Mezoterapia kręgosłupa jako etap kompleksowej terapii zespołu bólowego

Zespoły bólowe kręgosłupa stają się chorobą cywilizacyjną, jak np. nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca. Problem ten dotyka coraz większą grupę społeczeństwa, a związany jest przede wszystkim ze zmniejszoną aktywnością ruchową, długotrwałym przebywaniem w pozycji siedzącej i nieprawidłowym stylem życia. Nieodpowiednie ustawienie monitora komputera czy też nieumiejętne korzystanie z telefonu komórkowego przyczyniają się do występowania przeciążeń w odcinku szyjnym, a wtórnie w odcinku lędźwiowo-krzyżowym [1]. Długotrwały ból może powodować wystąpienie ograniczenia ruchomości kręgosłupa, a także sztywności, co prowadzi do powstania uczucia dyskomfortu w codziennym życiu oraz pracy zawodowej. 
W leczeniu ostrego i przewlekłego zespołu bólowego kręgosłupa stosowana jest farmakoterapia przeciwbólowa, przeciwzapalna oraz leki rozluźniające mięśnie (miorelaksanty). Kluczową rolę w leczeniu odgrywa fizjoterapia, z dużym naciskiem na kinezyterapię [1]. Rozluźnianie napiętych struktur tkanek miękkich zmniejsza ból, jednakże wymaga to przeważnie czasu i dużej liczby powtórzeń zastosowanych zabiegów. Przygotowanie pacjenta pod kątem tkanek miękkich jest ważnym elementem terapii, która dąży nie tylko do zwalczania bólu, ale także do stabilizacji kręgosłupa, poprawy jego ruchomości oraz działań profilaktycznych związanych z edukacją pacjenta odnośnie do poprawy stylu życia związanego z jego problemami zdrowotnymi. 
W przypadku wystąpienia objawów neurologicznych ubytkowych lub braku poprawy po leczeniu zachowawczym pacjent może być zakwalifikowany do leczenia operacyjnego. Natomiast taką kwalifikację należy dokładnie rozważyć ze względu na ryzyko powikłań związanych z zabiegiem pod postacią FBSS (ang. failed back surgery syndrome) – zespołu bólowego kręgosłupa po nieskutecznym zabiegu operacyjnym [1]. 
Dlatego też warto wspomnieć o bezpiecznej, małoinwazyjnej oraz skutecznej formie leczenia bólów pod postacią mezoterapii kręgosłupa. Jest to miejscowy mikrozabieg, który polega na wykonaniu mikroiniekcji i dostarczeniu do skóry właściwej oraz tkanki podskórnej leków oraz substancji odżywczych lub regenerujących. Zgodnie z zasadą: „mało, rzadko, w dobrze dobrane miejsca”. Ważną zaletą mezoterapii jest podawanie leków w małych, ale skutecznych dawkach, w konkretne miejsca zmienione patologicznie, w sposób cykliczny [2, 3].

Wskazania do mezoterapii kręgosłupa

Ocena kliniczna stanowi podstawę do zakwalifikowania pacjenta do odpowiedniej terapii i wdrożenia bezpiecznej metody leczenia. Należy wziąć pod uwagę, iż szeroko stosowana farmakoterapia pod postacią niesteroidowych leków przeciwzapalnych jest bardzo ryzykowna, w szczególności u pacjentów w wieku podeszłym, u których możliwość wystąpienia powikłań jest znacznie większe. Mezoterapię kręgosłupa wykonuje się przede wszystkim w grupie pacjentów z zespołem bólowym kręgosłupa o charakterze mięśniowo-powięziowym (ang. myofascial pain syndrome – MPS). 

Wskazania do mezoterapii kręgosłupa:

• zespół bólowy kręgosłupa o charakterze mięśniowo-powięziowym,
• zespół bólowy kręgosłupa w przebiegu choroby zwyrodnieniowej, tzw. spondylozy czy spondyloartrozy,
• zespół bólowy kręgosłupa szyjnego o charakterze szyjnym lokalnym (miejscowym),
• zespół szyjno-barkowy (ból kręgosłupa szyjnego z promieniowaniem do kończyny górnej),
• zespół szyjno-głowowy (bóle kręgosłupa szyjnego z jednoczesnym występowaniem dolegliwości bólowych potylicy, zawrotów głowy i nudności, np. szyja smartfonowa),
• zespół bólowy kręgosłupa szyjnego po urazie o charakterze whiplash (tzw. skręcenie kręgosłupa szyjnego np. po wypadku komunikacyjnym),
• stan po złamaniach kręgosłupa piersiowego i przejścia piersiowo-lędźwiowego z dolegliwościami o charakterze neuralgii międzyżebrowej [2, 3].

Leki i preparaty stosowane w mezoterapii kręgosłupa

W mezoterapii kręgosłupa stosuje się preparaty, leki, które można zastosować drogą iniekcyjną. Do najczęściej stosowanych należą m.in.:

• mieszanki lekowe, np. niesteroidowego leku przeciwzapalnego z lekami znieczulającymi,
• leki znieczulające, miorelaksanty iniekcyjne,
• tropokolagen iniekcyjny.

