Czym są bóle nocne u dzieci?
Idiopatyczne bóle mięśniowo-szkieletowe lub łagodne bóle nocne, określane jako M79.6 9 – Bóle kończyn, należą do grupy zespołów bólu mięśniowo-szkieletowego o etiologii niezapalnej.
Epidemiologia bóli nocnych
Nieznana. Podczas badania nie stwierdza się cech stanu zapalnego ani ograniczenia ruchomości w stawach. Po ustąpieniu bólu dziecko prowadzi normalny tryb dnia.
Skąd biorą się bóle wzrostowe u dzieci?
Często występują rodzinnie. Wydaje się, że zmniejszony próg bólu u dzieci po całodziennych przeciążeniach jest przyczyną występowania bólów wzrostowych (zmniejszony próg bólu u dzieci z bólami wzrostowymi był mierzony dolorymetrem).
Całodzienna aktywność fizyczna dziecka generuje wystąpienie zespołu przeciążeniowego oraz zwiększonej wytrzymałości kości, a nagły początek i przemijający charakter bólu może także wynikać z przejściowych zaburzeń układu krążenia. Występujące bóle są częstsze u dzieci z hipermobilnością w stawach oraz występowaniem płaskostopia z koślawością.
Czasami powyższe bóle mogą wynikać z zaburzeń naczyniowych lub niedoboru witaminy D, jednak nie ma ustalonych do tej pory jednoznacznych dowodów dotyczących przyczyn dolegliwości.
Inną przyczyną powyższych bólów może być tło psychogenne oraz reakcje emocjonalne w rodzinie. U takich dzieci również częściej występują napadowe bóle głowy o charakterze migrenowym oraz napadowe bóle brzucha. U rodziców takich dzieci również występowały podobne objawy.
Zespół niespokojnych nóg często obserwowany u dzieci z ADHD może występować również u pacjentów z bólami wzrostowymi, wskazując na ewentualny związek bólów wzrostowych z pewną niedyspozycją centralnego układu nerwowego.
W jednym z badań wykazano zmniejszoną gęstość kości przede wszystkim w okolicy piszczeli, która jest najczęściej wskazywanym miejscem występowania dolegliwości bólowych u dzieci. Nie zaobserwowano jakiegokolwiek związku bólów wzrostowych z szybkim rozwojem dzieci.
Obraz kliniczny bólu wzrostowego kończyn dolnych
- Cechy kliniczne powyższych bólów są zdefiniowane w kryteriach Petersona i Mellesona.
- Choroba występuje u dzieci w wieku 4–12 lat, jednak najczęściej między 4. a 6. rokiem życia (według literatury: 2–45% lub 3–37% dzieci wykazywało bóle wzrostowe).
- Charakter bólu:
- okresowy (6–24 razy w miesiącu),
- nie występuje codziennie,
- nie występuje rano,
- występuje po południu, wieczorem lub w nocy,
- wybudza dziecko ze snu,
- dotyczy symetrycznie ud, dołów podkolanowych, podudzi (przednia krawędź piszczeli).
- Najczęstsza lokalizacja:
- przednia strona ud,
- nie obejmuje stawów.
- Badania fizykalne oraz laboratoryjne prawidłowe.
- Chód dziecka prawidłowy.
- Dolegliwości bólowe kończyn dolnych ustępują samoistnie.
Uwaga!
Aby można było mówić o bólach wzrostowych, muszą być spełnione wszystkie wymienione kryteria obrazu klinicznego.
Metody diagnostyczne bólu nocnego
Rozpoznanie w głównej mierze polega na wykluczeniu innych przyczyn dolegliwości bólowych oraz spełnieniu objawów określonych w kryteriach.
Nie istnieją żadne testy diagnostyczne oraz laboratoryjne potwierdzające występowanie bólów wzrostowych u dzieci.
Różnicowanie
Łagodny zespół nadmiernej ruchomości stawów, bóle pourazowe.
