Osoby cierpiące na osteoartrozę często szukają dodatkowych, wspomagających leczenie metod, które uzupełnią odbywaną przez nich fizjoterapię. Wizja odzyskania pełnej sprawności i życia bez bólu sprawia, że często postanawiają wdrożyć kilka sposobów leczenia jednocześnie, aby jak najszybciej uzyskać upragnione efekty. Co zatem warto doradzić swojemu podopiecznemu, zmagającemu się z osteoartrozą? Jakie dodatkowe metody są nie tylko bezpieczne, lecz także łatwe do wdrożenia przez pacjenta?

Od wielu miesięcy świat, w tym Polska, zmaga się z epidemią koronawirusa SARS-CoV-2. Epidemia koronawirusa wpływa na większość dziedzin życia społecznego i gospodarczego, w tym na wykonywanie zawodu fizjoterapeuty. Wpłynęła także na ograniczenie działalności polskich uzdrowisk.

Rheumatoid Arthritis of the hand is a disease which affects a significant part of the population. Due to population ageing, it can be expected that rheumatoid arthritis will become an even greater problem in the future. Currently, there are many possible treatments, one of them being physical exercises. Augmented reality, together with computer vision and machine learning open new possibilities for a successful physiotherapy. Turning repetitive tedious exercises into a game and motivating a patient to keep practising at home could lead to a significant improvement of their state. Telerehabilitation systems are already available for many illnesses such as cerebral palsy or back pain, and their results look promising. The aim of this article is to research available rehabilitation systems for rheumatoid arthritis, as well as to present a solution including low cost sensors, serious games and those designed to be used at home or on the way.

W poprzednim numerze prezentowaliśmy Państwu cz. I artykułu o możliwościach, jakie niesie ze sobą metoda kinesiology tapingu w leczeniu dolegliwości bólowych w miesiączkowaniu. Część II, którą zamieszczamy w tym wydaniu, jest przedstawieniem badania, które zostało przeprowadzone przez autorów artykułu. Jego wyniki zostały opisane poniżej i stanowią ciekawą informację na temat skuteczności tej metody w dość często spotykanych przypadkach bolesnego miesiączkowania.

Zespół whiplash – uraz biczowy – to jeden z najczęstszych modeli urazu spowodowanego wypadkami komunikacyjnymi. Określany jest według czterostopniowej skali. Leczenie powinno być kompleksowe, a rehabilitacja dobrana indywidualnie do pacjenta w zależności od stopnia urazu. Celem postępowania rehabilitacyjnego powinno być działanie przeciwbólowe, odtworzenie prawidłowego zakresu ruchu, przywrócenie odpowiednich krzywizn kręgosłupa, wyrównanie istniejącego dysbalansu mięśniowego, korekcja postawy ciała, a także miejscowa oraz globalna odbudowa mechanizmu stabilizacji ciała.

Zespół whiplash – uraz biczowy – to jeden z najczęstszych modeli urazu spowodowanego wypadkami komunikacyjnymi. Określany jest według czterostopniowej skali. Leczenie powinno być kompleksowe, a rehabilitacja dobrana indywidualnie do pacjenta w zależności od stopnia urazu. Celem postępowania rehabilitacyjnego powinno być działanie przeciwbólowe, odtworzenie prawidłowego zakresu ruchu, przywrócenie odpowiednich krzywizn kręgosłupa, wyrównanie istniejącego dysbalansu mięśniowego, korekcja postawy ciała, a także miejscowa oraz globalna odbudowa mechanizmu stabilizacji ciała.

Obecnie można śmiało powiedzieć, że zmiany zwyrodnieniowe stanowią ogromny problem we współczesnym społeczeństwie (eksperci określają je nawet mianem epidemii XXI w.). Obserwuje się znaczny spadek aktywności fizycznej wśród osób młodych, dodatkowo nasilany przez siedzący tryb życia (zarówno praca zawodowa, jak i wypoczynek na kanapie przed telewizorem). Dodatkowe obostrzenia i lęk wywołany pandemią znacząco zmniejszyły możliwości uczestnictwa w zajęciach sportowych i rekreacyjnych. Niestety, przekłada się to na stan funkcjonalny elementów aparatu ruchu i ich funkcjonowanie.

