Urazy czaszkowo-mózgowe są główną przyczyną zgonów osób przed 25. rokiem życia. Około 10–20% osób z poważnym urazem czaszkowo-mózgowym pozostaje trwale niepełnosprawna ruchowo i wymaga stałej, systematycznej, trwającej do końca życia rehabilitacji ruchowej. Szacuje się, że w krajach wysoko rozwiniętych żyje średnio jedna osoba na 1000 po poważniejszym urazie czaszkowo-mózgowym. Warto podkreślić, że wszyscy pacjenci po cięższym uszkodzeniu głowy, a w szczególności przy występujących deficytach neurologicznych, wymagają okresowej i fachowej rehabilitacji ruchowej prowadzonej pod kierunkiem lekarza i fizjoterapeuty posiadającego doświadczenie w pracy z pacjentami z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego. Oprócz zabezpieczenia zdrowia i życia pacjenta w fazie ostrej po poważnym urazie głowy decydujące znaczenie dla powrotu do optymalnego zdrowia ma wczesna i właściwie poprowadzona medyczna rehabilitacja funkcjonalna pacjenta.
REKLAMA
Najczęstszymi przyczynami urazów głowy są wypadki komunikacyjne (ponad połowa przypadków), upadki, pobicia (ok. 20% przypadków) oraz urazy sportowe, stąd też zdecydowana większość poszkodowanych to mężczyźni w wieku 16–24 lat (2–3 razy częściej niż kobiety). Nieco rzadziej, lecz również często, urazów tego typu doznają dzieci w wieku do pięciu lat oraz osoby starsze powyżej 60. roku życia. Należy zaznaczyć, że częstą pośrednią przyczyną urazów głowy jest nadmierne spożycie alkoholu (wypadki komunikacyjne, upadki, pobicia).
Gdy dochodzi już do urazu czaszki i mózgu, ich uszkodzenie jest nieodwracalne, a celem leczenia jest w pierwszej kolejności zminimalizowanie bezpośrednich i wtórnych skutków urazu. Właściwe leczenie przechodzi następnie w fazę rehabilitacji, czyli procesu przywracania pacjenta do możliwie jak najlepszego psychofizycznego stanu funkcjonalnego, mimo istniejących i niekiedy nieodwracalnych deficytów ruchowych.
Klasyfikacja kliniczna urazów czaszkowo-mózgowych
Rokowanie dotyczące stanu zdrowia pacjenta uzależnione jest od lokalizacji, stopnia i rozległości uszkodzenia. Klinicznie urazy czaszkowo-mózgowe dzieli się zazwyczaj na otwarte i zamknięte, a uszkodzenia mózgu na ogniskowe i rozlane. Powszechnie stosowany jest dodatkowo także podział na uszkodzenia pierwotne –
powstałe podczas urazu (np. wstrząśnienie mózgu) i wtórne – wynikające zazwyczaj z powiększającego się, postępującego obrzęku i niedokrwienia lub krwiaka. Wszystkie zmiany wtórne powodują powiększanie się pierwotnie uszkodzonego obszaru mózgu, dalsze uszkadzanie sąsiadujących tkanek i w konsekwencji mogą powodować ich obumieranie. Podstawą oceny klinicznej pacjenta po urazie czaszkowo-mózgowym jest ocena zaburzeń świadomości pacjenta, co umożliwia pośrednią ocenę ciężkości uszkodzenia mózgu. W wielu krajach najczęściej wykorzystuje się do tego celu skalę śpiączki Glasgow (Glasgow coma scale – GCS) (tab. 1). W Polsce często wykorzystywana jest także skala urazów czaszkowo-mózgowych (abbreviated injury scale – AIS) (tab. 2). Do ogólnej klasyfikacji stanu pacjenta po zabiegu neurochirurgicznym przeprowadzonym na mózgu najczęściej wykorzystuje się skalę Glasgow outcome scale (GOS) (tab. 3).
Uraz zamknięty czaszki bez uszkodzenia mózgu
Uraz zamknięty czaszki bez uszkodzenia mózgu polega na obrażeniach jedynie powłok czaszki bez utraty świadomości (przytomności) i innych oznak uszkodzenia mózgu (deficyty neurologiczne). Poszkodowany pamięta przebieg zdarzenia. W zależności od siły i rodzaju urazu stwierdza się otarcia naskórka lub poważniejsze (głębsze) uszkodzenia kości czaszki ze złamaniami włącznie. Oczywiście drobne uszkodzenia, a nawet niektóre typy pęknięcia kości czaszki nie wymagają specjalnego leczenia i chory wraca do domu, gdzie należy jedynie baczniej obserwować stan zdrowia poszkodowanego. Złamania i pęknięcia czaszki jednak znacznie zwiększają ryzyko wtórnych powikłań, takich jak obrzęk mózgu czy powstanie krwiaka podtwardówkowego nawet do 1 na 100 przypadków. W zdecydowanej większości mniej groźnych przypadków dolegliwości ustępują w ciągu kilku dni i nie wymagają specjalnego leczenia ani też rehabilitacji.
Wstrząśnienie mózgu
Wstrząśnienie mózgu (commotio cerebri) to przejściowe pourazowe zaburzenia czynności mózgu, zwłaszcza pnia bez widocznych zmian/uszkodzeń anatomicznych. Głównym objawem i podstawowym kryterium rozpoznania jest krótkotrwała utrata przytomności. W tym czasie chory jest blady, stwierdza się spadek ciśnienia tętniczego, występuje brak odruchów i wiotkość kończyn. Jednak po kilku, a maksymalnie kilkunastu minutach, chory odzyskuje świadomość, czemu zazwyczaj towarzyszą zawroty głowy i nierzadko wymioty. Chory cierpi na niepamięć wsteczną (amnesia retrograda), czyli nie pamięta zdarzeń tuż przed wypadkiem. Ze względu na stopień nasilenia objawów rozróżnia się:
- lekkie wstrząśnienie mózgu – utrata przytomności i niepamięć wsteczna trwające łącznie do 15 minut,
- średnio ciężkie wstrząśnienie mózgu – utrata przytomności i niepamięć wsteczna trwające łącznie powyżej 15 minut,
- ciężkie wstrząśnienie mózgu – utrata przytomności i niepamięć wsteczna trwające łącznie powyżej sześciu godzin.
Osoba z objawami wstrząśnienia mózgu powinna być hospitalizowana w celu obserwacji stanu klinicznego pacjenta. Powinno wykonać się jej tomografię komputerową (TK). Niestety, ze względów finansowych oraz niekiedy braku odpowiedniego sprzętu często pozostaje jedynie obserwacja pacjenta. Pacjent na czas obserwacji powinien leżeć przez ok. 24 godziny. Powinno ograniczyć się także podawanie w tym czasie płynów. Zaleca się odpoczynek oraz częste przebywanie w pozycji leżącej jeszcze przez kilka dni po wypisaniu ze szpitala. W cięższych wstrząśnieniach wydłuża się odpowiednio czas hospitalizacji oraz poszpitalnej obserwacj...