Leczenie:
- delikatny masaż,
- leki przeciwbólowe,
- witamina D,
- delikatne ćwiczenia rozciągające oraz ogólnousprawniające kończyn dolnych,
- edukacja rodziców celem wyjaśnienia naturalnego, łagodnego przebiegu bólów wzrostowych oraz uspokojenie dziecka,
- psychoterapia.
Powikłania: brak.
Rokowanie: bardzo dobre.
Pomyłki w rozpoznaniu bólów nocnych z innymi jednostkami chorobowymi
Najgroźniejsze pomyłki w diagnozowaniu bólu nocnego u dzieci polegają na zebraniu zbyt powierzchownego (pobieżnego) wywiadu chorobowego z rodzicem oraz przeprowadzeniu niezbyt dokładnego badania pacjenta.
Należy pamiętać, że bóle wzrostowe u dzieci mogą towarzyszyć także:
- chorobie nowotworowej (pierwotny nowotwór kości, białaczka),
- ostremu i przewlekłemu zapaleniu kości,
- złuszczeniu głowy kości udowej,
- chorobie Perthesa,
- przemijającemu odczynowemu zapaleniu maziówki,
- osteoid osteomie,
- chorobom alergicznym,
- gruźlicy,
- chorobom wirusowym, na przykład grypie.
Nawracające bóle prowadzą do osłabienia dziecka oraz jego przewlekłego zmęczenia.
U dzieci, u których występują bóle nocne, podejrzewa się występowanie chorób reumatycznych i wysyła do reumatologa.
Rehabilitacja dzieci z bólami wzrostowymi kończyn dolnych
- Uzależnione od współpracy dziecka i rodzica z terapeutą.
- Zależą też od wieku dziecka oraz częstotliwości bólów występujących u dzieci.
- Po wykonaniu i nauczeniu dzieci najważniejszych ćwiczeń należy również nauczyć rodziców dzieci elementów masażu głębokiego oraz doraźnego radzenia sobie z dolegliwościami bólowymi.
- Warto też uczyć dzieci prawidłowego wzorca chodu (prawidłowa propulsja stopy oraz prawidłowy wyprost w stawie kolanowym w fazie zakrocznej – dzieci czasami podświadomie oszczędzają stawy kolanowe).
- Należy też zwrócić rodzicom uwagę na to, jakie obuwie byłoby najbardziej odpowiednie dla jego dziecka (zakazane jest stosowanie klapek oraz miękkich kapci).
- Warto też stosować wkładki ortopedyczne zapewniające prawidłową budowę osi kończyny. Jest to ważne w przypadku stóp koślawych oraz płasko-koślawych u dzieci.
- Jeśli dziecko nie jest w stanie zaakceptować wkładek ortopedycznych, można doraźnie zastosować kinesiotaping. Spowoduje on ustabilizowanie osi kończyny.
- Warto również uczulić rodziców na sposób siadania dzieci podczas zabawy. Zabronione są pozycje klęczne oraz kolana ustawione w kształcie litery „U”.
Podsumowanie
- Bóle wzrostowe nie dotyczą stawu, zwykle występują obustronnie.
- Typowymi lokalizacjami są: przednia powierzchnia piszczeli, łydki, uda i doły podkolanowe. Bóle wzrostowe nie mają związku z procesem wzrastania.
- Patomechanizm bólów wciąż nie jest dokładnie znany.
Ćwiczenia na bóle wzrostowe u dzieci
Ćwiczenie 1. (zdj. 1A–C)
Pozycja wyjściowa: Pacjent siedzi na macie, kończyny dolne wyprostowane w stawach kolanowych. Na polecenie terapeuty pacjent wykonuje zgięcie grzbietowe i podeszwowe stopy, najpierw równocześnie (10 razy), a następnie na przemian (10 razy).
Cel ćwiczenia: Utrzymanie zakresu ruchomości w stawach skokowych, poprawa działania pompy mięśniowej kończyn dolnych.
Liczba powtórzeń: 20 razy.
