Psychiczne wsparcie w rehabilitacji sportowców i jego rola w powrocie do zdrowia
W warsztacie pracy fizjoterapeuty niezbędne są metody udzielania pacjentowi wsparcia psychicznego, które nie tylko umożliwią mu efektywniejszą pracę z pacjentem w okresie rehabilitacji, ale też przyspieszą i ułatwią ten proces, a pacjentowi umożliwią powrót do pełnej sprawności treningowej i startowej oraz dadzą pełną gotowość psychiczną i fizyczną do rywalizacji na zawodach.
Precyzyjnie przygotowany plan leczenia i jasno określone cele współpracy to jedne z fundamentalnych elementów procesu powrotu zawodnika do zdrowia. Dodatkowym czynnikiem, który ma bezpośredni wpływ na efektywność tego procesu, jest ogólny stan psychiczny i dobrostan pacjenta w momencie rozpoczęcia leczenia. Sportowiec, który nieefektywnie radzi sobie z kontuzją, charakteryzuje się ogólnym negatywnym nastawieniem, ma słabą koncentrację, jest zestresowany, agresywny lub ma obniżoną motywację. Fizjoterapeuta może zaobserwować takie zachowanie już na początku terapii. Podczas współpracy ze sportowcami pomocne jest zidentyfikowanie psychologicznych skutków kontuzji i wykorzystanie podstawowych umiejętności psychologicznych, takich jak self-talk, wizualizacja, formułowanie celów czy metody relaksacji jako narzędzi wspomagających realizację założonych celów leczenia.
Czytaj również: Aktywność fizyczna jako niezbędny element w usprawnianiu osób z zaburzeniami psychicznymi
Zastosowanie technik psychologicznych w praktyce fizjoterapeutycznej
Formułowanie celów i monitorowanie procesu i progresu
Ustalenie realistycznych celów na sam proces rehabilitacji i okres bezpośrednio po leczeniu pozwoli utrzymać koncentrację zawodnika na celach krótkoterminowych i zauważać nawet najmniejsze efekty wysiłku. Cele opierające się na cotygodniowej weryfikacji progresu, nawet w najmniejszym zakresie pracy pacjenta, pomagają utrzymać motywację do kontynuowania nieraz długiego procesu rehabilitacji.
Dodatkowo przygotowanie codziennej checklisty do realizacji konkretnych zadań i ćwiczeń pomoże zbudować poczucie skutecznego działania i wzmocni poczucie kontroli nad sytuacją. Checklista może zawierać cele i zadania z wielu obszarów, również tych związanych z dbaniem o ogólne zdrowie psychiczne i fizyczne, np. codzienna medytacja, nawodnienie, rutyna snu, czytanie książki lub spacer bez użycia technologii.
Zastosowanie pozytywnego self-talk i eliminowanie „nigdy”
Wdrażanie przez sportowca technik psychologicznych sugerowanych przez fizjoterapeutę wspomaga utrzymanie pozytywnego nastawienia w długim okresie leczenia i obniżenie poziomu stresu. Pomoc przy wyeliminowaniu ograniczających myśli wyrażanych w sformułowaniach typu: „Nie dam rady”, „Nigdy mi się nie uda”, „Nigdy nie wrócę do formy”, „Jestem słaby” polega na zamianie wymienionych przykładów self-talku na: „Spróbuję”, „Daję sobie czas”, „Wzmacniam się, ale to jest proces” czy „Ciężko pracuję i powoli będę wracać do formy”. Takie działanie pozwala zawodnikowi obniżyć presję natychmiastowego powrotu do sprawności. Zaakceptowanie samej kontuzji oraz ustalonych celów i planu powrotu do zdrowia jest w tym wypadku kluczowe.