Preparat dobierany jest adekwatnie do schorzenia przez lekarza wykonującego zabieg mezoterapii. Ważne jest, aby leczenie za pomocą terapii było bezpieczne dla pacjenta. Dlatego należy uwzględnić profil alergiczny chorego i inne schorzenia, szczególnie choroby internistyczne, kardiologiczne [2, 5]. 

Mechanizm mezoterapii

Zastosowanie mezoterapii kręgosłupa wykorzystuje dwa kluczowe mechanizmy związane z efektem terapeutycznym:

• miejscowe podawanie leku;
• miejscową stymulację receptorów skóry/tkanki podskórnej poprzez ukłucie igły.

Wykonując mikroiniekcje, w określone punkty w zależności od rozpoznania zespołu bólowego kręgosłupa leki podawane są miejscowo. Szczególnie w okolicę zmian patologicznych, np. w miejsce wzmożonego napięcia mięśni przykręgosłupowych. W zależności od stosowanych leków czy preparatów uzyskuje się dodatkowo miejscowy efekt przeciwzapalny, przeciwbólowy i regeneracyjny. Przeprowadzone badania w tym temacie wykazują, iż przy zastosowaniu mezoterapii podawany preparat terapeutyczny uzyskuje większe stężenie lecznicze w miejscu jego podania, a działanie jest znacznie dłuższe niż przy podawaniu drogą doustną.
Zastosowanie techniki mezoterapii poprzez wykonanie mikroiniekcji powoduje podrażnienie skórnych i podskórnych receptorów, co wpływa na zwiększenie poziomu endorfin. Dodatkowo podrażnienie punktów spustowych uruchamia endogenny układ opioidowy. Mikrouszkodzenie tkanek podczas procedury wkłucia powoduje powstanie mikrostanu zapalnego związanego z iniekcją, dzięki czemu pobudzany jest mechanizm autonaprawy przez organizm.
Po wykonaniu mezoterapii oraz uruchomieniu powyżej opisanych mechanizmów uzyskuje się pobudzenie układu neurowegetatywnego, układu krążenia oraz układu limfatycznego, co m.in. zwiększa przepływ krwi oraz limfy w zmienionych chorobowo tkankach. Obecnie prowadzone są liczne badania pozwalające poznać dokładniejszy mechanizm mezoterapii stosowanej w schorzeniach narządu ruchu, w szczególności w zespołach bólowych kręgosłupa [2, 3].

Technika mezoterapii kręgosłupa

Zabieg mezoterapii polega na wykonaniu wielopunktowych mikroiniekcji na głębokość do 13 mm, igłą o średnicy 0,3 mm, 30 G, po wcześniejszym typowym przygotowaniu pola zabiegowego. W zależności od rozpoznania dobierana jest odpowiednia technika iniekcji w odpowiednie punkty:

• w zespole bólowym kręgosłupa szyjnego o charakterze lokalnym, miejscowym, bez promieniowania do potylicy oraz kończyn górnych, wykorzystuje się punkty przedstawione na zdj. 1,
• w zespole szyjno-barkowym, gdzie poza bólem w zakresie odcinka szyjnego obserwowane jest promieniowanie do jednej lub obu kończyn górnych, wykorzystuje się punkty przedstawione na zdj. 2, 
• w przebiegu zespołu szyjno-głowowego, gdzie obserwuje się dolegliwości bólowe kręgosłupa szyjnego z promieniowaniem do potylicy i/lub z objawami pod postacią zawrotów głowy, nudności, zaburzeń wzroku oraz słuchu, wykorzystuje się punkty przedstawione na zdj. 3, 
• w bólach odcinka piersiowego, szczególnie gdy pacjent podaje tzw. ból między łopatkami, wykorzystywane są punkty przedstawione na zdj. 4, 
• w przebiegu zespołu bólowego odcinka lędźwiowo-krzyżowego bez promieniowania do kończyn dolnych wykorzystywany jest podstawowy schemat terapeutyczny przedstawiony na zdj. 5.
   

Mezoterapię kręgosłupa wykonuje się standardowo raz w tygodniu, w minimum pięciu powtórzeniach w przypadku zespołu bólowego o charakterze przewlekłym. W przypadku ostrych zespołów bólowych zabieg wykonywany jest nawet co dwa–trzy dni. Schemat leczenia jest ustalany indywidualnie dla każdego pacjenta przez lekarza diagnozującego i wykonującego zabieg, w zależności od postawionej diagnozy.

Bezpieczeństwo mezoterapii

Mezoterapia kręgosłupa należy do małoinwazyjnych oraz bezpiecznych form leczenia bólu ostrego i przewlekłego. Do najczęstszych działań niepożądanych związanych z zabiegiem należą:

• niewielkie wylewy podskórne, zasinienia, tzw. krwiaki podskórne, które znikają w ciągu kilku dni od zabiegu,
• ból związany z iniekcją, który znika najczęściej w ciągu kilku godzin po zabiegu; czas jego trwania będzie zależny od składu podawanego preparatu,
• reakcja alergiczna na podawany preparat, dlatego ważny jest wywiad lekarski przed przeprowadzeniem zabiegu. Po podaniu podskórnym taka reakcja może wystąpić z opóźnieniem. 

