Elektroterapia przy użyciu stymulacji wysokonapięciowej (high voltage stimulation – HVS) jest stosunkowo nową metodą, opracowaną i wdrożoną w Stanach Zjednoczonych. W prądzie HVS można wyróżnić trzy impulsy wysokonapięciowe: dwufazowy (iglicowy), jednofazowy podwójny (o kształcie litery „m”) oraz jednofazowy pojedynczy. Elektrostymulacja wysokonapięciowa charakteryzuje się następującymi parametrami: napięcie mieszczące się pomiędzy 100 a 150 V (nawet 500 V), czas impulsu 5–200 μs, częstotliwość 1–125 Hz, natężenie szczytowe 2500 mA. Pomimo dużych wartości prądu szczytowego ładunek zostaje szybko rozproszony w tkance ze względu na krótki czas trwania impulsu (1% całej stymulacji). Tak niewielki czas impulsu nie wywołuje odczuć bólowych. Średnia wartość prądu powstającego podczas zabiegu wynosi 1–2 mA. Stosowanie HVS jest bezpieczne dla tkanek. Ładunek elektryczny podczas zabiegu wynosi 3–3,5 μC/cm² powierzchni elektrody (dla 100 V) i dopiero przekroczenie 20–100 μC/cm2 może być szkodliwie [1, 2, 4]. Ładunek elektryczny może wnikać głęboko do tkanek bez niebezpieczeństwa powstania uszkodzeń elektrochemicznych. Na głębokość penetracji prądu ma wpływ jego wartość szczytowa, która jest proporcjonalna do głębokości penetracji. Duże znaczenie na głębokość wnikania ma przewodnictwo elektryczne tkanek organizmu ludzkiego. Jest ono tym większe, im więcej jonów zawiera tkanka. Istotna jest odpowiednia odległość elektrody czynnej od biernej. Im ich odległość jest bliższa, tym mniejsza jest głębokość penetracji prądu wysokonapięciowego. Zdolność penetracji prądu wysokonapięciowego nie ogranicza się do selektywnego pobudzenia obwodowych włókien nerwowych i mięśni szkieletowych. Działa także na mięśnie gładkie i gruczoły organów wewnętrznych bezpośrednio lub przez autonomiczne włókna nerwowe [7]. W elektrostymulatorach wysokonapięciowych można wyróżnić trzy podstawowe sposoby emisji prądu. W zależności od rodzaju emisji różne są wskazania do terapii (tab. 1). Tab. 1. Sposoby i charakterystyka emisji prądu HVS Tryb pracy Charakterystyka Zastosowanie ciągły stymulacja prądem o określonej częstotliwości następuje nieprzerwalnie terapia w stanach ostrych włączania podczas stymulacji prąd jest włączany lub wyłączany pod jedną lub dwiema elektrodami czynnymi czas w trybie włączenia wynosi 2,5; 5 lub 10 sekund terapia obrzęków, bólu, stymulacja tkanki nerwowe falujący podczas stymulacji prąd przerywany jest pod elektrodami w regularnych cyklach czasowych dochodzi do „falowania” prądu reedukacja mięśni, elektrostymulacja w celu wzmocnienia mięśni   Terapia prądem HVS wykazuje działanie przeciwobrzękowe, przeciwbólowe, poprawia krążenie obwodowe, zmniejsza napięcie mięśniowe. W medycynie fizykalnej wykorzystywana jest w: leczeniu tkanek miękkich, terapii bólu chronicznego i ostrego, reedukacji mięśni, diagnostyce i terapii punktów spustowych. Szczególne zastosowanie znalazła w leczeniu zaburzeń krążenia obwodowego, owrzodzeń, zainfekowanych ran, odleżyn i obrzęków [3]. Dzięki stymulacji HVS dochodzi do zmian w przepuszczalności błon granicznych skóry, ścian naczyń krwionośnych i błon komórkowych. Zwiększeniu ulegają procesy dyfuzji, osmozy i przemiany materii. Podział fibroblastów ulega wzmożeniu, wzrasta również synteza kolagenu. Terapia wysokonapięciowa powoduje zwiększone ukrwienie i odżywienie tkanek. Prądy HVS hamują rozwój i namnażanie mikroorganizmów, m.in. gronkowca złocistego, pałeczki okrężnicy [3]. Efekt przeciwbólowy uzyskany dzięki HVS polega na zwiększeniu produkcji endogennych substancji przeciwbólowych (endorfiny). Podczas stymulacji dochodzi do powstania efektu pompy naczyniowo-mięśniowej i wzmożenia odpływu żylnego i limfatycznego. Jest on skuteczny w terapii pourazowego obrzęku zarówno w stanie ostrym, jak i przewlekłym. Energia elektryczna działająca bezpośrednio na krążenie krwi, w tkankach otaczających ranę, wytwarza pozytywny potencjał w łożysku owrzodzenia, co działa regeneracyjnie na ranę. Zależnie od częstotliwości stymulacja HVS wykazuje różne właściwości (tab. 2), dlatego należy odpowiednio dobierać parametry zabiegu do różnych jednostek chorobowych. Tab. 2. Właściwości HVS w zależności od częstotliwości Częstotliwość [Hz] Działanie 1–15 przeciwbólowe, wywołuje przekrwienie czynne, uaktywnia pompę naczyniowo-mięśniową, wspomaga odpływ żylny i limfatyczny 15–75 wywołuje przekrwienie czynne 