Mięśnie w ludzkim organizmie wykonują szereg ważnych zadań. Prawidłowe ich funkcjonowanie w dużej mierze zapewnia właściwą egzystencję ustroju. Ruch w życiu każdego człowieka jest potrzebny i ze względu na rozmaite dysfunkcje zdrowotne nawet wskazany. Mięśnie poprzez swoją budowę są narażone zwłaszcza podczas aktywności fizycznej na wiele nieprawidłowości. Jedną z nich z pewnością jest przykurcz, który w perspektywie czasu prowadzi do zaburzenia podstawowych czynności codziennych oraz negatywnie wpływa na samopoczucie oraz psychikę człowieka.

Rdzeniowy zanik mięśni (spinal muscular atrophy – SMA) to rzadka choroba nerwowo-mięśniowa dziedziczona genetycznie. Jest to choroba postępująca, prowadząca do zaburzeń w obrębie układu mięśniowo-szkieletowego. Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie postępowania fizjoterapeutycznego u pacjentów z rdzeniowym zanikiem mięśni typu pierwszego.

W okresie ciąży w ciele kobiety zachodzą różnego rodzaju zmiany spowodowane działaniem hormonów. Począwszy od typowych objawów, takich jak nudności, wahania nastroju czy ciągłe zmęczenie, w późniejszym czasie mogą pojawić się dolegliwości bólowe pleców, okolicy miednicy czy też rwy kulszowej. O metodzie kinesiotapingu w walce z bólem w ciąży mówi Wioletta Bojanowska, certyfikowany fizjoterapeuta uroginekologiczny z Centrum Medycznego CMP.

Szanowni Państwo, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości serdecznie zaprasza do wzięcia udziału w webinarium pn. „Nowe trendy w rehabilitacji” oraz spotkaniach b2b z norweskimi firmami w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2014-2021 oraz Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2014-2021. Wydarzenie odbędzie się 8 października 2020 r. i jest skierowanie do firm, które mają pomysł na wspólne przedsięwzięcie biznesowe z partnerem norweskim, w szczególności w następujących obszarach: sektor rehabilitacji i opieki społecznej; sprzęt rehabilitacyjny i ortopedyczny, protezy; wyposażenie ośrodków rehabilitacyjnych, sanatoriów, uzdrowisk, ośrodków medycyny sportowej i uzdrowisk; sprzęt jednorazowy; nowoczesne metody leczenia; innowacyjne rozwiązania poprawiające kondycję i komfort życia. Spotkania indywidualne z wybranymi przedsiębiorcami z Norwegii będą poprzedzone webinarium, podczas którego uczestnicy wysłuchają prelekcji dotyczących współczesnych wyzwań dla rehabilitacji i polsko-norweskich dobrych praktykach w tym zakresie. Udział w webinarium i spotkaniach b2b jest bezpłatny. Oficjalnymi językami wydarzenia są język polski i  angielski. Organizatorami wydarzenia są Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) oraz Innovation Norway, partnerem zaś Krajowa Izba Fizjoterapeutów. Wszystkich zainteresowanych uprzejmie prosimy o wypełnienie formularza rejestracyjnego (w języku angielskim): https://new-trends-in-rehabilitation-2020.b2match.io/ do dnia 06 października 2020 r. W przypadku jakichkolwiek pytań, prosimy o kontakt: Justyna Kizlich +48 22 432 88 47 justyna_kizlich@parp.gov.pl Artur Janusz +48 22 432 88 08 artur_janusz@parp.gov.pl