Ćwiczenie 2. (zdj. 2A–B)
Pozycja wyjściowa: Pacjent w pozycji siedzącej, kończyny dolne wyprostowane w stawach kolanowych, stopy w pozycji pośredniej. Na polecenie terapeuty dziecko wykonuje rotacje w stawach skokowych (powolne i dokładne ruchy).
Cel ćwiczenia: Utrzymanie ruchomości w stawach skokowych, poprawa działania pompy mięśniowej w obrębie kończyn dolnych.
Liczba powtórzeń: 20 razy.
Ćwiczenie 3. (zdj. 3A–B)
Pozycja wyjściowa: Pacjent w pozycji siedzącej na krześle (w przypadku wyższego krzesła ustabilizować stopy na przykład stopniem). Na polecenie terapeuty pacjent rytmicznie unosi kolano do wyprostu i powraca do pozycji wyjściowej (prostuje i zgina kolano).
Cel ćwiczenia: Utrzymanie pełnego zakresu ruchomości w stawach kolanowych, poprawa stabilności stawów kolanowych.
Liczba powtórzeń: 40 razy (20 razy prostowanie stawu kolanowego prawego, 20 razy stawu kolanowego lewego).
Ćwiczenie 4. (zdj. 4A–B)
Pozycja wyjściowa: Pacjent w pozycji neutralnej wyjściowej, kończyny dolne lekko rozstawione, kończyny górne ułożone wzdłuż ciała. Na polecenie terapeuty pacjent unosi się/staje na palcach, powyższą pozycję utrzymuje przez 3 sekundy, następnie powraca do pozycji wyjściowej.
Cel ćwiczenia: Utrzymanie prawidłowego napięcia w mięśniu trójgłowym łydki.
Liczba powtórzeń: 20 razy (1 powtórzenie to wspięcie na palce i powrót stopy do pozycji neutralnej).
Ćwiczenie 5. (zdj. 5A–B)
Pozycja wyjściowa: Pacjent w pozycji stojącej, stoi naprzeciw drabinki/ściany, kończyny dolne ustawione obok siebie na jeżyku sensorycznym (poduszce sensomotorycznej). Na polecenie terapeuty pacjent balansuje (wykonuje ruch obiema stopami w przód oraz w tył).
Cel ćwiczenia: Poprawa równowagi, wzmocnienie mięśni tułowia (brzucha oraz grzbietu), rozluźnienie mięśni łydek.
Liczba powtórzeń: 20 razy.
Ćwiczenie 6. (zdj. 6A–B)
Pozycja wyjściowa: Pacjent w pozycji stojącej, stoi naprzeciw ściany/parapetu/drabinki. Na polecenie terapeuty pacjent podnosi jedną kończynę dolną w górę i utrzymuje ją możliwie jak najdłużej. Następnie zmiana kończyny dolnej. Pacjentowi należy zwrócić uwagę, aby nie opierał uniesionej stopy o staw kolanowy kończyny dolnej stojącej na jeżyku.
Cel ćwiczenia: Wzmacnianie równowagi, utrzymanie prawidłowego napięcia mięśni łydek.
Liczba powtórzeń: 6 razy (po 3 razy na stopę).
Ćwiczenie 7. (zdj. 7A–B)
Pozycja wyjściowa: Pacjent ustawia jedną kończynę dolną na jeżyku, drugą kończynę dolną unosi do góry (pamiętając o tym, żeby kończyna unosząca się nie opierała się o kończynę stojącą). Na polecenie terapeuty pacjent wykonuje przysiady na jeżyku na jednej nodze (stojącej na jeżyku), utrzymując cały czas równowagę i próbując nie spaść z jeżyka.
Cel ćwiczenia: Poprawa równowagi, utrzymanie prawidłowego napięcia w mięśniach łydek oraz poprawa siły mięśniowej mięśni stawu kolanowego.
Liczba powtórzeń: 40 razy (po 20 przysiadów na jedną kończynę dolną).