75–125 przeciwbólowe poprzez mechanizm bramki kontrolnej, likwiduje świeże obrzęki, wykazuje działanie tonizujące – usuwa spazmy mięśniowe, przyspiesza gojenie ran   Częstotliwość 1–15 Hz zalecana jest w terapii bólu przewlekłego, terapii pourazowej opuchlizny, stanach ostrych, 15–75 Hz stosowana jest do reedukacji i wzmocnienia siły mięśniowej, a 75–125 Hz zalecana jest w bólu ostrym i podostrym, działa terapeutycznie na uszkodzone tkanki miękkie. Przeciwwskazania do stosowania stymulacji prądem HVS są takie same jak w elektroterapii innymi prądami. Niewskazane jest m.in. stosowanie HVS: w okolicy brzucha i dolnego odcinka kręgosłupa u kobiet ciężarnych, w okolicy zajętej procesem nowotworowym, u pacjentów z rozrusznikiem serca, w stanach wyniszczenia organizmu, w gorączce, w obszarach zabiegu dotkniętych chorobami skórnymi, w miejscach z metalem na przepływie prądu. Metodyka zabiegów prądami HVS nie różni się od metodyki klasycznej fizykoterapii. Możliwe jest jedno lub dwubiegunowe ułożenie elektrod, zabieg można wykonywać przy użyciu jednego lub więcej obwodów. Wykonując zabieg, wskazane jest stosowanie elektrod giętkich ze względu na większą możliwość dopasowania kształtu powierzchni elektrody do powierzchni leczonej. W czasie zabiegu można stosować równocześnie jedną lub kilka elektrod czynnych, w zależności od tego, czy terapeuta chce stymulować specyficzne punkty, czy większą powierzchnię. Elektrody układa się w punktach stymulacyjnych nerwu, motorycznych lub spustowych, przykręgosłupowo w celu leczenia lokalnych problemów obszaru przyległego do kręgosłupa lub w celu działania segmentarnego oraz lokalnie w obszarze dolegliwości (np. na ranie). Istotne jest, aby w trakcie zabiegu powoli zwiększać amplitudę prądu (woltaż). W przypadku gwałtownego wzrostu dawki oporność tkanek zwiększy się i stymulacja może być nieprzyjemna. Wskazana jest zmiana polaryzacji podczas zabiegu w celu uzyskania maksymalnych efektów. Zabiegi wykonywane są ok. 5 razy w tygodniu przez 7–14 dni. Czas zabiegu jest dłuższy i wynosi 50–60 minut. TERAPIA PRZECIWBÓLOWA Terapia przeciwbólowa opiera się na mechanizmie bramki kontrolnej. Zmniejszenie dolegliwości bólowych osiąga się dzięki zastosowaniu częstotliwości w zakresie 70–110 Hz, a także zwiększaniu intensywności do poziomu reakcji czuciowych. Podczas pierwszych 2–3 zabiegów wskazane jest, aby elektrodą czynną, umieszczoną w obszarze bólu, była anoda. W czasie kolejnych zabiegów należy zmienić polaryzację na ujemną. Podczas działania na punkty spustowe lub akupunkturowe elektrodą czynną zawsze powinna być katoda. Stymulacja wysokonapięciowa o niskiej częstotliwości (najczęściej 5 Hz) i wysokiej intensywności działa przeciwbólowo poprzez zwiększenie produkcji endogennych substancji tłumiących ból (endorfiny). Niestety zastosowanie stymulacji wysokonapięciowej w celu produkcji endorfin nie jest tak skuteczne, jak podczas stymulacji niskonapięciowej. W terapii bólu chronicznego wskazane jest stosowanie terapii HVS połączonej z ultradźwiękami. REEDUKACJA I WZMOCNIENIE MIĘŚNI Skurcze tężcowe można wywołać w mięśniach w przypadku, gdy minął stan ostry. W celu uzyskania skurczu tężcowego wskazane jest zastosowanie częstotliwości 15–20 Hz i 70–110 Hz, jednak w tym wypadku konieczna jest wyższa intensywność prądu oraz zastosowanie trybu włączania (2,5 lub 5 lub 10 sekund). Siła skurczu uwarunkowana jest ilością stymulowanych włókien mięśniowych lub jednostek motorycznych. Ważnym czynnikiem mającym wpływ na efekty stymulacji jest częstotliwość powtarzania bliźniaczych impulsów. Określa ona, ile razy na sekundę tkanki ciała są stymulowane w czasie leczenia. W terapii urazów mięśni należy zwrócić szczególną uwagę na wzrost wytrzymałości osłabionych mięśni, ścięgien i więzadeł. Podstawową zasadą elektrogimnastyki i reedukacji mięśni jest stosowanie ujemnej polaryzacji pod elektrodą czynną, częstotliwości ok. 100 Hz i falowania prądu. Czas, w którym prąd nie płynie, powinien być minimum 3 razy dłuższy niż czas, w którym prąd działa na tkankę mięśniową. Zabezpiecza to stymulowane mięśnie przed zmęczeniem. W przypadku reedukacji mięśni w chorobach ośrodkowego układu nerwowego należy wykorzystywać niższe częstotliwości – ok. 15 Hz. Stymulacja wysokonapięciowa nie ma klinicznej wartości w terapii pacjentów z uszkodzeniem nerwów obwodowych z reakcją wskazującą całkowite odnerwienie. TERAPIA