Staw krzyżowo-biodrowy
propozycja terapii

Do czynników zaburzających funkcjonowanie stawów krzyżowo-biodrowych zalicza się:    

• stan zapalny – jest on przeważnie konsekwencją nagłego urazu lub długotrwałego przeciążenia (zarówno dynamicznego, jak i statycznego), dochodzi wówczas do silnego naciągnięcia więzadeł lub do wzmożonego napięcia struktur więzadłowych;
• zmiany zwyrodnieniowe – wskutek zmian dochodzi do uszkodzenia chrząstki wyściełającej powierzchnie stawowe na kości biodrowej i krzyżowej;
• patologiczne zmiany w obrębie kości krzyżowej – przeważnie dotyczą braku zrostu pomiędzy kręgami na jednym lub więcej poziomach, zaburzony zrost kości krzyżowej (zrost kości ma miejsce w rozwoju wewnątrzmacicznym) wpływa na nieprawidłowe wykształcenie stawu krzyżowo-biodrowego;
• zaburzenia struktur stabilizujących: hipomobilność – stan, gdy napięcie tkanek okołostawowych jest wzmożone i uniemożliwia prawidłową ruchomość stawu; 
• zaburzenia struktur stabilizujących: hipermobilność – stan rozciągnięcia więzadeł, które nie spełniają swojej funkcji stabilizacyjnej, wówczas ruch w stawie przekracza prawidłowe zakresy;
• ciąża – podczas ciąży stawy krzyżowo-biodrowe przechodzą zmiany związane z wydzielaniem hormonów, które wpływają na rozluźnianie tkanki łącznej, co ma ułatwić poród poprzez zwiększoną elastyczność struktur;
• nieprawidłowa postawa ciała w statyce i dynamice – wpływa przeciążająco na stawy krzyżowo-biodrowe [2–4].

Dysfunkcje stawu krzyżowo-biodrowego można podzielić na zaburzenia związane z:

• ograniczeniem ruchomości w stawie (staw zablokowany) – jedna z kości biodrowych przemieszcza się (ulega skręceniu) w kierunku do przodu i powoduje zablokowanie kości w nieprawidłowej pozycji, napięcie torebki stawowej i uniemożliwienie ruchu w segmentach kręgosłupa znajdujących się powyżej,
• nadmierną ruchomością w stawie, 
• niestabilnością, często połączoną z wtórną kompresją powierzchni stawowych [5, 6].

Wnikliwe badanie osteopatyczne pozwala wskazać rodzaj zaburzenia i jego postać. 

Postępowanie w przypadku dysfunkcyjności stawu krzyżowo-biodrowego zależne jest od przyczyny zaburzeń [7–10]:

Staw zablokowany – pierwszą czynnością jest odblokowanie stawu przez techniki manualne, następnie należy wprowadzić ćwiczenia utrzymujące zakres ruchu w zablokowanym dotąd kierunku.

Staw niestabilny – istotna jest praca z określonymi grupami mięśniowymi w celu poprawy stabilizacji stawu krzyżowo-biodrowego. Zazwyczaj potrzebne jest również wspomaganie stabilności miednicy pasem miedniczym. W przypadku zwiększonej ruchomości/niestabilności przyczyną bólu może być osłabienie mięśni pośladkowych oraz dwugłowego uda i sztywność mięśni biodrowo-lędźwiowych, które stabilizują kręgosłup i miednicę. Wskazane jest:

• wzmocnienie mięśni pośladkowych i dwugłowych ud,
• skorygowanie dysfunkcji stawu (chiropraktyka/terapia manualna),
• rozciąganie mięśni biodrowo-lędźwiowych,
• zachowanie odpowiedniej ruchomości bioder.

Staw niestabilny skompresowany – należy doprowadzić do odbarczenia powierzchni stawowych poprzez osteopatyczne techniki manualne, a następnie wprowadzić leczenie jak w przypadku niestabilności stawu krzyżowo-biodrowego. Wskazane są:

• relaksacja nadmiernie napiętych grup mięśniowych,
• wzmacnianie mięśni głębokich obręczy miedniczej.

Zabiegi z zakresu terapii manualnej mają na celu odtworzenie ruchu stawowego (mobilizacje, manipulacje), zmniejszenie patologicznego napięcia w obrębie struktur miednicy oraz dążenie do równowagi mięśniowej (techniki poizometrycznej relaksacji mięśni – PIR). Praca na tkankach miękkich obejmuje poprawę elastyczności tkanek obkurczonych oraz wzmocnienie tkanek osłabionych [11, 12]. 

W przypadkach zaawansowanych zmian i dolegliwości bólowych czasami konieczne jest wprowadzenie farmakoterapii o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym [12].

Manualne odbarczenie stawu krzyżowo-biodrowego prawego

Pacjent leży na lewym boku przodem do terapeuty. Noga prawa ugięta w stawie biodrowym (pod kątem prostym) i kolanowym spoczywa na leżance przed nogą lewą, noga lewa wyprostowana. Lewa dłoń terapeuty położona w okolicy prawego guza kulszowego, prawa dłoń spoczywa na prawym barku pacjenta (zdj. 1).
Poleca się pacjentowi wykonanie wdechu. Podczas głębokiego wydechu terapeuta jedną ręką stabilizuje bark lub dolne żebra po przeciwnej stronie, drugą naciska i przesuwa okolicę pośladka w kierunku do siebie (zdj. 2).

