Nowy wymiar oceny i treningu propriocepcji
Delos Postural Proprioceptive System

Wyspecjalizowane receptory czucia głębokiego – proprioreceptory – umiejscowione są w skórze, stawach i mięśniach. Receptory znajdujące się w torebkach stawowych określane są mianem proprioreceptorów stawowych; w ścięgnach i więzadłach połączonych z torebką stawową znajdują się proprioreceptory ścięgniste, a w mięśniach szkieletowych występują proprioreceptory mięśniowe^4 5. 

Informacje pochodzące z proprioceptorów wraz z informacją biegnącą z narządu wzroku oraz narządu przedsionkowego przekazywane są do ośrodkowego układu nerwowego (OUN) i tam są odpowiednio przetwarzane. Przetworzona informacja wywołuje odpowiednią reakcję mięśniową poprzez system sprzężeń zwrotnych, równowagę kontrolowaną przez rdzeń kręgowy oraz system poznawczy (rys. 1)⁶. 

W porównaniu z innymi układami informacje pochodzące z układu proprioceptywnego charakteryzują się najszybszym czasem reakcji na bodziec i są zdolne do
natychmiastowego informowania centrów nerwowych na poziomie rdzeniowym i mózgowym^7 8. Informacje te są tylko w niewielkim stopniu uświadamiane. Szczególnie dotyczy to impulsacji pochodzącej z wrzecionek mięśniowych, która wykorzystywana jest przede wszystkim do modulowania rdzeniowych odruchów rozciągania regulujących głównie napięcie mięśniowe. Neuron I rzędu, odbierający impulsację z proprioceptorów, znajduje się w zwojach rdzeniowych. Wypustki tych neuronów po wejściu do rdzenia kręgowego albo tworzą synapsy z neuronami II rzędu w drogach tylnych, dając początek drodze rdzeniowo-móżdżkowej, albo wstępują do pęczka smukłego i klinowatego. W tym ostatnim przypadku neuron II rzędu wysyła wypustkę na przeciwną stronę rdzenia przedłużonego i biegnie we wstędze przyśrodkowej do jądra brzusznego tylno-bocznego. Neuron III rzędu w jądrach wzgórza wysyła wypustkę do pola czuciowego kory somatosensorycznej. Czucie proprioceptywne jest więc przewodzone do kory mózgowej układem tylno-powrózkowym i jest częściowo uświadomione. Natomiast impulsacja proprioceptywna dopływająca do móżdżku nie zostaje uświadomiona⁹.

Mechanizmy zaburzające czucie proprioceptywne

Obecnie większość ludzi prowadzi siedzący tryb życia. Wpływa na to głównie bierność związana z dużą ilością czasu spędzanego przy komputerze i telewizorze oraz przemieszczanie się za pomocą samochodu. Współcześnie można także zauważyć obniżający się poziom sprawności fizycznej oraz zwiększony odsetek osób z nadwagą i otyłością wśród dzieci młodszych oraz młodzieży szkolnej. Ogólne wyniki podane w 2008 r. przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego wskazują, że aktywność fizyczna Polaków jest zbyt mała, a aktywność dzieci i młodzieży w starszych grupach wiekowych zmniejsza się¹⁰.

Zmniejszona aktywność fizyczna, jak uważa twórca systemu Delos prof. Dario Riva, powoduje zmniejszenie dostarczanych informacji proprioceptywnych. Prowadzi to do zmniejszenia kontroli nerwowo-mięśniowej, powodując funkcjonalną niestabilność stawów oraz zmniejszenie możliwości równoważnych, co może w konsekwencji powodować niestabilność posturalną (rys. 2)^11 12.