Rozpoznanie wczesnej choroby zwyrodnieniowej stawów Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS, ang. osteoarthritis – OA) jest obecnie powszechnie uznawana za schorzenie całego stawu, w którym dochodzi do degeneracji i utraty chrząstki stawowej, łagodnego zapalenia błony maziowej oraz sklerotyzacji podchrzęstnej warstwy kości. Prace nad patogenezą ChZS, potwierdziły jej zapalne podłoże oraz doprowadziły do wzrostu zainteresowania wczesnymi etapami jej rozwoju (wczesna ChZS – WChZS, ang. early osteoarthritis – EOA). Wydaje się, że podobnie jak w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS), szybkie włączenie leczenia w tym wczesnym okresie choroby (tzw. okno możliwości, ang. window of opportunity) będzie miało podstawowe znaczenie w hamowaniu progresji zmian zwyrodnieniowych w  kolejnych latach[1]. R e k l a m a W chwili obecnej nie dysponujemy dobrymi metodami diagnostycznymi we WChZS. Najlepszą strategią rozpoznawania początkowych zmian zwyrodnieniowych jest połącznie dokładnego badania podmiotowego i przedmiotowego z badaniami obrazowymi. Ocena kliniczna powinna uwzględniać wywiad ukierunkowany na indywidulane czynniki ryzyka ChZS (wiek, płeć żeńska, poprzedzający uraz, niska aktywność fizyczną, wysoki BMI, intensywne uprawianie sportu oraz praca fizyczna) oraz analizę badań laboratoryjnych (w tym OB i CRP). W przypadkach wątpliwości klasyczne badanie rentgenowskie należy uzupełnić o charakteryzujące się większą czułością – badanie ultrasonograficzne (USG) lub rezonans magnetyczny (MR)[2]. WChZS – objawy kliniczne Podstawowym klinicznym objawem ChZS jest ból. Nie jest on jednak stałym objawem WChZS a w przypadku części pacjentów może nie występować w ogóle. W dużych badaniach epidemiologicznych wykazano, że u 12% pacjentów powyżej 45 roku życia może występować bezobjawowa ChZS kolanowego (gonartroza)[3]. Początkowo bóle w przebiegu zmian zwyrodnieniowych są niewielkie, występują sporadycznie,  szybko ustępują, pojawiają się w stawach najbardziej obciążanych  (kończyna dolna) i są bardzo często niezauważane przez samego pacjenta. Warto zatem zapytać pacjenta o bóle pojawiające się po intensywnym spacerze, jeździe na rowerze czy innej aktywności fizycznej. W 2012 roku Luyten i współpracownicy zaproponowali praktyczne kryteria rozpoznania gonartrozy polegające na połączeniu objawów klinicznych (przynajmniej 2 epizody bólu trwającego 10 dni w ciągu poprzedzającego roku) oraz nieprawidłowości w badaniach obrazowych (wczesne zmiany degeneracyjne w badaniu radiologicznym, USG, MR lub obrazie artroskopowym)[4]. Patogeneza wczesnych zmian zwyrodnieniowych W początkowym okresie degeneracji chrząstki stawowej dochodzi do jej obrzęku, który jest wynikiem zmniejszenia ilości glikozaminoglikanów (GAG) przy jednoczesnym zwiększeniu zawartości wody. Chrząstka stawowa przestaje być wystarczająco odporna na obciążenia co w połączniu ze rozwojem procesu zapalnego prowadzi do dalszego uszkodzenia chrząstki (ubytki i szczeliny w warstwie powierzchownej). Za degenerację białek macierzy chrząstki stawowej (kolagen typu II, GAG) odpowiedzialne są wytwarzane przez chondrocyty (komórki chrząstki) enzymy proteolityczne, tzw. metaloproteinazy (matrix metalloproteinases – MMP). Produkcję MMP stymulują uwalniane do stawu z błony maziowej prozapalne cytokiny – czynnik martwicy nowotworów alfa (TNF-α), interleukiny (IL-1β, IL-6, IL-8) oraz tlenek azotu (NO), hamują zaś wydzielane przez chondrocyt czynniki wzrostu – insulinopodobny (IGF), transformujący (TGF) i fibroblastyczny (FGF). Proces zwyrodnieniowy prowadzi do istotnego obniżenia poślizgowych właściwości chrząstki a następnie do wystąpienia typowych dolegliwości bólowych. Ból jest jednak w przebiegu ChZS stosunkowo późnym objawem – pojawia się przy ubytku powyżej 10% chrząstki stawowej. Leczenie wczesnych zmian zwyrodnieniowych W 2019 roku zostały uaktualnione zarówno europejskie jak i amerykańskie zalecenia terapeutyczne w ChZS. Rekomendacje Amerykańskiego Towarzystwa Reumatologicznego (American College of Rheumatology – ACR) koncentrują się na przydatności poszczególnych metod leczenia w kontekście lokalizacji zmian chorobowych (ręka, kolano, biodro) a bez związku z zaawansowaniem procesu chorobowego[5]. W przeciwieństwie do zaleceń amerykańskich rekomendacje Europejskiego Towarzystwa Klinicznych i Ekonomicznych Aspektów Osteoporozy i Osteoartrozy (European Society for Clinical and Economic Aspects of Osteoporosis and Osteoarthritis – ESCEO) dotyczą leczenia ChZS kolanowego i kładą szczególny nacisk na wczesną interwencję terapeutyczną – I i II etap farmakoterapii (tab.)[6]. Zalecenia europejskie i amerykańskie jednoznacznie podkreślają natomiast podstawową rolę interwencji niefarmakologicznych – przede wszystkim ćwiczeń fizycznych, edukacji pacjenta, redukcji masy ciała oraz odpowiednio dobranej rehabilitacji (zabiegi manualne, terapia ciepłem lub zimnem, hydroterapia, taping). SYSADOA we WChZS Autorzy zaleceń europejskich w I i II etapie farmakoterapii przesuwają punkt ciężkości z paracetamolu na możliwie szybkie włączenie leków z grupy objawowych wolno działających leków w ChZS (Symptomatic Slow Acting Drugs in Osteoarthritis – SYSADOA). Obecnie w Polsce dostępne są trzy zarejestrowane leki z tej grupy: mieszanina niezmydlających się frakcji olejów awokado i soi (avocado soybean unsaponifiable – ASU), siarczan chondroityny (SC)  i siarczan glukozaminy (SG). W badaniach klinicznych wykazano skuteczność SYSADOA w leczeniu ChZS w zakresie działania przeciwbólowego (zmniejszenie zapotrzebowania na NLPZ) oraz chondroprotekcyjnego (spowolnienie postępu zmian radiologicznych). Wszystkie leki z grupy SYSADOA charakteryzują się bardzo dobrym profilem bezpieczeństwa, rzadko wywołują działania niepożądane oraz mogą być bezpiecznie kojarzone z NLPZ stosowanymi ogólnie. Decydując się na terapię SYSADOA trzeba jednak pamiętać o ich powolnym działaniu i wynikającym z tego opóźnionym efekcie klinicznym. Zauważalna redukcji bólu pojawia się zwykle po ok. 6-8 tygodniach systematycznego stosowania. Stąd konieczność poinformowania pacjenta o tym, że lek działa wolno a z oceną jego skuteczności należy poczekać przynajmniej 2-3 miesiące. Rozpoczynając leczenie powinniśmy również zwracać uwagę na wybór leku a nie suplementu diety. W przypadku leków ilość i jakość substancji czynnej jest ściśle określona w charakterystyce produktu leczniczego (ChPL), zatwierdzona przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, podlega ciągłemu nadzorowi i monitorowaniu przez Inspekcję Farmaceutyczną oraz  podmiot wprowadzający do obrotu, co przekłada się na skuteczność prowadzonej