Rehabilitacja korygująca spłaszczoną lordozę lędźwiową

Lordoza lędźwiowa

Lordoza lędźwiowa jest największym wygięciem fizjologicznym w kręgosłupie. Zależy ona od przodopochylenia miednicy, która wraz z kością krzyżową stanowi jedyny punkt podparcia kręgosłupa.

Odcinek lędźwiowy kręgosłupa charakteryzuje się dużą ruchomością. Jest ona niezbędna dla prawidłowych funkcji ruchowych organizmu, a także dla odpowiedniej gibkości tułowia.

Fizjologiczna lordoza lędźwiowa zwiększa wytrzymałość kręgosłupa na nacisk osiowy. Podpiera głowę, przenosi obciążenia tułowia i kończyn górnych oraz siły związane z tymi strukturami.

Hipolordoza

Zmniejszona lordoza lędźwiowa to wada postawy ciała, zwana inaczej plecami płaskimi. Charakteryzuje się nadmiernym spłaszczeniem fizjologicznym kręgosłupa w odcinku lędźwiowym, któremu towarzyszy zmniejszone przodopochylenie miednicy z prawidłową ruchomością kręgosłupa. Ta wada występuje u coraz większej liczby dzieci. Wynika najprawdopodobniej z braku wykształcenia prawidłowego przodopochylenia miednicy. Często też tę wadę pogłębia siedzący tryb życia. Jest to zjawisko prowadzące do zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa. 

W praktyce klinicznej fizjoterapeuci, aby zbadać kąt lordozy lędźwiowej, używają inklinometru. Wartość pomiaru poniżej 25° świadczy o pogłębionej lordozie lędźwiowej, a powyżej -8° – o spłyconej lordozie lędźwiowej.

Zmniejszoną lub zniesioną lordozę lędźwiową najłatwiej zaobserwować, stawiając pacjenta w pozycji stania bokiem. W omawianej wadzie zostaje utracony fizjologiczny kształt lordozy lędźwiowej. Dolna część pleców ulega spłaszczeniu, natomiast miednica jest pochylona w tył. Podczas oglądania pacjenta z boku, a częściej z przodu, u pacjentów w okolicy brzucha jest widoczna pozioma fałda skórna. Wraz ze starzeniem się organizmu obserwuje się tendencję do znoszenia lordozy lędźwiowej.

W pozycji hipolordotycznej dochodzi do zwiększenia działania sił kompresyjnych oraz sił hydrostatycznych działających w obrębie krążka międzykręgowego w jego przedniej części. Taki długotrwały ucisk na przednią część krążka międzykręgowego może powodować nadmierne przeciążenia, które później mogą wywołać dolegliwości bólowe dolnego odcinka kręgosłupa.

Charakterystyka mięśni działających w hipolordozie lędźwiowej:

1. mięśnie skrócone:
   1. dolna część mięśni brzucha,
   2. mięsień pośladkowy wielki, 
   3. mięśnie kulszowo-goleniowe,
2. mięśnie rozciągnięte:
   1. część lędźwiowa mięśnia prostownika grzbietu,
   2. zginacze stawu biodrowego. 

Plan postępowania fizjoterapeutycznego w hipolordozie

• Bierne rozciąganie mięśni pośladkowych i mięśni kulszowo-goleniowych (skróconych) z użyciem masażu głębokiego poprzecznego. Do masażu mięśni kulszowo-goleniowych należy użyć powolnego głaskania głębokiego za pomocą przedramion. Terapeuta wykonuje ruch, jakby chciał odgarniać śnieg (odśnieżanie). Alternatywnie można zastosować techniki na tkanki miękkie, czyli zablokować tkanki mięśni skróconych, następnie biernie prostować staw kolanowy.
• PAMIĘTAJ! Mięśnie kulszowo-goleniowe są ściśle powiązane z miednicą. W czasie skurczu pociągają one miednicę, ustawiając ją w tylnym pochyleniu. Skrócone mięśnie kulszowo-goleniowe mogą powodować pogorszenie postawy ciała. Ich statyczne rozciąganie umożliwi większy zakres pochylenia miednicy i zakres zgięcia lędźwiowego odcinka kręgosłupa. 
• Likwidowanie punktów spustowych w obrębie skróconych mięśni kulszowo-goleniowych oraz mięśni pośladkowych wielkich.
• Kinesiotaping, by utrwalić efekty terapii.

