Asymetria u niemowląt – kiedy norma, kiedy alarm?
Asymetria u niemowląt stanowi jego fizjologiczną część rozwojową. W tym czasie za asymetrie odpowiada wrodzony odruch –ATOS (asymetryczny toniczny odruch szyjny), który pojawia się już w 18 tygodniu życia płodowego i stopniowo wygasza się między 3-9 miesiącem życia dziecka. Normą takiego odruchu jest, kiedy występuje z taką samą częstotliwością po obu stronach ciała dziecka. Niemowlę od 3 miesiąca życia zaczyna zdobywać umiejętności symetryczne, aktywności antygrawitacyjne, łączenie rączek w linii środkowej ciała, ustawianie głowy w liniowości i zbieżność gałek ocznych. Brak zauważalnych postępów w rozwoju dziecka lub jego asymetryczne nadal ustawienie może skutkować problemami w dalszym rozwoju.
Asymetrie możemy podejrzewać, gdy:
- maluch wybiera chętniej jedną stronę,
- jest mu trudno lub nie potrafi przekręcić główki w innym kierunku,
- zauważamy, że główka po stronie, na której chętnie leży robi się płaska,
- patrząc od góry na głowę dziecka zauważamy, że główka jest spłaszczona a nie owalna,
- widoczna asymetria twarzy, jedno oko jest wyżej od drugiego i tak samo jest z uszami,
- tułów dziecka, które ukończyło 3 miesiące nie jest prosty a układa się w literę C.
Asymetria systemowa to długotrwałe asymetryczne ułożenie głowy i ciała (rodzice często twierdzą, że dziecko patrzy w swoim” ulubionym „kierunku). Jest wynikiem asymetrycznej pozycji dziecka w jamie brzusznej matki, która nie zmieniła swojej pozycji do końca ciąży. Często to również brak prawidłowej pielęgnacji dziecka, z nieprzestrzeganiem prawidłowego noszenia jak i karmienia.
Następstwem rozwojowym asymetrii ułożeniowej jest wada postawy, którą najczęściej jest skolioza
Skolioza to skrzywienie kręgosłupa, które jest poważną chorobą dotykającą całego organizm dziecka. Powoduje wiele zmiany nie tylko w obrębie kręgosłupa, ale również w klatce piersiowej, miednicy, kończyn dolnych a także zmiany w ustawieniu głowy. Często jest też nazywana „bocznym skrzywieniem kręgosłupa”. Niestety wbrew tej nazwie skolioza nie jest to boczne skrzywienie kręgosłupa, a trójpłaszczyznowym. Zniekształcenie trójpłaszczyznowe kręgosłupa obejmuje:
- skrzywienie w płaszczyźnie czołowej (boczne skrzywienie kręgosłupa),
- skrzywienie w płaszczyźnie strzałkowej (lordo- lub kifo-skolioza),
- skrzywienie w płaszczyźnie poprzecznej (rotacja i trosja kręgów).
Na skutek tych deformacji kręgosłup nie przybiera naturalnej łukowatej formy, a zaczyna przybierać postać litery S. Najczęstszym miejscem, w którym pojawia się skolioza jest odcinek piersiowy kręgosłupa, gdzie jest naturalna kifoza lub pomiędzy odcinakami piersiowym a lędźwiowym. Rzadko występuje tylko w odcinku lędźwiowym, gdzie naturalne jest wygięcie lordotyczne.
Skolioza jest z charakterystycznym wygięciem kręgosłupa, zaburzającym równowagę i środek ciężkości ciała, który jest często są widoczne gołym okiem takich jak:
- skrócenie długości jednej nogi,
- wystające łopatki i często asymetria dolnych kątów łopatek,
- nierówną wysokość bioder,
- nierówną wysokość linii ramion,
- asymetrię kątów talii,
- krzywy przebieg linii kręgosłupa,
- pochylenie ciała na jedną ze stron,
- wypukłość z jednej strony pleców tzw. garb żebrowy,
- asymetria głowy, a także linii oczu.
Materiał i badania
Przebadano 72 dzieci w wieku 0-12 miesięcy w 4 grupach kontrolnych (0-3 miesiące,3-6 miesięcy, 6-9 miesięcy,9-12 miesięcy) po 18 dzieci w każdej grupie, wszystkie dzieci były urodzone o czasie. Materiał badań stanowili pacjenci z SPZOZ Ośrodka Rehabilitacji w Suwałkach. Kryterium włączenia do grupy były dzieci, które obecnie realizowały terapię w ośrodku metoda NDT-Bobath. Kryterium wyłączenia z grupy były dzieci z uszkodzonym ośrodkowym układem nerwowym, chorobami genetycznymi lub metabolicznymi. Uzyskano zgody rodziców na przeprowadzenie badań.