OBRZĘKÓW Stymulacja wysokonapięciowa przynosi korzystne efekty w terapii obrzęków. Jedną z przyczyn ich powstawania jest wzrost przepuszczalności ścian naczyń włosowatych dla protein i osocza. W leczeniu obrzęków należy rozpocząć elektroterapię bezpośrednio po urazie, nie później niż 4,5 godziny po nim. Z doświadczeń klinicznych wynika, że skutki terapii wysokonapięciowej są krótkotrwałe, dlatego też zabiegi powinny być powtarzane często. Zabiegi można łączyć z zimnymi okładami lub innymi formami krioterapii. Jeżeli terapia obejmuje stopę lub dłoń, można ją wykonywać w zimnej wodzie. W przypadku leczenia opuchlizny chronicznej obejmującej stopy lub dłonie HVS można wykonywać w ciepłej wodzie. Wpływ polaryzacji na skuteczność HVS w zmniejszaniu opuchlizny nie jest znany, jednak zalecana jest stymulacja katodowa ze względu na większą szybkość depolaryzacji błony komórkowej nerwów i mięśni pod katodą niż anodą przy tej samej intensywności prądu. Stymulacja katodowa powoduje zwężenie porów i naczyń na poziomie mikrokrążenia, ograniczając tym samym migrację protein i płynów z naczyń do przestrzeni komórkowych. Katodę mocuje się nad obszarem zajętym obrzękiem bądź dystalnie, anodę proksymalnie, tak aby prąd przepływał przez okolicę obrzęku. Wskazane jest zastosowanie parametrów: 30–90 V, podwójny impuls monofazowy, czas trwania impulsu 5–8 μs, częstotliwość 120 Hz. Należy wykonać serię czterech 30-minutowych zabiegów przedzielonych takimi samymi przerwami. Natężenie stymulacji powinno być na poziomie czuciowym lub ruchowym w celu pobudzenia pompy mięśniowej. Niestety, w świeżych obrzękach stymulacja może nie być dobrze tolerowana przez pacjenta [3, 5]. TERAPIA RAN Szczególną uwagę należy poświęcić HVS w terapii ran i odleżyn. Czas gojenia ran zależny jest od wieku czynników – także takich, które nie są związane z samą raną. Fizjologiczny proces gojenia powinien trwać do kilkunastu dni. W przypadku ran, które się nie zagoiły do 8 tygodni, wskazane jest zastosowanie terapii wspomagającej proces gojenia. W ostatnich latach przeprowadzono wiele badań nad skutecznością stymulacji wysokonapięciowej we wspomaganiu gojenia trudno gojących się ran. Wszystkie z badań wykazały przyspieszenie procesu gojenia. Terapia wysokonapięciowa daje najkorzystniejszy efekt przy zastosowaniu impulsów podwójnych monofazowych, napięcia 80–100 V, 100–150 V oraz 150–200 V, różnej częstotliwości (30 Hz, 50 Hz, 60–64 Hz, 80 Hz, 105 Hz lub 120–150 Hz) oraz czasu impulsu 100 μs. Stymulacja wykonywana jest na poziomie czuciowym. W początkowym stadium leczenia należy zastosować stymulację katodową. Wykazuje ona silniejszy efekt antybakteryjny, rozpuszcza skrzepy i elementy morfologiczne krwi, co zmniejsza stan zapalny i przyspiesza gojenie. Pobudzane jest również naskórkowanie od brzegów rany. W późniejszym etapie zaleca się zmianę stymulacji na anodową. Przyspiesza ona ziarninowanie, zwiększa przekrwienie pod elektrodą czynną, działa przeciwbólowo, wzmacnia wytrzymałość na rozciąganie. Stymulację katodową wykonuje się 5–6 razy w tygodniu, przez 1–3 tygodni. Czas zabiegu wynosi 50 minut. Stymulacja anodowa trwa 4–6 tygodni. Na zakończenie terapii wskazane jest naprzemienne stosowanie stymulacji katodowej z anodową (na 60 minut zabiegu 20 minut stymulacji katodowej i 40 minut stymulacji anodowej). Elektrodę czynną należy ułożyć na podkładzie z gazy jałowej nasączonej roztworem soli fizjologicznej. Elektrodę z gazą układa się bezpośrednio na ranę, dobierając jej wielkość odpowiednio do ubytku. Elektrodę bierną umieszcza się kilkanaście centymetrów od elektrody czynnej. W przypadku zastosowania dwóch elektrod czynnych układa się je tak, aby rana znalazła się pomiędzy nimi [3, 6]. BIBLIOGRAFIA: Franek A., Franek E., Polak A. Nowoczesna elektroterapia. Katowice 2001. Krasowski G., Kruk M. Leczenie odleżyn i ran przewlekłych. Warszawa 2008. Materniak K., Nowak-Wróżyna A., Kawecki M., Nowak M. Elektrostymulacja wysokonapięciowa w leczeniu trudno gojących się ran i obrzęków. Leczenie Ran 2012; 9. Mika T., Kasprzak W. Fizykoterapia. Warszawa 2006. Strabużyńsa-Lupa A., Strabużyński G. Fizjoterapia z elementami klinicznymi. T. 1. Warszawa 2008. Taradaj J., Franek A., Cierpka L., Błaszczak E. Elektrostymulacja wysokonapięciowa we wspomaganiu gojenia owrzodzeń troficznych. Wiadomości Lekarskie 2004; 57, s. 7–8. www.fizjoterapia.com.