Badania prowadzone przez Rivę na osobach otyłych wykazały, że ludzie z nadwagą charakteryzują się zmniejszoną stabilnością posturalną w porównaniu do osób z prawidłową wagą ciała. Jednakże wprowadzenie systemu specjalistycznego treningu proprioceptywnego na urządzeniu Delos Postural Proprioceptive System do programu rehabilitacyjnego osób otyłych zaowocowało poprawą stabilności posturalnej w danej grupie w stosunku do wyników uzyskanych przez osoby otyłe, u których nie wdrożono tego programu. Ważne jest zatem wprowadzanie treningu proprioceptywnego również do programu rehabilitacyjnego osób otyłych, ponieważ może wpłynąć na redukcję skłonności do upadków u tych osób podczas wykonywania codziennej aktywności fizycznej¹³. 

Kontrola proprioceptywna jest szczególnie ważna w przypadku osób starszych. W tej grupie osób można obserwować zwiększające się wraz z wiekiem ryzyko upadków oraz złamań, co może być związane z procesem starzenia się, a także z wcześniej już wspomnianą zmniejszoną aktywnością fizyczną¹⁴. Chcąc zbadać poziom propriocepcji u starszych, Riva przeprowadził badania u osób między 65.–84. rokiem życia. Testy stabilności przeprowadzone na urządzeniu Delos Postural System wykazały, że grupa osób starszych (75.–84. rok życia) charakteryzowała się niższym poziomem kontroli proprioceptywnej oraz zmniejszeniem kompensacji wzrokowej podczas badania. Kobiety uzyskały gorsze wyniki kontroli proprioceptywnej w porównaniu do mężczyzn. Natomiast w grupie osób młodszych (65.–74. rok życia) wyniki kontroli proprioceptywnej okazały się lepsze niż w grupie osób starszych, jednakże były nadal niezadowalające, wskazując na wysokie ryzyko upadków. W grupie osób młodszych (65.–74. rok życia) nie wykazano natomiast istotnej różnicy pomiędzy kobietami a mężczyznami¹⁵. Badania oraz trening proprioceptywny prowadzony u osób starszych byłby zatem bardzo pomocny we wczesnym wykrywaniu ryzyka upadków oraz jego zmniejszaniu poprzez poprawę kontroli proprioceptywnej.

Propriocepcja w sporcie

Niezaburzona kontrola równowagi jest konieczna, aby zapobiec uszkodzeniom podczas aktywności fizycznej lub aktywności ruchowej. Dowiedziono, że zaburzenia równowagi zwiększają ryzyko obrażeń podczas uprawiania sportu^16 17. Powtarzające się urazy, np. kręgosłupa, są przyczyną redukcji lub opóźnienia informacji przesyłanych z proprioreceptorów do OUN, powodując zaburzenia w kontroli postawy. Zaburzenia te są jedną z przyczyn wielowymiarowej symptomatologii zespołów bólowych kręgosłupa lędźwiowego (ZBKL). 

Liczne badania przeprowadzane na sportowcach dowodzą, że również uszkodzenia stawów kończyn dolnych, które są niezwykle częste w sporcie, skutkują upośledzeniem zmysłu propriocepcji. Badania prowadzone przez Borsę wykazały, że niewydolność więzadła krzyżowego przedniego (anterior cruciate ligament – ACL) jest przyczyną pogorszenia dynamicznej stabilizacji kolana skutkującej opóźnieniem reakcji mięśni zginających ten staw¹⁸. Natomiast badania Leandersona wskazują na pogorszenie zmysłu propriocepcji w wyniku skręceń stawu skokowego¹⁹.

Zjawisko czucia głębokiego może mieć również większe znaczenie w zapobieganiu urazom w ostrych przypadkach niż bodźce bólowe. Wynika to z faktu, że mechanoreceptory stawowe i receptory wrzecionek mięśniowych są uznane za te, które inicjują odruchowy łuk z szybszym przewodzeniem sygnałów niż impulsy indukowane przez receptory nocyceptywne (bólowe) – szybkość przewodzenia odpowiednio: 70–100 m/s i 1 m/s²⁰. 

Sześcioletnie badania Rivy prowadzone na grupie pierwszoligowych koszykarzy włoskich wykazały, że specjalistyczny trening proprioceptywny prowadzony na platformie D...