Krioterapia miejscowa i jej zastosowanie w rehabilitacji stopy

Zimno to najsilniejszy środek przeciwzapalny, jakim dysponuje współczesna fizykoterapia [1]. Pierwsze udokumentowane próby wykorzystania zimnaw leczeniu stanów zapalnych pochodzą z 2500 r. p.n.e.,ze starożytnego Egiptu. Hipokrates zaobserwował, że chłodzenie zmniejsza ból, obrzęk i krwawienie wywołane urazem. Przełom w leczeniu zimnem nastąpił w latach 1841–1851, kiedy James Arnott zastosował miejscowo pokruszony lód u chorych na reumatyzm i pacjentów w terminalnym stadium choroby nowotworowej. W 1847 r. stworzył on aparat leczniczy osiągający temperaturę –24°C [2]. 

Wpływ zimna na ludzki organizm

Leczenie zimnem polega na obniżeniu temperatury tkanek, co odbywa się głównie na drodze przewodzenia. Zimne zabiegi lecznicze ze względu na wielkość powierzchni ciała, na jaką oddziałują, można podzielić na: miejscowe i ogólne. Celem zabiegów miejscowych jest obniżenie temperatury skóry, mięśni i stawów, a zabiegów ogólnych – oziębienie całego organizmu [1, 3, 4]. 
Istnieje wiele pozytywnych efektów działania niskich temperatur na nasz organizm. W pierwszej fazie dochodzi do skurczu naczyń krwionośnych skóry oraz tkanki podskórnej, następuje zmniejszenie przepływu krwi. Jest to rodzaj reakcji odruchowej, która ogranicza oddawanie ciepła do otoczenia i jest aktywowana poprzez pobudzenie receptorów zimna w skórze. Nasilenie tej reakcji zależy od temperatury oraz szybkości jej obniżania. Reakcje naczynioruchowe są szczególnie silne w obrębie kończyn. Skurcz naczyń powierzchownych powoduje przemieszczenie krwi do tkanek głębiej położonych, zwiększając tym samym przepływ w dużych naczyniach krwionośnych. W pierwszej fazie działania niskich temperatur następuje zmniejszenie miejscowej przemiany materii, a zwiększenie w części rdzeniowej oraz wzrasta ciśnienie krwi. Następuje spadek uwalniania mediatorów bólu i stanu zapalnego, zmniejszenia przewodnictwa nerwowego oraz zwiększenia napięcia mięśni szkieletowych. Po upływie kilkunastu sekund następuje druga faza, w której naczynia krwionośne się rozszerzają. Skóra z bladej staje się różowa, mięśnie się rozluźniają, spada także ciśnienie krwi. Zimne zabiegi lecznicze działają przeciwbólowo, przeciwobrzękowo i przeciwzapalnie, co jest wykorzystywane podczas terapii [3]. 

W tab. 1 przedstawiono wskazania i przeciwwskazania do wykonywania zabiegów krioterapii miejscowej [1, 3, 5].

Krioterapia miejscowa

Krioterapią nazywa się zastosowanie w celu leczniczym bodźca fizykalnego, który powoduje obniżenie temperatury tkanki. Z kolei kriostymulacja to bodźcowe powierzchniowe działanie temperatur kriogenicznych (poniżej –100°C) w krótkim czasie (120–180 s) na wybraną okolicę ciała pacjenta [2]. Do zabiegów kriostymulacji stosuje się urządzenia, w których do uzyskania niskich temperatur wykorzystywany jest ciekły azot (–160° ÷ –196°C temperatura u wylotu z dyszy) dwutlenek węgla (–78°C) lub schłodzone powietrze (–35°C). Najczęściej wykonywane są zabiegi z użyciem ciekłego azotu (zdj. 1). 

Podczas wykonywania tego zabiegu należy zwrócić szczególną uwagę na zabarwienie skóry, jej zblednięcie, zasinienie, a także uczucie pieczenia czy bólu, które są wskazaniem do natychmiastowego przerwania zabiegu. Odległość wylotu dyszy od okolicy zabiegowej nie powinna być mniejsza niż 15 cm. Podczas zabiegu fizjoterapeuta wykonuje okrężne ruchy dyszą, aby nie doszło do odmrożenia skóry.

Tab. 1. Wskazania i przeciwwskazania do wykonywania zabiegów krioterapii miejscowej

RZS – reumatoidalne zapalenie stawów; ZZSK – zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

Długość zabiegu wynosi od 30 s do 3 min, w zależności od okolicy zabiegowej i tolerancji pacjenta na zimno [3]. Działanie przeciwbólowe i przeciwobrzękowe po zabiegu krioterapii miejscowej utrzymuje się ponad 3 godziny [6]. W celu uzyskania lokalnego oziębienia tkanek stosuje się również [2, 3, 5]:

• okłady woreczkami wypełnionymi schłodzonym żelem si...