
Leczenie
Złamanie trzonu kości udowej najczęściej wymaga leczenia chirurgicznego polegającego na zespoleniu określonych elementów kostnych np. płytką lub gwoździem śródszpikowym (zdj. 1, 2).
Natomiast bardzo rzadko stosuje się leczenie zachowawcze – opatrunkiem gipsowym.
Po złamaniu trzonu kości udowej może dojść do wielu powikłań, takich jak:
- brak zrostu kostnego,
- opóźniony zrost kostny,
- powstanie stawu rzekomego,
- trwałe uszkodzenie okolicznych struktur, np. nerwów lub naczyń krwionośnych,
- przyspieszony rozwój choroby zwyrodnieniowej np. stawu kolanowego, stawu biodrowego,
- pogorszenie ogólnej sprawności fizycznej.
Postępowanie fizjoterapeutyczne po złamaniu trzonu kości udowej
Po leczeniu operacyjnym złamania trzonu kości udowej fizjoterapię należy wprowadzić jak najszybciej (o ile nie ma przeciwwskazań medycznych). Usprawnianie w tym szczególnym przypadku jest podzielone na kilka etapów:
- etap szpitalny,
- etap ambulatoryjny wczesny,
- etap ambulatoryjny późny (końcowy).
Kompleksowa fizjoterapia jest uzależniona w dużej mierze przede wszystkim od:
- wieku pacjenta,
- sprawności ogólnej,
- tolerancji zabiegu operacyjnego,
- rozległości zabiegu chirurgicznego,
- chorób współistniejących,
- zaangażowania pacjenta.
Etap szpitalny
Czas trwania – kilka dni.
Początkowe usprawnianie po złamaniu trzonu kości udowej wykonuje się już następnej doby po zabiegu operacyjnym. Zespolenie struktury kostnej nie wymaga opatrunku gipsowego. Kończynę można zabezpieczyć ortezą. Fizjoterapia na tym etapie jest wykonywana dwa razy dziennie, przez cały pobyt pacjenta na oddziale ortopedycznym. Bardzo ważne jest, aby pacjent przebywający w szpitalu skrupulatnie stosował się do wszystkich poleceń zarówno personelu lekarskiego, fizjoterapeutycznego, jak i pielęgniarskiego.
Pacjent w tym etapie porusza się o dwóch kulach lub z pomocą balkoniku. Wskazane jest, aby jak najszybciej został spionizowany i nauczony chodzenia. Może to w perspektywie czasu zapobiec wielu komplikacjom, np. ze strony układu krążenia. W pierwszych dobach po operacji bardzo ważna jest również odpowiednia pielęgnacja oraz higiena pacjenta, aby nie doprowadzić do powstania odleżyn.
Cele:
- działanie przeciwobrzękowe,
- działanie przeciwbólowe,
- działanie przeciwzapalne,
- działanie przeciwzakrzepowe,
- odpowiednia terapia przeciwodleżynowa,
- nauka mobilności,
- utrzymanie zakresu ruchu (w stawach: biodrowym, kolanowym, skokowym),
- pobudzenie mięśni,
- działanie edukacyjne.
Kinezyterapia:
- ćwiczenia oddechowe,
- ćwiczenia izometryczne, np. mięśni pośladkowych, mięśni podudzia (czas napięcia 3 s, czas rozluźnienia 3 s),
- ćwiczenia bierne (z wykorzystaniem szyny CPM),
- ćwiczenia czynne, np. stawów: kolanowego, skokowego, biodrowego,
- ćwiczenia ogólnousprawniające (górne partie ciała).
Etap ambulatoryjny wczesny
Czas trwania – kilka tygodni (jest uzależniony w dużej mierze od stopnia zrostu kostnego).
W tym etapie fizjoterapię wykonuje się 4–5 razy w tygodniu, raz dziennie. W nielicznych przypadkach można ją wykonywać w warunkach domowych, np. jeśli występuje problem z transportem do jednostki medycznej. Należy mieć na uwadze, iż najbardziej efektywna fizjoterapia jest prowadzona ambulatoryjnie w specjalistycznym ośrodku.
W tym etapie stosuje się zabiegi z zakresu kinezyterapii i fizykoterapii. Usprawnianie należy prowadzić w sposób przemyślany i zaplanowany, aby nie dopuścić do uszkodzeń zespolenia i struktur otaczających kość udową. W tym etapie pacjent chodzi o kulach lub z pomocą balkoniku (termin odrzucenia przyrządów pomocniczych ustala lekarz). Zazwyczaj jest to okres kilku tygodni (jest on zależny w dużej mierze od postępowania zrostu kostnego).
Cele:
- przyspieszenie regeneracji kostnej oraz struktur otaczających,
- zapobieganie powstawaniu zaników mięśniowych,
- zapobieganie przykurczom, np. mięśniowym,
- utrzymanie odpowiedniego zakresu ruchu stawowego,
- zachowanie odpowiedniej trofiki tkanek,
- przywrócenie właściwych wzorców ruchowych,
- stopniowe zwiększanie siły mięśniowej,
- stopniowe zwiększanie wytrzymałości mięśniowej,
- poprawa wydolności mięśniowej,
- poprawa sensomotoryki,
- nauka równomiernego obciążania kończyn,
- redukcja lęku,
- poprawa komfortu życia.