Z badań klinicznych z wykorzystaniem techniki mezoterapii oraz zastosowaniem leków i preparatów podawanych za jej pomocą wynika, iż technika ta należy do bezpiecznej formy leczenia. Jest rekomendowana np. przez Włoskie Towarzystwo Mezoterapii (ang. Italian Society of Mesotherapy) oraz inne towarzystwa naukowe [2, 3, 6].

Podsumowanie

Okiem lekarza
Ze względu na częste występowanie zespołu bólowego kręgosłupa, które najczęściej objawia się dolegliwościami o charakterze mięśniowo-powięziowymi, należy dobrać jak najodpowiedniejszą terapię dla danego pacjenta, która szybko pozwoli mu wrócić do pełnej sprawności przy jednoczesnym niewielkim ryzyku powikłań związanych z terapią. Jedną z takich form leczenia jest mezoterapia kręgosłupa, która jest wykonywana przez lekarza po wcześniejszym przeprowadzeniu badania podmiotowego i przedmiotowego, a także analizie badań obrazowych. Do podstawowej i najczęściej stosowanej diagnostyki obrazowej kręgosłupa powinno wykorzystywać się standardowe badania RTG w dwóch projekcjach. W przypadku wystąpienia wątpliwości diagnostycznych lub objawów neurologicznych należy rozważyć wykonanie badania rezonansem magnetycznym. 
Mezoterapia kręgosłupa poza tym, że jest formą terapii, pełni również funkcję diagnostyczną. W przypadku wystąpienia poprawy po jej zastosowaniu można wstępnie podejrzewać, iż problem patologiczny dotyczy głównie tkanek miękkich i nie jest związany np. z opisaną w badaniu obrazowym dyskopatią. Ponadto w przypadku braku poprawy po jej zastosowaniu należy poszerzyć diagnostykę, ponieważ przyczyna dolegliwości może mieć inne podłoże niż to, które było pierwotnie podejrzewane. 
Mezoterapia kręgosłupa przede wszystkim stwarza warunki do drugiego etapu leczenia, czyli fizjoterapii. W przypadku silnych dolegliwości bólowych, znacznie napiętych tkanek miękkich, szczególnie w przebiegu zespołu szyjno-głowowego, lekarz, wykonując mezoterapię, przygotowuje pacjenta, aby proces usprawniania ruchem był bardziej efektywny przy jednoczesnym niewielkim poziomie dolegliwości bólowych.

Okiem fizjoterapeuty
Nowoczesne podejście do tematu leczenia polega nie tylko na doborze odpowiednich metod terapeutycznych, ale także na kompleksowym podejściu do tematu zdrowia, a przede wszystkim do współpracy różnych grup zawodowych w środowisku medycznym. Wykorzystanie zabiegów, które w znaczny sposób przyspieszą proces leczniczy, skrócą moment przygotowania pacjenta do usprawniania fizjoterapeutycznego, jest ważnym elementem programu terapeutycznego. Sam fakt zmniejszenia bólu oraz rozluźnienia tkanek poprzez zabieg mezoterapii sprawia, że kinezyterapia analityczna jest mniej bolesna dla pacjenta, przez co osiągany jest lepszy efekt leczniczy. Wprowadzenie tego typu zabiegów do procesu leczenia podkreśla potrzebę współpracy lekarzy i fizjoterapeutów, którzy wiedzą, doświadczeniem oraz kompetencjami powinni wzajemnie się uzupełniać, stwarzając dla pacjenta lepsze warunki zdrowotne i poprawiając jakość jego życia.  

Piśmiennictwo

1. Koszela K, Krukowska S, Woldańska-Okońska M. Dolegliwości bólowe kręgosłupa jako choroba cywilizacyjna. Pediatria i Medycyna Rodzinna. 2017,13(3),344–351.
2. Kwiatkowska B, Maślinska M. Znaczenie mezoterapii w leczeniu bólu mięśniowo-szkieletowego. Praktyczna Ortopedia i Traumatologia. 2017 (2),18-25.
3. Mammucari M, Gatti A, Maggiori S, Sabato AF. Role of mesotherapy in musculoskeletal pain: opinions from the italian society of mesotherapy. Evid Based Complement Alternat Med. 2012;2012:436 959.
4. Ronconi G, Ferriero G, Nigito C, Foti C, Maccauro G, Ferrara PE. Efficacy of intradermal administration of diclofenac for the treatment of nonspecific chronic low back pain: results from a retrospective observational study. Eur J Phys Rehabil Med. 2019 Aug;55(4):472-479.
5. Navarte DA, Rosset-Llobet J. Safety of subcutaneous microinjections (mesotherapy) in musicians. Med Probl Perform Art. 2011 Jun;26(2):79-83.