Fizjoterapeuci należą do grupy zawodowej, która narażona jest na pracę w wymuszonej pozycji zarówno w statyce, jak i dynamice. Jednakże świadomość fizjoterapeuty oraz charakter jego pracy pozwalają wygospodarować czas na poprawę i reedukację błędów ruchowych, jakie popełnia w trakcie pracy z pacjentem. Powstałe błędy ruchowe nie muszą dawać symptomów natychmiast, ale stanowią poważne zagrożenie na przyszłość – przede wszystkim dla zdrowego kręgosłupa terapeuty (Sahrmann 1993, Comeford 2012).

Zespoły otępienne oraz choroba Alzheimera zaliczane są do tzw. wielkich problemów geriatrycznych, przy czym ich częstość występowania w Polsce szacuje się na ok. 400–500 tys., czyli ok. 1,5% społeczeństwa.

Analizując przemiany w organizmie kobiety ciężarnej, można stwierdzić, że nie ma przeciwwskazań fizjologicznych do stosowania ruchu w okresie ciąży. Świadczy o tym wydolność wysiłkowa. Wykazano, że wydolność wysiłkowa kobiet ciężarnych jest zbliżona do wydolności wysiłkowej kobiet nieciężarnych, a od 25. do 32. tygodnia ciąży – nawet większa.