Jak pacjent może sam sobie pomóc w życiu codziennym?

• Unikanie długotrwałej pozycji siedzącej (pozycji zwieszonej, tj. pleców opartych o poręcz krzesła i tzw. niedbałego siedzenia). Może to powodować zbyt długie zgięcie odcinka lędźwiowego kręgosłupa.
• Spanie przodem (na brzuchu) lub tyłem, ale z poduszką ułożoną pod odcinkiem lędźwiowym, i odpoczywanie w pozycji sfinksa. Te pozycje akcentują wyprost kręgosłupa.
• Stosowanie podczas siedzenia podpórek lędźwiowych w celu zmniejszenia hipolordozy w pozycji siedzącej. Aby uniknąć przesuwania podpórki, można ją przymocować do krzesła za pomocą taśmy monterskiej.
• Siedzenie z siedziskiem pochylonym w przód lub z pomocą poduszki w kształcie klina. Docelowo będzie to zwiększać lordozę lędźwiową kręgosłupa.
• Ćwiczenie czynnego ruchu wyprostu kręgosłupa, a więc odchylanie kręgosłupa w tył, możliwie jak najczęściej ciągu dnia.
• Wykonywanie ćwiczeń wymuszających pogłębienie lordozy lędźwiowej kręgosłupa. Będzie to np. pływanie żabką w basenie lub jeziorze (bez zanurzania się), plewienie lub hakanie (czynności gospodarskie), odkurzanie bądź mycie podłóg. 
• Ćwiczenia kołem hula-hoop – zwiększają stabilność kręgosłupa oraz ustawienie zarówno w zgięciu, jak i w wyproście kręgosłupa.
• Wzmacnianie mięśni: prostownika grzbietu, biodrowo-lędźwiowego oraz prostego uda – zwiększa to pochylenie miednicy.
• Wykonywanie ćwiczeń w pozycji leżenia przodem (możliwie jak najwięcej).
• Trenowanie na bieżni ruchomej nachylonej pod kątem co najmniej 30° – wymusza to przodopochylenie miednicy.

Tyłopochylenie miednicy

Zmniejszona lordoza lędźwiowa jest ściśle związana z tyłopochyleniem miednicy. 

W tym ustawieniu kolec biodrowy przedni górny w płaszczyźnie strzałkowej przesuwa się do tyłu względem kości łonowej. W neutralnej pozycji miednicy powyższe punkty są ustawione w jednej linii. Przy ustabilizowanej kończynie dolnej tylne pochylenie miednicy powoduje wyprost stawów biodrowych i zmniejszenie lordozy lędźwiowej. Często też w obrębie mięśni brzucha pojawia się zwiększone napięcie, charakteryzujące się zwiększonym napięciem w obrębie poprzecznej fałdy w obrębie brzucha.

Konsekwencje zwiększonego tyłopochylenia miednicy 

Kość krzyżowa podczas tyłopochylenia miednicy przesuwa się w tył i wraz z kością guziczną ustawia się bardziej pionowo.

Przy zwiększonym tyłopochyleniu miednicy dochodzi do wymuszonego ustawienia kości krzyżowej w nutacji. Ma to na celu utrzymanie kręgosłupa w pozycji pionowej. Ponadto dochodzi do zmiany ustawienia stawów krzyżowo-biodrowych i sposobu przenoszenia przez nie sił z podłoża przez kończyny dolne na kręgosłup oraz z tułowia i kończyn górnych na kończyny dolne. Wpływa to często niekorzystnie na funkcjonowanie stawów krzyżowo-biodrowych. 

Zwiększone tyłopochylenie miednicy jest związane z nierównowagą mięśni zginaczy i prostowników. Wpływa to niekorzystnie na funkcjonowanie stawu biodrowego. 

Podsumowanie

Podobnie jak w każdym działaniu korekcyjnym należy uzmysłowić zarówno dziecku, jak i jego rodzicom istnienie wady i związanych z tym zagrożeń i konsekwencji.