Ćwiczenie 8. (zdj. 8)
Pozycja wyjściowa: Pacjent staje obiema kończynami dolnymi na jeżyku/dysku sensomotorycznym. Na polecenie terapeuty pacjent wykonuje przysiady na jeżyku, starając się utrzymać równowagę i nie spaść z jeżyka/dysku.
Cel ćwiczenia: Poprawa równowagi, utrzymanie prawidłowego napięcia mięśni łydek oraz wzmocnienie mięśni stawu kolanowego.
Liczba powtórzeń: 20 razy.
Uwaga! Powyższe ćwiczenie wykonujemy wtedy, gdy pacjent ma trudności z wykonaniem poprzedniego ćwiczenia.
Ćwiczenie 9. (zdj. 9)
Pozycja wyjściowa: Pacjent wchodzi na jeżyki/dyski sensomotoryczne ułożone jeden za drugim (najpierw prawa noga z przodu, potem zmiana kończyny). Na polecenie terapeuty pacjent wykonuje rytmiczne przysiady.
Cel ćwiczenia: Poprawa równowagi, utrzymanie prawidłowego napięcia w mięśniach łydek oraz wzmocnienie mięśni stawu kolanowego.
Liczba powtórzeń: 20 razy (10 powtórzeń w ustawieniu z kończyną dolną prawą z przodu, 10 powtórzeń w ustawieniu z kończyną dolną lewą z przodu).
Ćwiczenie 10. (zdj. 10)
Pozycja wyjściowa: Pacjent stoi przodem do drabinki, na polecenie terapeuty jedną kończynę dolną ustawia w tył, kończynę dolną ustawioną z przodu zgina w stawie kolanowym, natomiast piętę kończyny zakrocznej wciska w podłoże.
Cel ćwiczenia: Rozciągnięcie mięśni łydek, rozgrzanie ich oraz działanie przeciwbólowe.
Liczba powtórzeń: 6 razy (po 3 razy na każdą kończynę).
Ćwiczenie 11. (zdj. 11A–C)
Pozycja wyjściowa: Pacjent w pozycji stojącej, pod jedną stopą trzyma małą piłkę (najlepiej sensoryczną z kolcami). Na polecenie terapeuty pacjent wykonuje ruchy koliste piłką raz w prawą stronę, raz w lewą.
Cel ćwiczenia: Utrzymanie ruchomości w stawach kolanowych oraz siły mięśniowej w obrębie łydki, poprawa równowagi oraz propriocepcji w stopach.
Liczba powtórzeń: 40 razy (20 razy kończyna dolna prawa, 20 razy kończyna dolna lewa).
Ćwiczenie 12. (zdj. 12A–B)
Pozycja wyjściowa: Pacjent w pozycji siedzącej z wyprostowanymi kończynami dolnymi, pod stawem kolanowym pacjenta terapeuta układa mały wałek. Na polecenie terapeuty pacjent wciska staw kolanowy w wałek, przytrzymuje 3–5 sekund i rozluźnia.
Cel ćwiczenia: Utrzymanie zakresu ruchomości w stawach kolanowych, poprawa propriocepcji w stawach kolanowych.
Liczba powtórzeń: 40 razy (20 razy staw kolanowy prawy, 20 razy staw kolanowy lewy).
Ćwiczenie 13. (zdj. 13)
Pozycja wyjściowa: Pacjent w pozycji siedzącej, kończyny dolne wyprostowane w stawach kolanowych, pod stopą (najpierw prawą, potem lewą terapeuta układa wałek). Na polecenie terapeuty pacjent wciska piętę w wałek przez 3–5 sekund, następnie rozluźnia stopę i wykonuje następne powtórzenie ruchu.
Cel ćwiczenia: Utrzymanie ruchomości w stawach skokowych, poprawa propriocepcji w stawach skokowych.
Liczba powtórzeń: 60 razy (30 powtórzeń w stawie skokowym prawym, 30 w lewym).