Reumatoidalne zapalenie stawów to przewlekła, zapalna, immunologicznie zależna choroba układowa tkanki łącznej. Charakteryzuje się nieswoistym, symetrycznym zapaleniem stawów, obecnością zmian pozastawowych oraz występowaniem licznych powikłań układowych prowadzących do niepełnosprawności, a w stadium zaawansowanym – do trwałego kalectwa.

Aby móc dokładnie omówić sposoby postępowania rehabilitacyjnego z osobą w wieku podeszłym, trzeba zdać sobie sprawę z tego, że główną przyczyną bólu i hipokinezji u osób starszych są zmiany w układzie ruchu.

Staw kolanowy jest dość często narażony na urazy i uszkodzenia. Wśród nich szczególnie narastającym problemem są uszkodzenia aparatu więzadłowego. Jednak odpowiednio wykonane badanie umożliwia określenie dysfunkcji, stopnia niepełnosprawności, pozwala na odpowiedni dobór metod leczniczych i rehabilitacyjnych, a także sprawdzenie wyników usprawniania.

Rzepka to największa trzeszczka w organizmie człowieka. Wraz z mięśniem czworogłowym uda buduje aparat wyprostny stawu kolanowego. Rozwój rzepki odbywa się na podłożu chrzęstnym. Około 3.–6. roku życia dochodzi do kostnienia, które kończy się mniej więcej w wieku pokwitania.

O treningu przedsezonowym w narciarstwie zjazdowym mówi się coraz częściej. Zagadnienie to nabrało dużego znaczenia zwłaszcza w ciągu ostatnich kilkunastu lat. Powodem jest skierowanie zainteresowania zarówno profesjonalistów, amatorów, jak i świata medycznego na tematykę profilaktyki urazów narządu ruchu podczas jazdy na nartach.

Kompleks stawów dłoni to skomplikowany układ o bardzo delikatnej strukturze i rożnorodnych funkcjach. Dłoń służy do wykonywania wielu różnych ruchów. Pełni funkcje chwytne, ale też uczestniczy w przekazywaniu informacji niewerbalnej (gestykulacja). Równie istotne są, bardzo rozwinięte, funkcje czucia i dotyku. Złożona budowa dłoni czyni ją podatną na urazy i patologie.

Ponownie sięgamy do opisu przypadku pacjentki ze zdiagnozowanym bocznym przyparciem rzepki. Tym razem autorzy opracowania skupiają się na ocenie mięśni odpowiedzialnych za postawę oraz za prawidłowe ustawienie rzepki w stawie rzepkowo-udowym, a także na specyficznym treningu tych mięśni tak, aby wyrównać dysbalans.

Od 1 lipca 2021 r. fizjoterapeutów obowiązują rozwiązania wprowadzone w ramach rządowego projektu „Elektroniczna platforma gromadzenia, analizy i udostępniania zasobów cyfrowych o zdarzeniach medycznych” (P1). Do tej pory z platformy korzystali głównie lekarze. Proces rejestracji do państwowej platformy niestety nie jest zbyt przychylny dla fizjoterapeutów, ale przechodzi się go raz i z głowy. Później w RSQ Physio automatyzujemy dużo pracy.