Do grupy kontrolnej zebrano 36 dzieci, 4 grupy wiekowe (1-1,3 roku życia, 1,3-1,6 roku życia, 1,6-1,9 roku życia, 1,9-2 roku życia) po 9 dzieci w każdej grupie. Były to dzieci z pierwszej grupy przebadane po roku czasu. Powodem pojawiania się wirusa COVID-19 , wprowadzono ograniczenie liczbowe grupy i środki bezpieczeństwa.
Przed rozpoczęciem badania był przeprowadzony wywiad z rodzicem i przeanalizowana dokumentacja medyczna. Następnie każde dziecko było układane na brzegu stołu, w pozycji zgięciowej ze stopami poza stołem. W takim ułożeniu był przykładany skoliometr w przejściu piersiowo-lędźwiowym. (Rycina 1)
Wyniki badań
W tabeli 1 przedstawiono zestawienie dzieci biorących udział w badaniu z prawidłowym i nieprawidłowym rozwojem ruchowym. Obserwowano dzieci i oceniano je na danym etapie rozwoju. Następnie po obserwacji dzieci, przy wykorzystaniu skoliometru zostały oceniono stopnie rotacji kręgosłupa w pierwszym roku życia przedstawione w tabeli nr 2.
Po roku czasu, ponownie została zaproszona połowa tej samej grupy dzieci w celu wykonania ponownie badania skoliometrem. Badanie było przeprowadzane tak jak w poprzednim badaniu na stole terapeutycznym i pozycji zgięciowej ze stopami poza stołem. Wyniki zostały przedstawione w tabeli nr 3.
Dyskusja
Analizując badania zauważalne było, iż tylko część dzieci podczas terapii nie wykazywała cech asymetrii, a inne nieprawidłowe sekwencje rozwojowe. Część autorów zauważa, że rozwój dzieci jest przyspieszony o pomijanie pozycji siedzą i czworaczej. Jak zauważyła Jolanta Stępowska podczas badań niemowląt między 3-6 miesięcy na PodoBaby, widoczne były różnice w obciążeniach prawej i lewej strony, które jest zaburzeniem napięcia mięśniowego i asymetrii ułożeniowej. To sprawia problemy w kontroli miednicy w pozycji siedzącej i słaba kontrolą głowy w pozycji czworaczej. Ta kontrola znacząco wpływa na stabilizacje kręgosłupa i utrzymanie jego w osiowości w pozycji stojącej, a także podczas chodu. To ma także duży wpływ na asymetrię. Jest problem z wodzeniem gałek ocznych, a także ze skupieniem wzroku w linii środkowej (często głowa jest lekko przechylona w bok). Taki ułożenie wymusza na dziecku używanie tylko jednej kończyny górnej, którą jest mu łatwiej wykonywać ruchy.
Wnioski
Symetria jest niezbędna, aby rozwój dziecka przebiegał harmonijnie. Dzieci z asymetrią ułożeniową mają zaburzony rozwój, co za tym idzie chętnie obciążają jedną ze stron ciała, która tym samy jest lepiej dostymulowana i doświadczona. Podczas rozwoju asymetria zaburza stabilizację kręgosłupa, przez co ruchy zaczynają być ograniczone i nie są wykonywane swobodnie. Systematycznie prowadzona fizjoterapia i pielęgnacja ma duży wpływ na zmniejszenie asymetrii i na kontrolę postawy.
Umiejętności zdobyte przez dziecko w okresie pierwszego roku życia są bardzo istotne w okresie rozwoju i najtrwalsze. A co za tym idzie jest bardzo trudno usunąć powstałe w tym czasie pewne nieprawidłowości z systemu kontroli postawy i ruchu.
Dlatego też wczesna interwencja i obserwacja, ewentualna korekcja rozwoju niemowlęcia pozwoli uniknąć tworzenia się nieprawidłowości i pozwoli na próbę uniknięcia skoliozy w przyszłości.
Piśmiennictwo:
- Lois Bly, M.A., PT „Baby Treatment Based on NDT Principles” Therapy Skill Builders, San Antonino 1999
- Lois Bly, M.A., PT “ Motor Skills Acquisition in the First Year” Pearson, San Antonino 1994
- Sally Goddard, „Odruchy, uczenie i zachowanie” wyd. Międzynarodowy instytut neurokinezjologii rozwoju ruchowego i integracji odruchów, Warszawa 2004
- Małgorzata Matyja, Anna Gogola. „Edukacja sensomotoryczna niemowląt” Wyd. Akademia wychowania fizycznego w Katowicach 2005
- Grażyna Banaszek „Rozwój niemowląt i jego zaburzenia a rehabilitacja metodą Vojty, wyd. Alfa medica press, Bielsko Biała2004
- Jacek Wilczyński. „Korekcja wad postawy człowieka” Wyd. Anthropos, Starachowice 2005