Ćwiczenie 14. (zdj. 14)
Pozycja wyjściowa: Pacjent siedzi z wyprostowanymi kończynami dolnymi, następnie jedna noga wyprostowana w stawie kolanowym, druga kończyna dolna zostaje zgięta w stawie kolanowym i założona na staw kolanowy. Na polecenie terapeuty pacjent rozciąga palce (wykonuje ruch podwijania palców), utrzymuje ten ruch przez 5–10 sekund i rozluźnia.
Cel ćwiczenia: Rozciągnięcie mięśnia piszczelowego przedniego.
Liczba powtórzeń: 6 razy (po 3 razy na kończynę dolną).
Ćwiczenie 15. (zdj. 15A–B)
Pozycja wyjściowa: Pacjent siedzi na kozetce/materacu z wyprostowanymi kończynami dolnymi. Terapeuta ustawia swoje przedramię na kości piszczelowej pacjenta i bardzo powolnym ruchem zaczyna przegłaskiwać podudzie pacjenta od kostki przyśrodkowej do stawu kolanowego.
Cel ćwiczenia: Poprawa trofiki mięśni piszczelowych, działanie przeciwbólowe przeciw bólom wzrostowym kończyn dolnych.
Liczba powtórzeń: 20–30 razy na kończynę dolną.
Ćwiczenie 16. (zdj. 16A–B)
Pozycja wyjściowa: Pacjent w pozycji siedzącej z wyprostowanymi kończynami dolnymi. Terapeuta zgina palce dłoni w piąstki i zaczyna przegłaskiwać piąstkami po mięśniu piszczelowym od kostki przyśrodkowej do stawu kolanowego.
Cel ćwiczenia: Poprawa trofiki mięśnia oraz jego rozgrzanie i działanie przeciwbólowe przeciw bólom wzrostowym.
Liczba powtórzeń: 20–30 razy.
Ćwiczenie 17. (zdj. 17)
Pozycja wyjściowa: Pacjent siedzi na kozetce/materacu. Terapeuta kładzie wyprostowane palce dłoni na kość piszczelową i zaczyna przegłaskiwać mięśnie okolicy kości piszczelowej.
Cel ćwiczenia: Poprawa trofiki, rozgrzanie oraz działanie przeciwbólowe przeciw bólom wzrostowym kończyn dolnych.
Liczba powtórzeń: 20–30 razy.
Ćwiczenie 18. (zdj. 18)
Pozycja wyjściowa: Pacjent w pozycji leżącej na brzuchu, pod stopą pacjenta znajduje się mały wałek. Terapeuta powolnymi ruchami przegłaskuje piąstkami mięsień trójgłowy łydki od ścięgna Achillesa w górę.
Cel ćwiczenia: Poprawa trofiki mięśnia brzuchatego łydki, rozgrzanie i działanie przeciwbólowe mięśni łydek przeciwdziałające bólom wzrostowym kończyn dolnych.
Liczba powtórzeń: 20 razy.
Ćwiczenie 19. (zdj. 19)
Pozycja wyjściowa: Pacjent w pozycji leżącej na brzuchu, pod stopą ma ułożony mały wałek. Terapeuta kładzie swoje przedramię na ścięgnie Achillesa i powoli zaczyna przegłaskiwać mięsień trójgłowy łydki do góry.
Cel ćwiczenia: Poprawa trofiki mięśnia brzuchatego łydki, działanie przeciwbólowe przeciw bólom wzrostowym kończyn dolnych.
Liczba powtórzeń: 20 razy.
Ćwiczenie 20. (zdj. 20)
Pozycja wyjściowa: Pacjent w pozycji leżącej na brzuchu, głowa położona na boku, kończyna dolna zgięta po skosie w stronę odwróconej głowy (wykonujemy tak zwaną pozycję z Vojty).
Cel ćwiczenia: Aktywacja mięśnia piszczelowego przedniego, przeciwdziałanie bólom wzrostowym.
Liczba powtórzeń: 1 minuta na stronę (łącznie 2 minuty).
