Sarkopenia diagnostyka, następstwa i postępowanie

W1988 r. na posiedzeniu naukowym w Albuquerque (USA) Irwin Rosenberg zaproponował wprowadzenie nowego określenia na zwiększający się wraz z wiekiem spadek masy mięśniowej – sarkopenia (od greckich słów sarx – ciało i penia – utrata) [2, 3]. Definicja ta okazała się jednak niewystarczająca do opisania skali tego zjawiska oraz jego konsekwencji dla organizmu człowieka. W związku z tym postanowiono rozszerzyć definicję sarkopenii i określono ją jako występujący wraz z wiekiem uogólniony i progresywny spadek masy mięśni szkieletowych oraz związany z tym spadek ich siły, któremu towarzyszą pogorszenie stanu funkcjonalnego oraz deficyt mobilności i sprawności funkcjonalnej, które warunkują pogorszenie jakości życia, a w konsekwencji mogą prowadzić do śmierci. W roku 2010 został opublikowany pierwszy „Europejski konsensus w sprawie definicji i diagnostyki sarkopenii”. Został opracowany przez Europejską Grupę Roboczą ds. Sarkopenii u Starszych Osób (EWGSOP, The European Working Group on Sarcopenia in Older People) [4, 5]. 

Diagnostyka sarkopenii

Jeszcze do niedawna sarkopenia nie była traktowana jako choroba w pełnym rozumieniu tego słowa, jednak w chwili obecnej znajduje się ona w międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10-CM [21]. Objawy sarkopenii to osłabienie mięśniowe, szybko powstające zmęczenie, niska wytrzymałość na wysiłek, zaburzenia równowagi i koordynacji ruchowej, często – chudnięcie (wyjątek stanowi otyłość sarkopeniczna). Osłabienie przepony może zwiększać częstość przepukliny rozworu przełykowego i powodować utrudnienie oddychania i defekacji. Utrata masy mięśniowej łączy się ponadto ze zmniejszeniem rezerw energetycznych, czego dalszą konsekwencją mogą być zaburzenia termoregulacji i brak gorączki jako sygnału obronnego przy zakażeniach [37]. 
Wczesna interwencja związana z szybkim wprowadzeniem fizjoterapii oraz suplementacji może zatrzymać progres choroby, a nawet zmniejszyć jej negatywne skutki. Jednak obecnie jest ona najczęściej diagnozowana w stadium krytycznym, kiedy u pacjenta występują już duże zaburzenia funkcjonalne [22]. 
Do najważniejszych powikłań sarkopenii zalicza się: rozwój osteoporozy, upadki i urazy (np. złamania kostne), zespół poupadkowy oraz jako kontinuum tego niekorzystnego procesu – zgon. Udowodniono, że niebezpieczeństwo złamania szyjki kości udowej jest częściej powiązane ze zredukowaną siłą i masą mięśniową aniżeli z masą całkowitą lub tłuszczową [37].
W celu zdiagnozowania sarkopenii stosuje się różne metody obrazowania. Najdokładniejsze są rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa, jednak ze względu na wysoki koszt wykonania tych badań oraz ich niską dostępność popularne staje się badanie DEXA (ang. Dual-Energy X-ray Absorptiometry –
absorpcjometria dwóch wiązek promieni rentgenowskich o różnych energiach). W badaniu tym dwie niskie dawki promieniowania skanują ciało badanego i na podstawie różnicy odczytu oceniają masę tkanek, ich rozmieszczenie w organizmie oraz gęstość kości.
Alternatywą dla tego badania jest BIA (ang. Bioelectrical Impedance Analysis). Metoda ta polega na pomiarze oporu tkanek na przepływ prądu o niskim natężeniu. Wykorzystuje się tu informację o tym, że tkanka tłuszczowa posiada w swoim składzie mniej wody niż tkanki mięśniowa czy kostna. W związku z tym może być łatwo zlokalizowana w trakcie badania. Dzięki BIA można określić procentową zawartość tkanki tłuszczowej w składzie ciała oraz wielkość beztłuszczowej masy ciała. Badanie jest łatwe do wykonania, trwa kilka minut, należy jednak zwrócić uwagę, aby poziom nawodnienia był podobny do tego, jaki występuje u badanego na co dzień [23].
W literaturze można znaleźć informacje na temat testów przesiewowych mogących pomóc w diagnozowaniu sarkopenii. To kwestionariusz SARC-F, który był pierwszym tego typu testem screeningowym, oraz Ishii’s formuła. Ten ostatni opiera się na informacjach na temat wieku, obwodu łydki i siły ręki, dzięki czemu jest łatwy do wykonania. W praktyce klinicznej jednak został przeprowadzony tylko na pacjentach w Japonii i aktualnie brak danych na temat jego walidacji w innych narodowościach [24–26]. Można również wykorzystać proste pomiary antropometryczne, takie jak: obwód ramienia, obwód łydki (koreluje on z siłą mięśniową; przyjmuje się, że wartość poniżej 31 cm oznacza niepełnosprawność), grubość fałdów skórnych czy pomiar dynamometryczny siły uścisku ręki [8].
Dodatkowo wartość kliniczną mają testy funkcjonalne, np.:

• test prędkości chodu na dystansie 4 lub 6 m,
• test „wstań i idź”,
• test SPPB (Short Performace Physical Battery – analiza funkcji kończyn dolnych) [8].

Rozpoznanie sarkopenii stanowi dla współczesnej medycyny problem. W chwili obecnej w literaturze znajduje się kilka wskaźników powstałych na podstawie poziomu ocenionej masy mięśniowej, beztłuszczowej masy ciała lub tylko kończyn w stosunku do kwadratu wzrostu badanego lub jego ciężaru ciała.

• ASM (Appendicular Skeletal Muscle Mass) — suma mięśni szkieletowych kończyn górnych i dolnych (kilogramy) do kwadratu wzrostu (metry kwadratowe). Porównując wyniki do osób młodych, uzyskano normę 7,26 kg/m2 dla mężczyzn oraz 5,45 kg/m2 dla kobiet. Pomiaru dokonano metodą DEXA, a obniżenie o co najmniej dwa odchylenia standardowe od średniej uzyskanej u zdrowej populacji definiowało sarkopenię [27].
• SMI (Sceletal Muscle Index) — iloraz całkowitej masy mięśni i masy ciała wyrażony w procentach. Masa mięśniowa została oceniona przy zastosowaniu metody BIA. Punkt odcięcia wynosił 37% dla mężczyzn (31,5% < SMI < 37% — I klasa sarkopenii; SMI ≤ 31,5% — II klasa sarkopenii) oraz 27,6% dla kobiet (22,1% < SMI < 27,6% — I klasa sarkopenii, SMI ≤ 22,1% — II klasa sarkopenii) [28].
• FFMI (Fat Free Mass Index) — stosunek beztłuszczowej masy ciała mierzonej w kilogramach do kwadratu wzrostu w metrach kwadratowych uzyskany w trakcie badania BIA. Do sarkopenii kwalifikowane są wyniki poniżej 50 percentyla [8].

Oczywiście podane powyżej wskaźniki same w sobie nie stanowią pełnego rozpoznania. Powołana w 2009 r. Europejska Grupa Robocza ds. Sarkopenii u Osób Starszych (EWGSOP) orzekła, iż parametr obniżonej masy mięśniowej musi zostać uzupełniony o aspekt obniżonej siły mięśniowej (pomiar uścisku dłoni z zastosowaniem dynamometru) i funkcjonalności (test „wstań i idź”). Sarkopenia jest rozpoznawana u pacjentów z obniżoną masą mięśniową oraz obniżoną siłą mięśniową lub sprawnością fizyczną [8].

Sarkopenia – rodzaje, przyczyny, zapobieganie

Rozróżniamy dwie postacie sarkopenii:

• pierwotną – spowodowaną czynnikami związanymi z wiekiem i starzeniem się,
• wtó...