• Należy rozciągnąć mięśnie przykurczone.
• Należy wzmocnić mięśnie osłabione.
• Należy dążyć do utrwalenia nawyku utrzymywania prawidłowej postawy ciała.
• Należy poprawić kondycję ogólną.
• Należy wyrobić w dziecku nawyk ćwiczeń.
• Należy wdrożyć postępowanie korekcyjne dotyczące zwiększenia przodopochylenia miednicy oraz wykształcenia prawidłowej lordozy.
• Należy unikać ćwiczeń elongacyjnych, ćwiczeń w siadach, zwisów.

Propozycje ćwiczeń

Ćwiczenia w pozycji leżącej na plecach

Ćwiczenie 1. (Zdj. 1–2)

• Pozycja wyjściowa: pacjent w pozycji leżącej na plecach, kończyny górne wyprostowane w stawach łokciowych i lekko ułożone za głową pacjenta. Na polecenie terapeuty pacjent wypycha brzuch do góry, maksymalnie wysoko, następnie wraca do pozycji wyjściowej.
• Cel ćwiczenia: zwiększenie spłaszczonej lordozy lędźwiowej.
• Liczba powtórzeń: 10 razy.

Ćwiczenie 2. (Zdj. 3–4)

• Pozycja wyjściowa: pacjent leży na plecach, kończyny górne wzdłuż ciała, kończyny dolne złączone razem. Na polecenie terapeuty pacjent przekłada wyprostowane kończyny górne za głowę i opierając się na nadgarstkach, ciągnie tułów do góry, wykonując mostek.
• Cel ćwiczenia: zwiększenie spłaszczonej lordozy lędźwiowej.
• Liczba powtórzeń: 3–4 razy.

Ćwiczenie 3. (Zdj. 5–6)

• Pozycja wyjściowa: pacjent leży na plecach. Na brzuchu trzyma piłkę. Na polecenie terapeuty wypycha piłkę jak najmocniej w górę. 
• Cel ćwiczenia: poprawa wydolności oddechowej, zwiększenie spłaszczonej lordozy lędźwiowej.
• Liczba powtórzeń: 5–10 razy.

Ćwiczenie 4. (Zdj. 7–8)

• Pozycja wyjściowa: pacjent leży na plecach, kończyny górne wzdłuż ciała, kończyny dolne wyprostowane w stawach kolanowych. Na polecenie terapeuty pacjent wykonuje tzw. nożyce, czyli poziome ruchy cięcia powietrza (raz prawa kończyna dolna jest u góry, raz lewa). Podczas wykonywania ćwiczenia nie wolno wstrzymywać powietrza, należy w miarę możliwości spokojnie oddychać. 
• Cel ćwiczenia: zwiększenie spłaszczonej lordozy lędźwiowej.
• Liczba powtórzeń: 15–20 razy.

Ćwiczenie 5. (Zdj. 9 –10)

• Pozycja wyjściowa: pacjent w pozycji leżącej na plecach. Na polecenie terapeuty pacjent unosi wyprostowane kończyny dolne w górę – tzw. nożyce pionowe.
• Cel ćwiczenia: zwiększenie spłaszczonej lordozy lędźwiowej.
• Liczba powtórzeń: 15–20 razy.

Ćwiczenie 6. (Zdj. 11–12)

• Pozycja wyjściowa: pacjent leży na plecach, pod kręgosłup lędźwiowy terapeuta wkłada mu klin lub małą poduszeczkę, żeby osiągnąć przodopochylenie miednicy. Ręce (wyprostowane i lekko odwiedzione) pacjent przekłada za głowę. Na polecenie terapeuty pacjent wyciąga ręce jak najbardziej za głowę, utrzymuje rozciągnięcie przez 5 s i wraca do pozycji wyjściowej.
• Cel ćwiczenia: zwiększenie spłaszczonej lordozy lędźwiowej, rozciągnięcie przedniej części mięśni brzucha.
• Liczba powtórzeń: 5–7 razy.

Ćwiczenie 7. (Zdj. 13–15)

• Pozycja wyjściowa: pacjent leży na plecach, kończyny dolne wyprostowane wzdłuż ciała, jedną kończ...