Wybrane aspekty badania fizjoterapeutycznego w chorobach neurologicznych

W artykule przedstawiono wybrane aspekty badania fizjoterapeutycznego u pacjentów z chorobami neurologicznymi.

„Gdy rozwój został zakończony, źródło wzrostu i regeneracji aksonów i dendrytów wyschło nieodwracalnie. W dorosłym układzie nerwowym ścieżki nerwowe są ustalone, zakończone i niezmienne. Wszystko może zginąć, nic nie może się zregenerować. Zadaniem nauki w przyszłości będzie zmienić, o ile to możliwe, ten nieprzyjazny wyrok” [1].

Jakie to szczęście, że wybitny hiszpański neuroanatom, histolog i prekursor neurobiologii, odkrywca synaps – Santiago Ramóny Cajal – zwyczajnie się mylił, zawierając takie tezy w swojej pracy z 1913 r. Dziś wiadomo, że u człowieka neuronalne związki i mapy korowe są ciągle modelowane przez wpływ doświadczenia i uczenie się. Można powiedzieć, że mózg po części „kreuje się” sam. Układ nerwowy jest „wyrafinowanym” systemem sterowania organizmem, który stworzony jest z dwóch rodzajów komórek: neuronów (komórek pobudliwych elektrycznie) i komórek glejowych niemających tej zdolności, ale niezbędnych do utrzymania neuronów w homeostazie i regulacji ich pracy.

Neurony są zbudowane z ciała komórkowego i dwóch rodzajów wypustek – aksonów, które przekazują potencjały elektryczne do innych neuronów, i dendrytów, które odbierają bodźce i kierują je do ciała neuronu. Neurony łączą się w łańcuchy i sieci, które przekazują i integrują informację w układzie nerwowym. Połączenia pomiędzy neuronami to synapsy. Oprócz opisanych powyżej synaps chemicznych są też synapsy elektryczne, inaczej nazywane złączami szczelinowymi. Liczbę synaps w mózgu ludzkim szacuje się na 1014. W jednym milimetrze sześciennym kory mózgowej znajduje się około miliarda synaps. Neurony mają na ogół po kilka tysięcy synaps. Tuż po urodzeniu neurony mają niewiele wypustek i synaps, ich liczba wzrasta w pierwszych dwóch latach życia. Większość połączeń nerwowych powstaje dzięki genetycznie zaprogramowanym interakcjom chemicznym. Jednak w końcowych etapach kształtowania się mózgu, przy powstawaniu funkcjonalnych połączeń, aktywność neuronalna i pobudzenie synaptyczne odgrywają dużą rolę [1].

Skutkiem schorzeń układu nerwowo-mięśniowego jest obniżenie lub całkowity brak sprawności funkcjonalnej z często towarzyszącymi zaburzeniami poznawczymi. Występujące zaburzenia fizyczne, psychiczne oraz sensoryczne stwarzają różnorodne problemy, które współczesna fizjoterapia stara się niwelować. Nadrzędnym celem planowanej aktywności fizycznej w tego typu chorobach jest wykorzystanie istniejącego potencjału ruchowego chorego do osiągnięcia możliwie największego poziomu sprawności funkcjonalnej, zwiększenie precyzji ruchów, kontrola napięcia mięśniowego oraz zmniejszenie kosztu energetycznego wysiłku fizycznego. Nadmierne koszty prowadzą bowiem do pojawiania się znacznie szybciej niż u zdrowego człowieka objawów zmęczenia mięśniowego, uniemożliwiając tym samych kontynuację aktywności fizycznej. Schorzenia neurologiczne stanowią nie tylko ogromny problem współczesnych społeczeństw, lecz także ze względu na zmiany demograficzne prowadzące do wzrostu liczby osób starszych w populacji ogólnej na świecie będą stanowiły jeszcze większe wyzwanie dla środowiska medycznego. Szacuje się, że w 2050 r. w państwach członkowskich Unii Europejskiej żyć będzie 35% osób w wieku 65+. Niestety, ten odsetek ludzi starszych wzrasta intensywniej w Polsce w stosunku do innych Państw [2, 3]. Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że osoby niepełnosprawne stanowią 12–20% ogółu populacji świata, trudno jednak ustalić choćby w przybliżeniu, jaki odsetek stanowią wszystkie choroby neurologiczne ze względu na wiele współistniejących chorób, które mogły stać się praprzyczyną niepełnosprawności [4]. Mulligan i wsp. w przeprowadzonej metaanalizie podkreślają brak spójnych narzędzi do oceny barier w aktywności osób niepełnosprawnych z chorobami neurologicznymi. W omawianej pracy wyłania się jeden głównych wniosek. Jest nim bariera motywacji oraz braku wiary w powodzenie i sukces podejmowanej aktywności fizycznej. Osobiste przekonania oraz zaburzenia motywacji stanowią główne źródło problemu braku aktywności fizycznej osób niepełnosprawnych neurologicznie, nie zaś – jakby się mogło wydawać – bariery natury industrialnej [4]. 

Niniejsza analiza po raz kolejny udowadnia to, co fizjoterapeuci oraz trenerzy personalni wiedzą i w czym są szkoleni, jeśli chodzi o proces neurotreningu i nerofizjoterapii, a mianowicie tzw. positive approach, czyli pozytywne nastawienie do pacjenta i jego problemów. Taka postawa pozwala na wzmocnienie motywacji chorego i przełamuje najsilniejszą barierę uniemożliwiającą podjęcie aktywności fizycznej.

Choroby neurologiczne stanowią bardzo ważny problem społeczny. Są najczęstszą przyczyną niepełnosprawności osób powyżej 40. roku życia. Średnio w Polsce co 9 minut jedna osoba doznaje udaru mózgu, a co 28 minut jedna osoba umiera z powodu udaru lub jego następstw, co stanowi 40 tys. osób rocznie. Według danych szacunkowych w 2010 r. w Polsce żyło ponad 500 tys. osób z przebytym udarem mózg...