Relaksacja i trening mindfulness
Zastosowanie wizualizacji i odpowiednio skonstruowanego rozluźniającego self-talku pozwala sportowcom obniżyć stres i lęk przed- i pooperacyjny, pomaga realizować ćwiczenia oraz służy do obniżenia obaw przed ponowną kontuzją w momencie powrotu do regularnych treningów i startów w zawodach. Rolą fizjoterapeuty jest przekonanie pacjenta do zastosowania treningu autogennego, medytacji, koncentracji oddechowej lub innych technik relaksacji i eliminowania negatywnych skutków stresu. Zastosowanie nawet pięciominutowej sesji świadomego oddechu może pozytywnie wpłynąć na napięcie, rozproszoną uwagę i ogólne samopoczucie pacjenta, wspomagając proces jego powrotu do zdrowia.
Wizualizacja i przywoływanie wspomnień
Praca z zastosowaniem wyobrażeń dotyczących wcześniejszych sukcesów lub przyszłych, poprawnie realizowanych treningów pomaga budować pozytywne nastawienie do procesu leczenia, wzmacniając autonomiczne formy motywacji pacjenta. W ten sposób pacjent przypomina sobie, dlaczego to robi. Wyobrażać można sobie technikę ćwiczeń rehabilitujących, zwiększając w tym zakresy ruchu, lub doskonałą technikę wykonania startu na zawodach po kontuzji. Wizualizacja relaksujących scen pozwala wejść w stan rozluźnienia, a powrót do scen z początków przygody ze sportem pozwala wzbudzić pozytywne emocje związane z uprawianiem sportu i przypomina o pasji do danej aktywności. Wizualizacja może być wkomponowana w codzienne cele i zadania terapii.
Praca z emocjami
Prowadzenie dziennika terapii może być sposobem na regularne notowanie efektów własnej pracy i samopoczucia. Podobnie jak przy prowadzeniu dziennika treningowego pacjent uczy się dostrzegać codzienne, małe sukcesy i doceniać pokonywane wyzwania. Zainspirowanie pacjenta do praktykowania wdzięczności i doceniania tego, za co jest codziennie wdzięczny, ograniczy doszukiwanie się przez niego w swoim działaniu błędów i niedoskonałości.
W przypadku silnych emocji, poczucia bezradności i napięcia polecana jest metoda „journaling”, czyli notowania własnych myśli. Ćwiczenie ma służyć oczyszczaniu umysłu i nabieraniu dystansu do własnych myśli i emocji poprzez ich zapisywanie. Poświęca się na to regularnie np. 10 min dziennie.
Warto nadmienić, że w kontekście sportu zawodowego, pracy z klubami sportowymi bądź reprezentacją kraju rola fizjoterapeuty w sztabie szkoleniowym różni się od typowej pracy fizjoterapeuty w gabinecie ze względu na większą częstotliwość spotkań i bardziej naturalne, codzienne interakcje podczas zgrupowań. Pozytywne relacje pomiędzy członkami drużyny i atmosfera w niej panująca przyczyniają się do budowania zaufania, otwartej komunikacji, uczucia komfortu i poczucia bezpieczeństwa w kontaktach z fizjoterapeutą, co sprzyja otwartości zawodnika w kwestii obaw i trudności w radzeniu sobie z procesem rehabilitacji i wymuszoną przerwą w treningach i startach w zawodach. Taka relacja pozwala na wdrożenie skutecznych i praktycznych metod pracy nad psychiką sportowca. Wysokie oczekiwania, obawy przed popełnieniem błędów i niedoskonałym wykonaniem zadań, stres i napięcie oraz widzenie wszystkiego w czarno-białych barwach to zachowania zawodnika, które mogą wskazywać na perfekcjonizm. W sytuacji gdy istnieje możliwość pracy z psychologiem sportu, warto ją zasugerować, niezależnie od etapu kariery sportowej i poziomu umiejętności zawodnika.
Czytaj również: Stres psychologiczny u pacjentów korzystających z fizjoterapii – część II
Komentarz dr. Roberta Trybulskiego
We współczesnym sporcie optymalizacja procesu treningowego często prowadzi do jego skrócenia. Sugeruje się, że zjawisko to może być przyczyną zwiększenia liczby urazów, uszkodzeń oraz poważnych kontuzji wśród sportowców. Doniesienia naukowe na temat profilaktyki występowania kontuzji wśród sportowców skłaniają do podjęcia dyskusji na temat zależności pomiędzy dążeniem do osiągania rekordowych wyników w sporcie a ceną, jaką płacą sportowcy za nadmiernie intensywny trening oraz skrócenie czasu niezbędnego do regeneracji i kompensacji powysiłkowej organizmu.
