Międzynarodowe Towarzystwo Badania Bólu (International Association for the Study of Pain – IASP) definiuje ból jako przykre i negatywne wrażenie zmysłowe i emocjonalne powstające pod wpływem bodźców uszkadzających tkankę (tzw. nocyceptywnych) lub zagrażających ich uszkodzeniem. Ból jest odczuciem subiektywnym [3].
REKLAMA
Klasyfikacja neurofizjologiczna wyróżnia ból receptorowy (nocyceptywny) – wywołany przez drażnienie receptorów nerwów czuciowych przez bodźce chemiczne lub mechaniczne. Jest to ból o rozlanym i tępym charakterze, jego pojawienie się lub nasilenie uwarunkowane jest pozycją ciała. Drugim rodzajem bólu jest ból niereceptorowy (neuropatyczny) – wywołany przez ucisk, drażnienie bądź zniszczenie struktur układu nerwowego. Ból receptorowy jest określany jako piekący, przeszywający i promieniujący [4–6].
W praktyce fizjoterapeutycznej stosowana jest też klasyfikacja Seidlera, wyróżniająca ból spontaniczny, ból wywołany uciskiem, ruchem lub ból z przeciążenia [7].
Według danych epidemiologicznych z krajów europejskich i z Izraela szacuje się, że ból występuje u 19% populacji (zakres 10–30%). Natomiast według danych ze Stanów Zjednoczonych, ok. 50 mln osób odczuwa cierpienie z powodu bólu przewlekłego, a u blisko połowy jest przyczyną niepełnosprawności. Szacuje się, że częstość odczuwania bólu przewlekłego wzrasta wraz ze starzeniem się populacji. Po 65. roku życia dotyczy aż 80% populacji i osiąga wartość 100% u osób po 80. roku życia. Dane mówiące o obecności bólu wśród Polaków podają, że każdego roku z powodu bólu cierpią 34 mln osób, z czego u 7 mln Polaków dolegliwości bólowe nawracają. Najczęściej można zaobserwować bóle głowy o charakterze przewlekłym, bóle pleców i stawów, rzadziej występują bóle neuropatyczne obecne u 1,5–3% osób [8–11].
Obecność bólu w fizjoterapii
Metody fizjoterapii stosuje się m.in. w celu zapobiegania lub zmniejszania dolegliwości bólowych. Wśród popularnych metod mających uśmierzający wpływ na ból należy wymienić stymulację prądem stałym, mikroprądami, przezskórną elektryczną stymulację nerwów (transcutaneus electrical nerve stimulation – TENS), stymulację prądami Bernarda czy krioterapię.
Poszczególne metody w nieco odmienny sposób wpływają przeciwbólowo na organizm. Prąd stały wykazuje działanie analgetyczne dzięki zjawiskom elektrochemicznym, elektrokinetycznym i elektrotermicznym, które podnoszą próg pobudliwości nerwów i zmniejszają przewodnictwo nerwowe [12]. Jedna z hipotez wyjaśniających przeciwbólowe działanie mikroprądów zakłada, że prąd mikroamperowy przywraca równowagę bioelektryczną uszkodzonych komórek. Z kolei druga mówi, że dzięki stymulacji mikroamperowej ulega przyspieszeniu rozpad kwasu mlekowego i substancji bólowych, wzrost wytwarzania ATP i synteza protein [13]. Stymulacja prądem HF (high frequency) TENS uruchamia mechanizm przeciwbólowy na poziomie rdzenia, wpływa pobudzająco na ośrodki nadrdzeniowe, które przez zstępujący układ antynocyceptywny wywiera hamujący wpływ na wstępujące impulsy bólowe. W prądzie LF (low frequency) TENS dochodzi do wzmagania wydzielania endogennych opioidów [14]. Efekt przeciwbólowy krioterapii następuje dzięki zablokowaniu receptorów czuciowych, ich połączeń z proprioreceptorami, zwolnieniu przewodnictwa we włóknach czuciowych i zablokowaniu uwalniania mediatorów bólu. Podczas stymulacji receptorów zimnem dochodzi do wydzielania w podwzgórzu czynnika uwalniającego prekursora β-endorfiny (propiomelanokortyna, adrenocorticotropic hormone – ACTH) [15, 16].
Pomijając zabiegi z zakresu fizykoterapii mające działanie uśmierzające ból, szeroko stosowane są takie, do których wykorzystuje się leki przeciwbólowe, np. jonoforeza czy fonoforeza. W ich przypadku środek przeciwbólowy wprowadzany jest za pomocą prądu stałego lub fali ultradźwiękowej.
Należy wspomnieć, że często fizjoterapia odbywa się poprzez ból, który jest nieunikniony, aby osiągnąć zamierzony rezultat. Ból towarzyszący fizjoterapii może być reakcją organizmu m.in. na rozciąganie czy ucisk obecne w procesie usprawniania. Ból również może być obecny podczas masażu, mobilizacji i w czasie ćwiczeń. Może też być związany odpowiedzią organizmu na działanie czynników fizykalnych, takich jak pole magnetyczne czy fala ultradźwiękowa.
Zdarza się też, że reakcja po fizjoterapii jest różna, ponieważ różna może być reakcja organizmu na poszczególne bodźce. Pacjenci zgłaszają nasilenie się dolegliwości bólowych lub wrażenie pogorszenia się stanu zdrowia. W zależności od intensywności zastosowanej rehabilitacji nasilenie się objawów może trwać krócej lub dłużej, lecz przeważnie jest to tymczasowa reakcja organizmu na zastosowaną terapię. Czasami nasilenie dolegliwości bólowych jest sygnałem dla fizjoterapeuty do zmiany sposobu rehabilitacji. Z drugiej strony może być zwiastune...