terapii. ASU we WChZS Z dostępnych obecnie leków z grupy SYSADOA warto przynajmniej z dwóch powodów zwrócić uwagę na ASU (Piascledine). Mieszanina niezmydlających się frakcji oleju awokado (100 mg) i soi (200 mg) poprzez swoje działanie przeciwzapalne doskonale wpisuje się w obowiązującą aktualnie koncepcję rozwoju ChZS, szczególnie na jej najwcześniejszych etapach[7]. W badaniach in vitro i in vivo wykazano stymulujący wpływ ASU na produkcję zewnątrzkomórkowej macierzy chrząstki oraz hamujący na procesy jej degradacji: wzrost syntezy GAG i kolagenu typu II[8]; zwiększenie ekspresji czynników wzrostu (TGF-β1 i TGF-β2)[9]; hamowanie syntezy i aktywności metaloproteinaz (np. MMP-3 i MMP-13)[10]; zmniejszenie produkcji prozapalnych cytokin (IL-6, IL-8) oraz prostaglandyn (PGE2)[11]. ASU została ponadto zarejestrowana jako lek ale dostępna jest bez recepty. Fakt ten może pozytywnie wpływać na systematyczność i długość jej stosowania – najistotniejsze czynniki w terapii SYSADOA. Mechanizm działania oraz dostępność czynią z ASU idealny lek do zastosowania we WChZS. Piśmiennictwo Favero M, Ramonda R, Goldring MB, et al. Early knee osteoarthritis. RMD Open 2015; 1: e000062. doi:10.1136/rmdopen-2015-000062. Liu R, Kloppenburg M, Berenbaum F. Osteoarthritis: pathogenesis and clinical features. Red. Bijlsma JWJ. EULAR Textbook on Rheumatic Diseases. BMJ Group, London 2012: 719-748. Felson DT, Naimark A, Anderson J, et al. The prevalence of knee osteoarthritis in the elderly. The Framingham Osteoarthritis Study. Arthritis Rheum 1987; 30: 914–18. Luyten FP, Denti M, Filardo G, et al. Definition and classification of early osteoarthritis of the knee. Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc 2012; 20: 401–6. Kolasinski SL, Neogi T, Hochberg MC, et al. 2019 American College of Rheumatology/Arthritis Foundation guideline for the management of osteoarthritis of the hand, hip, and knee. Arthritis Care Res 2020; 72(2): 149-162. Bruy O, Honvo G, Veronesec N, et al. An updated algorithm recommendation for the management of knee osteoarthritis from the European Society for Clinical and Economic Aspects of Osteoporosis, Osteoarthritis and Musculoskeletal Diseases (ESCEO). Semin Arthritis Rheum 2019; doi.org/10.1016/j.semarthrit. 2019. 04. 008 Charakterystyka produktu leczniczego PIASCLEDINE®. Expanscience Laboratoires. Henrotin YE, Sanchez C, Deberg MA, et al. Avocado/soybean unsaponifiables increase aggrecan synthesis and reduce catabolic and proinflammatory mediator production by human osteoarthritic chondrocytes. J Rheumatol 2003; 30: 1825-34. Boumediene K, Felisaz N, Bogdanowicz P, et al. Avocado/soya unsaponifiables enhance the expression of transforming growth factor beta1 and beta2 in cultured articular chondrocytes. Arthritis Rheum 1999; 42: 148- 56. Boileau C, Martel-Pelletier J, Caron J, et al. Protective effects of total fraction of avocado/soybean unsaponifiables on the structural changes in experimental dog osteoarthritis: inhibition of nitric oxide synthase and matrix metalloproteinase‑13. Arthritis Res Ther 2009; 11: R41. Henrotin YE, Labasse AH, Jaspar JM, et al. Effects of three avocado/soybean unsaponifiable mixtures on metalloproteinases, cytokines and prostaglandin E2 production by human articular chondrocytes. Clin Rheumatol 1998; 17: 31-9.