Ceną tą jest uraz, którego konsekwencje bywają wielopłaszczyznowe. Niewątpliwie jedną z tych płaszczyzn są negatywne skutki psychologiczne kontuzji, z którą musi się zmierzyć zawodowy sportowiec. O ile przygotowanie specjalistyczne w ramach studiów fizjoterapii obejmuje na poziomie teoretycznym i praktycznym zagadnienia z zakresu leczenia zachowawczego w traumatologii narządu ruchu, o tyle już w zakresie psychologicznych kompetencji fizjoterapeuty w pracy ze sportowcami doświadczającymi urazów wydaje się być swego rodzaju pustka. Współczesna rola fizjoterapeuty, będącego obok lekarza jednym z głównym kreatorów procesu leczniczego w urazach, często wykracza poza kompleksową fizjoterapię i sprowadza się do wielu ról, wzajemnie komplementarnych i ukierunkowanych na wszechstronną pomoc zawodnikowi.
W tym zakresie przedstawiony przez psycholożkę sportu mgr Joannę Budzis oraz fizjoterapeutę dr. n. med. Marka Wiechecia artykuł na temat istotności psychologicznych kompetencji fizjoterapeuty jest nie tylko ważnym, ale również wymagającym bezwzględnego poszerzania i rozpowszechniania w środowisku medycznym.
Jestem przekonany, że przedstawione przez autorów wybrane techniki psychologiczne są kluczowe w zakresie końcowego wyniku leczenia sportowca. Czekam zatem z niecierpliwością na kolejne artykuły poszerzające wiedzę naszego środowiska, a co najważniejsze – na praktyczne warsztaty.
Robert Trybulski jest absolwentem Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach na kierunku wychowanie fizyczne oraz fizjoterapia. Na tej uczelni obronił dysertację doktorską pod tytułem „Fizykalne metody drenażu limfatycznego w regeneracji powysiłkowej mięśni przedramion”. Pracę dydaktyka łączy z pracą kliniczną i trenerską. Jest właścicielem Centrum Medycznego „Provita” w Żorach z wielospecjalistycznymi poradniami. Jego pasją, niezmiennie od 35 lat, są sporty walki. Jest posiadaczem 8 dan w PASW. Aktualnie jest trenerem MMA w klubie Inżbud Octagon Team Żory. W obszarze działań medycznych oraz przygotowania motorycznego współprowadzi czołowych zawodników MMA oraz innych sportów walki w kraju. Aktywność naukową ukierunkowuje na medycynę sportową, kompleksową terapię obrzęków, suchą igłoterapię oraz teorię sportu. Jest autorem 35 publikacji, w większości indeksowanych na liście filadelfijskiej, oraz współautorem dwóch podręczników.
Piśmiennictwo
- Budzis J. Streambook. Twój trening mentalny. U.P.Z.P. Dorand. 2020.
- Goddard K., Roberts C.M., Byron-Daniel J., Woodford L. Psychological factors involved in adherence to Sport Injury Rehabilitation: A systematic review. International Review of Sport and Exercise Psychology 2020; 14 (1): 51–73. Doi: 10.1080/1750984x.2020.1 744 179.
- Hamson-Utley J.J., Martin S., Walters J. Athletic trainers’ and physical therapists’ perceptions of the effectiveness of psychological skills within Sport Injury Rehabilitation Programs. Journal of Athletic Training 2008; 43 (3): 258–264. Doi: 10.4085/1062-6050-43.3258.
- Heaney C. Physiotherapists’ perceptions of sport psychology intervention in professional soccer. International Journal of Sport and Exercise Psychology 2006; 4: 73–86. Doi: 10.1080/1612197X.2006.9 671 785.