Po zabiegu należy wykonać test wyprzedzania, który polega na tym, że pacjent stoi tyłem do badającego z wyprostowanymi nogami w stawach kolanowych, obie stopy równo na podłodze. Należy wyczuć kciukami oba kolce biodrowe tylne górne. Poleca się pacjentowi wykonanie skłonu do przodu. W skłonie tułowia ocenia się położenie oraz ruchomość obu kolców. Brak obniżania się kolca albo obecność objawu wyprzedzania świadczy głównie o zablokowaniu stawu krzyżowo-biodrowego po stronie badanej.

Energizacja mięśni (PIR) 

Przed rozpoczęciem PIR należy wykonać test funkcjonalny. Pacjent leży na plecach z nogami ugiętymi w stawach kolanowych, terapeuta klęczy przed stopami pacjenta i stabilizuje je. Poleca się wykonanie skrętu kolan w prawą, następnie lewą stronę. Należy porównać różnice w odległości stawów kolanowych od podłoża. Po zakończeniu PIR należy powtórzyć test funkcjonalny.

Poizometryczna relaksacja mięśni (angażowanie mięśni otaczających miednicę): leżenie na plecach, nogi ugięte w stawach kolanowych, skręcone maksymalnie w jedną stronę. Opór: jedna ręka na stopach pacjenta, druga przyłożona po bocznej stronie uda (zdj. 3). Poleca się wykonanie ruchu przeciwko oporowi terapeuty. W momencie gdy pacjent przepchnie dłonie terapeuty (zdj. 4), poleca się rozluźnienie i wykonanie głębokiego wdechu, następnie podczas wydechu spycha się kolana do pozycji wyjściowej. Relaksację należy wykonać dla obu stron, po 5–8 powtórzeń na każdą stronę. Należy dawkować równe napięcia i wyrównać je po obu stronach. 

Poizometryczna relaksacja mięśni (angażowanie mięśni przywodzicieli uda, pośladkowych średnich oraz czworobocznych lędźwi): leżenie na boku z nogami wyprostowanymi. Opór: jedna ręka przyłożona w okolicy bocznej uda, druga na ramieniu pacjenta (zdj. 5). Poleca się uniesienie całego tułowia i nóg przeciwko oporowi terapeuty (zdj. 6). Technikę należy wykonać obustronnie, po 5–8 powtórzeń na każdą stronę. 

Ćwiczenia wzmacniające

W terapii stawu krzyżowo-biodrowego zastosowanie mają ćwiczenia stymulujące głębokie mięśnie stabilizujące. Są to przede wszystkim podpory (przodem, tyłem, bokiem), kombinacje ćwiczeń w pozycji klęku podpartego oraz ćwiczenia w wyższych pozycjach na małej płaszczyźnie podporu oraz na niestabilnym podłożu.

Ćwiczenie 1. 

Angażowanie jednostronnie mięśnia pośladkowego wielkiego oraz jednostronnie czworobocznego lędźwi, prostownika grzbietu, biodrowego większego po obu stronach, skośnych brzucha, poprzecznego brzucha. Leżenie na plecach, jedna noga ucięta w stawie kolanowym, zgięta pod kątem prostym, druga wyprostowana (zdj. 7). 
Ruch: jednoczesne uniesienie bioder oraz wyprostowanej nogi, tak aby oba uda były równoległe (zdj. 8). Ćwiczenie należy wykonać obustronnie. 

Ćwiczenie 2.

Leżenie na plecach, obie golenie i stopy znajdują się na podwieszkach. 
Ruch: uniesienie obu bioder (zdj. 9). 

Ćwiczenie 3. 

Leżenie na plecach z nogami ugiętymi pod kątem prostym. Lewa dłoń przyłożona z przodu na lewym udzie, prawa ręka przyłożona z tyłu na prawym udzie (zdj. 10).
W tej pozycji należy docisnąć lędźwie do podłoża. 
Ruch: maksymalny nacisk udami na dłonie (lewe udo naciska w górę, prawe w dół). Podczas ćwiczenia dłonie stawiają opór udom, tak aby uzyskać napięcie izometryczne. Pacjent powinien czuć napięcie na lewych zginaczach bioder i prawych prostownikach. Napięcie należy utrzymać w granicach 10 s. Ćwiczenie należy wykonać obustronnie.

Ćwiczenie 4. 

Stanie, ręce wzdłuż tułowia, w dłoniach laska gimnastyczna. 
Ruch: wykrok z jednoczesnym uniesieniem dłoni (zdj. 11). Podczas ćwiczenia miednica nie powinna zmieniać położenia. Ćwiczenie należy wykonać obustronnie.

Ćwiczenie 5.

Leżenie przodem, tułów podparty na przedramionach (zdj. 12). 
Ruch: oderwanie bioder od podłoża (zdj. 13). Utrudnieniem ćwiczenia jest dodatkowe uniesienie jednej nogi (zdj. 14). W przypadku wykonywania...