Fizykoterapia:
- pole magnetyczne,
- laseroterapia (punktowa, skaner),
- krioterapia miejscowa,
- thermopress,
- bioptron.
Kinezyterapia:
- intensyfikacja ćwiczeń z pierwszego etapu,
- ćwiczenia bierne, (zdj. 3A–B, 4A–B, 5A–B)
- ćwiczenia czynno-bierne,
- ćwiczenia czynne, (zdj. 6A–B, 7A–B, 8A–B, 9A–B, 10A–B, 11A–B, 12A–B, 13A–B)
- ćwiczenia izometryczne (czas napięcia 5 s, czas rozluźnienia 5 s),
- ćwiczenia oporowe,
- ćwiczenia sensomotoryczne, (zdj. 14A–B, 15, 16, 17, 18)
- ćwiczenia z elastycznym oporem, (zdj. 19, 20)
- ćwiczenia rozciągające,
- ćwiczenia przyrządowe (czas 15 min), (zdj. 21A–B, 22A–B, 23A–B, 24A–B, 25A–B, 26, 27, 28, 29A–B, 30A–B)
- indywidualna praca z pacjentem (czas 20 min),
- ćwiczenia koordynacyjne (czas 7–10 min),
- ćwiczenia przywracające prawidłowe stereotypy ruchowe,
- rolowanie,
- ćwiczenia w wodzie.
Formami wspomagającymi mogą być:
- masaż,
- zimne okłady,
- kinesiotaping.
Etap ambulatoryjny późny (końcowy)
Czas trwania – kilkanaście tygodni (jest on uzależniony przede wszystkim od poczynionych postępów).
W tym etapie fizjoterapię wykonuje się jeden–dwa razy w tygodniu. Stosuje się głównie zabiegi z zakresu kinezyterapii. Na tym etapie następuje powolny powrót do aktywności sprzed urazu.
Cele:
- przywrócenie prawidłowych funkcji kończyny,
- postępowanie profilaktyczne.
Kinezyterapia:
- trening siłowy,
- trening interwałowy,
- trening wytrzymałościowy,
- ćwiczenia czynne z wykorzystaniem urządzenia Biodex System 4 Pro,
- specjalistyczny trening charakterystyczny dla danej dyscypliny sportowej,
- ćwiczenia redukujące ryzyko ponownego urazu.
Po złamaniu trzonu kości uda ważną rolę odgrywa właściwe odżywianie. Odpowiednio skomponowane posiłki powinny dostarczać organizmowi optymalną ilość niezbędnych w procesie zrastania się kości składników odżywczych. Ważne jest odpowiednie przyswajanie m.in.:
- wapnia,
- białka,
- witaminy D,
- składników mineralnych takich jak:
- potas,
- magnez,
- fosfor,
- cynk,
- miedź,
- fluor.
Należy pamiętać, aby w trakcie gojenia się złamania kości unikać nadmiernego spożywania przede wszystkim:
- soli,
- kofeiny,
- alkoholu.
Wszystkie wyżej wymienione produkty powodują zaburzenie gospodarki wapniowej oraz zwiększają wydalanie wapnia z moczem.
Profilaktyka
Aby uniknąć ponownego złamania kości udowej lub jakiejkolwiek innej kości należy zastosować odpowiednie postępowanie profilaktyczne. W przypadku omawianego schorzenia jest ono bardzo ważne. Z pewnością należy zastosować się do poniższych rad:
- należy wykonywać systematyczne badania, zwłaszcza w kierunku osteoporozy,
- należy wykonywać systematycznie określone ćwiczenia ogólnousprawniające (muszą być dostosowane przede wszystkim do wieku),
- w przypadku zaburzeń równowagi zaleca się, zwłaszcza osobom starszym, korzystanie z kul lub laski.
Podsumowanie
Intensywny tryb życia oraz liczne nieszczęśliwe wypadki w dużej mierze powodują wystąpienie różnorodnych urazów kostnych. Kończyny dolne w codziennym życiu odgrywają wiele ważnych zadań. Różnego rodzaju złamania kostne zaburzają prawidłową biomechanikę kończyny dolnej. Leczenie omawianego urazu jest procesem skomplikowanym, wymagającym przede wszystkim dużego doświadczenia personelu medycznego.
Złamania kości uda są dość częstym przypadkiem. Powodują w dużym stopniu ograniczenie ruchomości kończyny dolnej przeważnie na okres co najmniej kilkunastu tygodni. Zbyt późno rozpoczęta oraz niewłaściwie prowadzona rehabilitacja może powodować w perspektywie czasu nieodwracalne zmiany w zakresie biomechaniki kończyny. Szybkie i odpowiednie postępowanie fizjoterapeutyczne w dużej mierze przywraca właściwe funkcjonowanie chorego w codziennym życiu.
Piśmiennictwo
-
Ignasiak Z., Janusz A., Jarosińska A. Anatomia człowieka. T. 1. AWF Wrocław. Wrocław 2002.
- Bochenek A., Reicher M. Anatomia człowieka. T. 1. PZWL. Warszawa 1990.
